جایگاه قرآن در نظر امام رضا

ابو ذكوان عشق زائد الوصف امام رضا به قرآن کریم را این چنین توصیف کرده است: «حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم میکرد و آنگاه میفرمودند اگر میخواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم می توانستم اما نخواستم چنین کنم؛ زیرا در موقع تلاوت به هر آیه که می رسیدم در آن فکر و اندیشه میکردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می رسانم.» (۵)(امالی، ص ۶۶۰؛ بحار الانوار، ج ۴۹، ص )

عشق فراوان امام رضا به این کتاب آسمانی ایشان را بر آن داشت تا علاوه بر روز در شب نیز قرآن بخواند و حتی آیات زیادی را در آستانه خواب و در رختخواب تلاوت می کردند.

رجاء بن ابی ضحاک در گزارشی که از سفر امام ه به مأمون میداد چنین گفت: «امام به هنگام خواب در رختخواب خویش فراوان قرآن میخواند و هرگاه به آیه ای می رسید که در آن یادی از بهشت یا جهنم آمده بود گریه میکرد و از خداوند بهشت را درخواست مینموده و از آتش جهنم به او پناه میبرد.(ا)( عیون اخبار الرضاء الله ، ج ۲، ص ۱۸۲؛ بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۴)

علی بن علی فرزند برادر دعبل خزاعی از قول پدرش نقل کرده همراه برادرم دعبل خدمت امام رضا رسیدیم و تا پایان سال ۲۰۰ هجری قمری در محضر ایشان اقامت داشتیم و سپس به قم رفتیم. بعد از آن که امام رضا به برادرم دعبل پیراهن پشمینه سبز رنگی به همراه انگشتری که نگینش عقیق بود و هم چنین در هم هایی که نام آن حضرت بر آن نقش بسته بود مرحمت نمودند، به او فرمودند: ای دعبل به قم برو که در آنجا سود و بهره خواهی یافت و به او یادآور شدند از این پیراهن به خوبی محافظت کن که من در این پیراهن هزار شب هزار رکعت نماز خوانده ام و هزار مرتبه قرآن را در آن ختم کرده ام. (۲)( امالی، ص ۳۵۹، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۲۳۸) 

رجاء بن ابی ضحاک می گوید: امام رضا در اول ظهر شش رکعت نماز مستحبی می خواندند که پس از سوره حمد سوره های کافرون و سوره توحید را میخواندند و در دو رکعتی که پس از نماز جعفر طیار میخواندند سوره های ملک و انسان را تلاوت مینمودند هم چنین در رکعت و تر سوره های فلق و ناس را تلاوت میکردند در نمازهای واجب خود پس از سوره حمد از سوره های قدر و هم چنین در ظهر جمعه سوره جمعه و سوره منافقین و در نماز عشاء در شب جمعه سوره شوری و در نماز صبح روز دوشنبه و پنج شنبه در رکعت دوم پس از حمد سوره غاشیه را تلاوت می فرمودند. (۳)(بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۴ )

محدثان و راویان حدیث نقل کرده اند که امام رضا پس از تلاوت برخی آیات قرآنی و یا در پایان برخی از سوره های قرآن به طور آهسته یا بلند جملاتی را بر زبان جاری می کردند که بخشی از آنها را رجاء بن ابی ضحاک این چنین نقل کرده است امام رضا در تمام نمازهای خود در شبانه روز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند میگفت و هر گاه آیه قل هو الله أحد را تلاوت می کرد، پس از آن آهسته می گفت: الله أحد و هرگاه سوره توحید را به پایان می رساند سه مرتبه می فرمود: کذلک الله ربنا هرگاه سوره التین را تلاوت میکردند در پایان میفرمودند: بلى و أنا على ذلك من الشاهدين، و هرگاه سوره قیامت را تلاوت میکردند در پایان می فرمودند: سبحانك اللهم بلی به هنگام تلاوت سوره جمعه می فرمودند: قل ما عند الله خير من اللهو و من التجارة للذين اتقوا و الله خير الرازقین و هرگاه از سوره حمد فارغ می شدند می فرمودند: الحمد لله رب العالمین بعد از خواندن سوره الاعلی و نیز با رسیدن به آیه یا ایها الذین آمنوا آهسته می فرمودند: لبیک اللهم (۱)(عيون اخبار الرضاء ، ج ۲، ص ۱۸۰؛ بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۴)

امام رضا در تمام زمینه ها و مسائل دینی و علمی و عقیدتی و فقهی از این کتاب آسمانی و این منبع پر فیض الهی کاملاً بهره میبرد. مأمون پیوسته با پرسشهای گوناگون خود امام را می آزمود. اما امام به همه پرسشهای او با توجه به آیات قرآن و برگرفته از کلام خدا، جواب می داد. (۲)(امالی، ص ۶۶۰، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۰ )  

