امام غریب

از صفات و القاب امام رضا غریب بودن حضرت است. غربت به تنهایی از فضایل به حساب نمی آید؛ لیکن غربت حکایت از مظلومیت حضرت و نیز حکایت از پایداری ایشان در برابر ناملایمات و سختی های تحمیلی از جانب دشمن دارد بدین خاطر غربت فضیلت بشمار میرود به همین سبب در آثار روایی از این لقب زیاد یاد شده است. موسی بن جعفر و خود امام رضا هماره از غربت حضرت سخن رانده اند. امام کاظم میفرماید: فرزندم علی در غربت رحلت خواهد نمود ان ابني هذا يموت في غربة.(1) کامل الزیارات، ص ۵۰۷ )امام رضا می فرماید: أنا مقتول و مسموم و مدفون بارض غربة. (2) ينابيع المودة، ص ۴۴۲، عیون، ج ۲، ص ۲۹۴ )" من مسموم و شهيد شده و در غربت مدفون میشوم و میفرماید من در غربت خواهم مرد، وأموت في غربة،(3) عیون، ج ۲، ص ۲۳۴ )و نیز میفرماید من زارني في غربتي وجبت له زيارتي يوم القيمة.(4) همان، ص ۲۴۸ )«هر كس مرا در غربت زیارت کند در روز قیامت به بازدیدش می روم. الا إلى مقتول بالسم ظلماً و مدفون في موضع غربة،(5) همان، ص ۲۸۵ ) و أدقن في ارض غربة الى جنب هارون(1) ۱ مناقب، ج ۴، ص ۳۹۲ )من با سم ستم مسموم و در غربت در کنار هارون مدفون خواهم شد. این پیش گویی ها سخن از یک حادثه تلخ دارند که اوج مظلومیت و پایداری حضرت را بیان میکند امام از وطن خویش مظلومانه تبعید و به دور از خانواده و عزیزانش تنها جان میسپارد و غریبانه در سرزمین غربت به خاک سپرده می شود.

روایاتی که آورده شد بر این مطلب تأکید و اصرار دارند که امام رضا غریب است یا در غربت رحلت میکند. شاید توضیح این نکته بجا باشد که منظور از غربت چیست و در چه زمانی امام رضا غریب است؟ آیا امام رضا برای همیشه غریب است؟

از مطالعه روایات دو نکته به دست میآید یکی این که منظور از غربت، هنگام شهادت حضرت است که حادثه شهادت حضرت دور از وطن و دور از اقربای حضرت اتفاق افتاده است. غربت به این معنا همیشگی است. اکنون نیز امام رضا غریب است. غربت به این معنا از بین رفتنی هم نیست نمیتوان این غربت را زدود؛ زیرا پدیده ای است که در آن شرایط خاص اتفاق افتاده است . هیچ گونه تغییر در آن راه ندارد. اکنون هم گفته میشود امام رضا در حالتی که غریب بود شهید شد و با حالت غریبانه تجهیز و دفن شد. روایاتی مانند من زارني في غربتی همیشه مصداق خواهد داشت. هر کس در هر زمان امام رضا را زیارت کند فردی را زیارت کرده که غریبانه رحلت نموده است.

معنای دیگر غربت این است که منظور غربت بعد از شهادت باشد. یعنی مزار حضرت زائر نداشته باشد بعد از شهادت کسی قبر حضرت را زیارت نمیکند غربت به این معنا در اوایل زمان بعد از شهادت در دوران عباسیان میباشد آن زمانی که افراد کمتری قبر حضرت را زیارت میکردند. البته غربت به این معنا قابل تغییر است. در زمانی که به فرموده امام رضا مزار حضرت محل زیارت و آمد و رفت فرشتگان و شیعیان انبوه حضرت میشود، مانند زمان ما که در طول سال میلیونها زائر مزار ایشان را زیارت می کنند دیگر غربت به معنای دوم مصداق ندارد حدیث امام جواد هم شاید به این معنا توجه دارد که می فرماید پدرم غریب است و زیارت امام رضا را به خاطر غریب بودن حضرت برتر از زیارت امام حسین عنوان می نماید. زیرا مزار حسین همواره مورد زیارت گروه ها بوده است. حدیث امام جواد در این گونه زمانها مصداق ندارد؛ در زمانهای بعد از رحلت که مزار حضرت زائر نداشته مصداق دارد. بر این اساس از حدیث امام جواد برتری زیارت امام رضا بر زیارت امام حسین به دست نمی آید!