ارزش نسب و تبار

زید بن موسی الله معروف به زید النار برادر علی بن موسی است. وی به خاطر انتساب به ذریه رسول الله که از تبار رسول الله ﷺ و فاطمه میباشد دست به برخی ناهنجاری ها می زند. وی در زمان امام رضا و زمان ابو سرایا که داستان آن در بخش چهارم آمده است، حاکم بصره و اطراف آن شد. غرور نسب، زید را فرا گرفت و اقدام هایی که شایسته ذریه رسول الله ﷺ و تبار موسى بن جعفر به نبود انجام داد وی عده ای از عباسیان را به قتل رساند و خانه های آنان را آتش زد به همین خاطر ملقب به «زید النار» شد.

زید را دستگیر کردند به حضور مأمون آوردند. مأمون از وی پرسید چرا خانه های بنی امیه را رها کرده خانه های بنی عم خود، بنی عباس را می سوزانی زید پاسخ داد اشتباه شده است، اگر فرصت دیگری پیدا کنم از خانه های بنی امیه شروع خواهم کرد! مأمون در عین حال که از پاسخ وی خندید(2) ۲ عیون، ج ۲، ص ۲۵۸ ) بغض و کینه شدید از زید در دل داشت. زید را به ظاهر به علی بن موسی الله بخشید؛ لیکن طبق شواهد وی را در فرصتی مناسب مسموم نموده و از پای درآورد. (3) عمدة الطالب، ص ۲۷۰، عیون، ج ۲، ص ۲۵۹ )

در هر صورت هنگامی که زید در حضور امام رضا قرار گرفت امام به وی فرمود با این رفتاری که تو در پیش گرفتی هیچ برادری و خویشاوندی بین من و شما نیست، فاذا عصيت فلا أخاء بيني و بينك.(1) ۱ عیون، ج ۲، ص ۲۵۸، مناقب، ج ۴، ص ۳۹۱ ) امام رضا به وی فرمود تا زمانی که از خدا پیروی میکنی برادر من هستی، انت اخی ما اطعت الله، (2) ۲ عیون، ج ۲، ص ۲۵۹ ) امام رضا آنگونه از زید بیزاری جست که تا آخر عمر هیچ گاه با وی سخن نگفت، و حلف أَنْ لا يُكلِّمه ابداً ما عاش(3) همان، ص ۲۵۸ )سوگند یاد کرد تا زنده است با وی سخن نگوید.

این رهنمود عرشی امام است که افراد به انتساب ها و نسب ها نباید مغرور شوند. ملاک ارزیابی افراد اندیشه و رفتار خود آنان میباشد؛ نه انتساب و تبار آنان خدای سبحان نیز بر اساس عقیده و رفتار انسان ها آنان را پاداش داده یا مجازات میکند. رسول الله ﷺ به خویشاوندان خویش فرزندان عبدالمطلب فرمود، اثنونى باعمالكم لا با حسابكم(4) ۴ همان، ص ۲۶۰ )اعمال و رفتار شما ملاک ارزیابی و محاسبه است نه حسب و نسب شما.» امام رضا به زید النار می آموزد که اگر در حدیث شنیده ای که آتش بر ذریه فاطمه حرام است، إن فاطمة احصنت فرجها حرم الله ذريتها على النار(5) همان، ص ۲۵۹) منظور از ذریه همه نسل فاطمه نیست؛ منظور افراد خاصی چون امامان معصوم میباشد. سوء برداشت از این نوع احادیث نباید باعث غرور آنگاه سبب عصیان و گناه کاری ذریه شود.

آنگاه امام رضا نکته دیگری را مورد توجه قرار می دهد که افراد وابسته به برخی مقام ها و تبارها دو نوع شخصیت دارند؛ شخصیت حقیقی شخصیت حقوقی شخصیت حقیقی آنان همان باورها و رفتارهای شخصی آنان است که بر اساس آنها ارزیابی می شوند. اما شخصیت حقوقی آنان وابستگی آنان میباشد. رفتار آنان به آن گروه یا خاندان چه بسا آبرو بدهد و چه بسا آسیب رساند.

این موضوع همان محوری است که قرآن بر آن تأکید می کند. در مورد همسران پیامبر شخصیت حقوقی آنان را آشکارا مطرح می سازد که شما همانند سایر زنان نیستید یا نساء النبي لستن كاحد من النساء ان اتقیتن.(1) احزاب 32) ای زنان پیامبر شما همانند دیگر زنان نیستید اگر تقوا پیشه نمایید. چه تفاوتی میان زنان پیامبر با دیگران وجود دارد؟ تفاوت این است: من يقنت منكن الله ورسوله وتعمل صالحاً نوتها أجرها مرتين.(2) احزاب 31) " هر كدام از شما «زنان پیامبر برای خدا قنوت و خضوع کنید و کار شایسته انجام دهید دو پاداش دریافت میکنید و نیز تفاوت دیگر، اگر کسی از شما به تباهی و کار زشت مبتلا شود استحقاق دو کیفر را دارد، من يأت منكن بفاحشة مبينة يضاعف لها العذاب ضعفین(3) احزاب 30) دو پاداش و دو کیفر به خاطر چیست؟ به خاطر شخصیت حقیقی و حقوقی آنان است. چون وابسته به بیت وحی هستند اعمال و رفتار آنان از دو جنبه حقیقی و حقوقی ارزیابی میشود. این موضوع اختصاص به زنان رسول الله ندارد؛ دیگر وابستگان نیز این گونه خواهند بود. اصولاً هر کس در هر موقعیتی که شخصیت حقوقی دارد این گونه است. این همان معیار است که در زبان عترت نیز تبیین شده است، لمحسننا حسنتان ولمسيئنا ذنبان(1) قرب الاسناد، ص ۳۵۷ ) برای افراد نیکو کار ما دو پاداش و برای تبهکار ما نیز دو گناه و دو کیفر است. امام رضا از زبان امام سجاد همین حقیقت را شفاف می سازد. والمحسننا كفلان من الاجر والمسيئنا ضعفان من العذاب(2) عیون، ج ۲، ص ۲۵۷ ) برای نیکو کار ما دو پاداش و برای تبهکار ما نیز دو کیفر منظور می شود.