فرازهایی از سیره اجتماعی امام رضا

     اخلاق اجتماعی در اسلام از جایگاه مهمی برخوردار است، اولاً سیمای دین را به صورت علنی نشان میدهد، ثانیاً معیاری از رعایت حدود الهی در مقیاس وسیع و در ارتباط با حقوق مردم است ثالثاً در بسط آثار دینداری و فرهنگ دینی بسیار اثر گذار است. از این رو در ابواب متعددی از روایات ما به معرفی آداب اخلاق اجتماعی و اصول مربوط پرداخته شده است. در این قسمت برخی از رفتارهای امام را در این زمینه مرور میکنیم:

     وقتی نزد مردم میآمد خود را برای ایشان مرتب میکرد هرگز با زبان کسی را نیازرد. هرگز سخن کسی را قطع نمیکرد هرگز حاجت آن را که می توانست، رد نکرد. در مقابل همنشین خود پای را دراز نمیکرد و مقابل وی تکیه نمی داد.

     دیده نشد که قهقهه بزند بلکه خنده حضرت تبسم بود به معطر کردن خود به ویژه هنگام حضور در جمع مردم علاقه داشت بسیار به دیگران خدمت می کرد و  صدقه میداد و این کار را بیشتر در شبهای تاریک انجام می داد.

     بسیار متواضع بود؛ آورده اند روزی در حمام مردی که امام را نمی شناخت، به ایشان گفت: مرا کیسه بکش حضرت شروع کرد به کیسه کشیدن او، وقتی مردم حضرت را به او معرفی کردند بسیار عذر خواست ولی حضرت ضمن دلداری به او به کیسه کشیدن ادامه داد.

     به میهمان بسیار احترام میگذاشت روزی میهمانی نزد حضرت آمد و تا شب نزد ایشان ماند در این هنگام چراغ منزل دگرگون شد آن مرد خواست چراغ  را درست کند ولی حضرت مانع شد و خود آن را اصلاح نمود و فرمود: ما میهمان خود را به کار نمی گیریم.» (بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۱۰۴-۹۰)

  این حدیث شریف حاوی چند نکته اساسی است:

     - امام وجودش را وقف خدای متعال و خلق خدا نموده است. تمام آثار به ظهور  رسیده از امام جلوه ای از این حقیقت است که امام وجودش وقف خداوند متعال شده است و در مسیر هدایت خلق او هزینه و مصرف می شود.

      رفتار امام تابلویی از ادب بندگی رعایت حقوق و جریان در مدار حق است.

     آداب مزبور که بخشی از تقوای اجتماعی دین میباشد از جمله راهبردهای اساسی برای فرهنگ سازی و تمدن سازی مبتنی بر تعالیم آسمانی است. در این راهبرد نگاه توحیدی عدالت همه جانبه و در همه مراتب و رعایت حقوق در افعال ریز و درشت بندگان خدا حلقه های انسجام و پیوستگی اجزای جامعه بشری را بر اساس نقشه توحید تنظیم می کنند.

(118-119)

 تأسی به امام در اخلاق با خانواده

     امام ضمن حفظ آراستگی خود در خارج خانه بر آراسته بودن مرد در خانه تأکید می نمود و تأمین رفاه و آسایش خانواده را برای آنان که تمکن مالی داشتند ضروری میدانست و در این باره می فرمود:

      «شایسته است که مرد به رفاه و آسایش خانواده اش توجه بیشتر نماید تا آرزوی مرگ او را نکنند.» (وسائل الشيعه، ج ۲۱، ص ۵۴۱)

     همچنین امام بر خوش خلقی و نیک رفتاری نسبت به خانواده توصیه می فرمود: 

     «أقربكم منى مجلساً يوم القيامة أحسنكم خلقاً وخيركم لأهله (وسائل الشيعه، ج ۱۲، ص ۱۳۵)؛ در قیامت کسی به من نزدیک تر است که در دنیا خوش اخلاق تر و نسبت به خانواده خود نیکوکارتر باشد.

  بر این اساس زائر امام رضا هم مانند ایشان عمل میکند و با تأسی به سیره ایشان رنگ این اوصاف و ویژگیها را به خود میگیرد و وجودش را به این 

خصوصیات متعالی مزین می کند؛ در نتیجه

     - در عین سادگی و پرهیز از تجمل آراسته و زیباست.

     - نظافت و بهداشت فردی و اجتماعی را رعایت میکند.

     - همیشه معطر است و حضورش در میان خانواده مایه مسرت و دلگرمی آنان است.

     - همواره در تلاش است تا خانواده اش را در رفاه و آسایش نگاه دارد.

     - اخلاق او در منزل دوست داشتنی و زیباست.

     - به رعایت اوصاف و خصلتهای یاد شده معروف و مشهور است.

(146-147)