امام رضا خود بارها این موضوع را گوشزد می نمود که من به واسطه مأمون به قتل میرسم مأمون برای عوام فریبی گاهی فضایل عترت و علی بن موسی را مطرح می ساخت! امام به محمد بن علی بن محمد الجهم میفرماید این کارهای مأمون تو را فریب ندهد، وی به زودی مرا حیله گری خواهد نمود و خدای سبحان انتقام مرا از وی خواهد گرفت، یابن الجهم لا يغرنك ما سمعته منه فانه سيغتالني و الله تعالى ينتقم لى منه . (1) ۱ عيون، ج ۱، ص ۲۸۲ )راوی این حدیث این واقعیت را با این که به قول صدوق (ره) محب علی بن موسی هم نیست بیان میکند.(2) همان) این روایت به صورت شفاف قاتل امام را مأمون معرفی مینماید. نیز امام رضا می فرماید: اني سأقتل بالسم مسموما و أقبر الى جنب هارون،(3) عیون، ج ۲، ص ۲۴۸ )«من به زودی مسموم کشته میشوم و در کنار هارون به خاک سپرده می شوم.» آنی اخرج من الدنيا قبلك مقتولاً بالسم مظلوماً تبكى على ملائكة السماء و ملائكة الارض .(4) روضة الواعظين، ص ۲۲۳ )به مأمون خطاب میکند من پیش از تو با سم کشته میشوم فرشتگان آسمان و زمین بر من گریه می کنند.

40

صدوق چندین نقل در این باره دارد که یکی از آنها این است که هنگامی که مأمون به دست خودش خوشه انگور مسموم را به حضرت داد، حضرت فرمود مرا از خوردن این معاف بدار، مأمون گفت هیچ راهی جز خوردن این وجود ندارد... ، فقال فكل منه فقال له تعفيني منه، فقال لابد من ذلك. (1) ۱ عیون، ج ۲، ص ۲۷۲ اعلام الوری ص ۲۳۹، مناقب، ج ۴، ص ۴۰۴ )

در روایت دیگر سخن از آب انار مسموم است که عبدالله بن بشیر غلام مأمون با دستهای مسموم آن را فشرده بود و مأمون با دست خودش بر حضرت نوشاند، ثم سقاه المأمون الرضا بيده فكان ذلك سبب و فاته.(2) الارشاد، ج ۲، ص ۲۷۰، مناقب، ج ۴، ص ۴۰۲، روضة الواعظين، ص ۲۳۲. )در مورد دیگر آمده که انگور و آب انار را مسموم و هر دو را به امام همام نوشاند، ثم قال لبعض غلمائه يوتى بعنب و رمان(3). عيون، ج ۲، ص ۲۷۷ )این شواهد هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که قاتل امام به صورت مستقیم شخص مأمون می باشد.

افزون بر اینها موارد فراوان تاریخی گواهی می دهند که امام رضان به دست مأمون مسموم و به شهادت رسید. در مقاتل می نگارند مأمون به عبدالله بن بشیر دستور داد ناخن های خود را کوتاه نکند؛ آنگاه بعد از مدتی دستور داد با تمر هندی مسموم آغشته نماید، آنگاه با آن دستان انار بفشارد آنگاه مأمون با دست خودش آب انار را به علی بن موسی الرضا نوشاند .(4) مقاتل الطالبيين، ص ۴۵۷ )دلائل الامامه می نگارد مأمون دسیسه کرد و حیله به کار برد و حضرت را کشت، ثم غدر به وفكر في قتله فقتله . (1) دلائل الامامة، ص ۱۷۴ )

در علل الشرایع علت تصمیم مأمون بر کشتن امام رضا موقعیت اجتماعی حضرت بیان میشود موقعیت امام باعث نکوهش و ذلت مأمون شده بود، فحمله ذلك على ما فعله من سمه. (2) علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۸۰ )همچنین کفعمی علت شهادت را مسمومیت عنوان مینماید(3) مصباح کفعمی، ص ۶۹۲ )ابن صباغ نیز سبب شهادت حضرت را مسمومیت به واسطه انگور یا انار میداند.(4) فصول المهمة، ج ۲، ص ۱۰۲۱)مؤلف تحفة الازهار نیز می نویسد و سقاه المأمون الرضا بيده،(5) تحفة الازهار، ج ۳، ص ۴۲۰ )مأمون به دست خود سم را به حضرت نوشاند. در اعیان الشیعه می نگارد: و الاشهر بيننا انه مضى شهيداً بسم المأمون،(6) اعيان الشيعة، ج ۲، ص ۳۰. )معروف تر در نزد شیعه این است که حضرت با زهر مأمون به شهادت رسید.

این گونه اسانید و شواهد که برخی از آنها عنوان شد، سند قطعی بر مسمومیت امام رضا توسط مأمون میباشد. این واقعیت در آثار تاریخ به خصوص آثار روایایی شیعه شفاف می باشد. پیروان اهل بیت از منابع غنی و زلال عترت در رسیدن به حقایق بهره مند هستند. به این باور صحیح به راحتی دسترسی فراهم می کنند. هم. روایاتی که سخن از به شهادت رسیدن امام رضا در زبان رسول الله و امامان وجود دارد و هم شواهد روایی و تاریخی معتبر فراوان هر گونه غبار را می زدایند با شواهد یاد شده این نکته شفاف است که سلاله پاک فاطمه به دست بدترین فرد زمان خویش «مأمون که عفریت مستکبری بیش نبود، با سم مسموم و به شهادت می رسد.

43