خلافت مأمون
مأمون که تنها سی سال داشت پس از کشتن برادرش به عنوان هفتمین خلیفه عباسی وارث تاج و تخت پدر شد.
امین در سال ۱۹۵ ق در نتیجه اختلافات پیش آمده برادرش مأمون را از ولایت عهدی عزل کرد و همین سبب لشکرکشی مأمون از خراسان به بغداد شد.
تاریخ از بیان دقیق و تبیین زوایای گوناگون جهت گیری های امام رضا الله در مدت حکومت هارون و حتی دوران پنج ساله درگیری امین و مأمون باز مانده است ولی پیامد عملکرد ایشان، حفظ مکتب تشیع از گزند دشمنان بوده است؛ چراکه دشمنان شیعه درگیر اختلافات خویش بودند و از شیعه غافل شده بودند.
تاریخ نگاران شخصیت مأمون را در بین خلفای عباسی برتر از دیگران دانسته و او را فردی بردبار ،عالم ،زیرک شجاع و دوراندیش معرفی کرده اند. البته وی در عین حال اهل مجالس عیش و نوش و همچنین لهو و لعب بوده است. بیشترین دلمشغولی مأمون بازی شطرنج موسیقی و شراب بوده است.
مأمون، امام رضا الله را در سال ۲۰۱ ق به خراسان فراخواند و در رمضان همان سال برای ایشان به عنوان ولایت عهدی از مردم بیعت گرفت. آن حضرت تا پایان عمر خود یعنی حدود دو سال و پنج ماه - در خراسان اقامت داشت.(تاريخ الخلفاء ص ۳۰۶ تاریخ ابن خلدون ج ۳، ص ۳۱۰، حياة الامام الرضا الله ج ٢ ص ۲۴۲ تا ۲۴۴)
قیام ها و نا آرامی ها
حکومت نوپای مأمون پس از گذر از فتنه عباسیان در بغداد و کشتن امین با مشکلات جدیدی روبه رو شد بی ثباتی در حاکمیت از یک سو و گستردگی حکومت عباسی از سوی دیگر سبب شده بود که برخی از ناراضیان سیاسی در اندیشه قیام باشند.
در پی این قیام ها هرج و مرج و ناامنی شدید در بسیاری از جغرافیای جهان اسلام رخ نمود بخشی از این قیام ها را علویان عهده دار بودند. شعار بسیاری از این قیامها «الدعوة الى الرضا من آل محمد - یعنی دعوت به کسی که خاندان پیامبر او را قبول دارند بوده است. این قیام ها اساس حکومت عباسی را با خطر جدی سقوط روبه رو کرده بود. فهرست وار به برخی از آنها اشاره میشود در سال ۱۹۸ چند قیام نسبتاً بزرگ رخ داد. در ذیحجه این سال حسن بن هرش با شعار دعوت به الرضا من آل محمد در منطقه مصر و ساحل نیل سپاهی را گرد آورد.
در همان سال حلب و اطراف آن شاهد نهضتی بودند که «نصر بن شیث عقیلی، راهبر آن بود در همان سال قیامی دیگر در موصل با عنوان واقعه «میدان» آغاز شد که لشکر کشی بیست هزار نفر و کشتار هزاران نفر را در پی داشت.
سال ۱۹۹ ق ابوالسرایا در کوفه ضربه محکمی به حکومت مأمون وارد ساخت. او به همراهی محمد بن ابراهیم بن اسماعیل حسنی مشهور به این طباطبا در این قیام موفق شد دولتی را برای مدت کوتاه در کوفه سامان دهد. همچنین ابوالسرایا توانست شعله های قیامش را دامنگیر شهرهایی چون بصره مکه، یمن، فارس، اهواز و مدائن کند فرماندهان وی همگی از علویان - و سه نفر از ایشان برادران امام رضا - بودند عباس بن محمد بن عیسی جعفری حسین بن حسن افطس ابراهیم بن موسی بن جعفر ، اسماعیل بن موسی بن جعفر ، زيد بن موسى بن جعفر الله ، محمد بن سلیمان بن داود بن حسن بن حسن . تعداد کشته شده های عباسیان در قیامهای ابوالسرایا را در کمتر از یک سال بالغ بر دویست هزار نفر نگاشته اند که البته این تعداد کشتار به نظر اغراق آمیز است. در سال ۲۰۰ ق فرزند امام صادق ، محمد بن جعفر دیباج در مکه با گروهی بیعت و سپس قیام کرد عیسی جلودی سپاه او را در نوردید و به او امان نامه داد و او حکومت را از مأمون دانست و همراه گروهی از آل ابی طالب به خراسان سفر کرد. در پانزدهم ذی قعده همین سال زید بن موسی نیز قیام کرد و بخشی از خانه های عباسیان را به آتش کشید که به زید النار شهره شد.(عيون اخبار الرضا ج ۱ ص ۲۲۴ ج ۸ تاريخ الأمم و الملوك الطبري ، ج ۸، ص: ۵۴۴ الكامل فی التاریخ ج ۶ ص ۳۰۰ تا ۳۰۵ مقاتل الطالبیین ص ۳۶۶ حياة الامام الرضا قرشی، ج ۲ ص ۲۸۲)