امام رضا با سفارش به یاران خود از جمله ریان بن صلت میفرمودند «کلام الله لا تجاوزه و لا تطلبوا الهدى في غيره فتضلوا قرآن سخن خداست از مرز او تجاوز نکنید و هدایت را جز در پرتو قرآن نجویید و در غیر این صورت گمراه خواهید شد. (۳)    ( امالی، ص ۳۲۶)

پدر محمد بن موسی رازی میگوید روزی امام رضا از قرآن یاد کرد و شیوه استدلال و چگونگی بیان آیات و معجزات نظم قرآنی را با اهمیت شمرد و فرمودند قرآن ریسمان محکم خداوند و رشته استوار او و راه درستی است که به بهشت می انجامد و از دوزخ رهایی می بخشد و از آن جا که برای زمانی خاص پدید نیامده است در گذر روزگاران کهنه نمی شود و به خواندن فراوان، فرآیند خود را از دست نمی دهد بلکه حجت و برهان همه نسل ها است. باطل را به پس و پیش آن راهی نیست و فرستاده ای از جانب خدای دانا و ستوده است. (۴)(عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۹ )

(صص203-205)

قرآن خواندن امام رضا

امام رضا بسیار قرآن میخواندند و هرگاه به آیه ای که در آن ذکر بهشت یا دوزخ بود، بسیار می گریستند و از خداوند طلب بهشت می نمودند و از آتش جهنم به خداوند پناه می بردند. ایشان هر سه روز یک ختم قرآن انجام میدادند و می فرمودند: «اگر بخواهم در کمتر از ۳ روز هم این کار را انجام می دهم ولی به آیات قرآن توجه میکنم و در آنها تفکر می نمایم. (۱) (رضای خدا (پژوهشی جامع در حیات علمی و عملی امام رضا )، ص ۲۶) 

قرآن منسوب به امام رضا

از جمله قرآنهایی که در موزه گنجینه قرآن آستان قدس رضوی نگهداری می شود، قرآن منسوب به امام علی بن موسى الرضا میباشد. این قرآن در نجف اشرف و در خانه یکی از علما نگهداری می شد. زمانی ایشان نیازمند شد تصمیم به فروش آن گرفت قرآن تحویل آیت الله امینی گردید تا آن را بفروش برساند. خبر فروش قرآن به آستان قدس رسید. آیت الله شیخ عبدالحسین امینی به مشهد آمد تا قرآن را به آستان قدس بفروشند تولیت وقت به شرط تأیید کارشناسان تمایل به خرید آن نمود. و جریان کامل این قرآن را که از کجا آمده و منسوب به امام رضا میباشد برای محمد رضا شاه پهلوی گزارش میدهد شاه آن قرآن را خریداری و پشت آن را امضاء و وقف آستان قدس رضوی می نماید. آیت الله میلانی نیز با احتیاط کامل در پشت این قرآن مرقوم میدارد که عنوان شده است این خط منسوب به علی بن موسی الرضا است. (۲)(تاریخ آستان قدس رضوی، ج ۱، ص ۴۷۸ )

قرآنهای وقفی قدیمی حرم رضوی

۱- قرآن ابو القاسم سیمجور قدیمی ترین قرآن وقفی به آستان مقدس امام رضاه، مربوط به قرن چهارم هجری می باشد که در سال ۳۶۳ هجری قمری توسط ابو القاسم سیمجور وقف گردید.

۲- قرآن ابن کثیر دومین قرآنی است که توسط منصور بن محمد بن كثير، در سال ۳۹۳ هجری قمری، وقف آستانه شد.

۳-قرآن ابوالبرکات که در سال ۴۲۱ هجری قمری توسط ابوالبرکات وقف گردید.

خوشبختانه این قرآنهای وقفی قدیمی در طول تاریخ با تهاجماتی که به حرم امام رضا گردید. سالم ماندند. در سال ۳۶۷ هجری قمری زمان حکومت آل سبکتکین، ناصر الدین سبکتکین به حرم حمله کرد و مردم و زائران را پراکنده ساخت با این تهاجم قرآن وقفی ابوالقاسم سیمجور سالم ماند. هم چنین در آشوب شیعه و سنی در سال ۵۱۰ هجری قمری دیگر قرآنهای وقفی نیز سالم ماندند و اکنون بیش از هزار سال است که از آن تاریخ میگذرد و این قرآنهای نفیس از حوادث و غارت مصون ماندند و در موزه آستان قدس رضوی قرار دارند. (۱)(تاریخ آستان قدس رضوی، ج ۱، صص ۴۰۶ و ۴۰۷)

۴- قرآنهای وقفی بانو ترکان زمرد دختر محمود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی، معروف به «ترکان زمرد در سال ۵۱۵ هجری قمری قرآنهایی را به آستان مقدس تقدیم نمود. (۲)(تاریخ آستان قدس رضوی، ج ۱، ص۱۴۲)

۵-قرآن شهرستی که توسط «شهرستی» دختر ابو العباس خسرو فيروز بن ركن الدوله در اوایل قرن پنجم به آستان مقدس رضوی اهدا گردید. (۳)(تاریخ آستان قدس رضوی، ج ۱، ص ۴۱۴)

۶- قرآن بایسنغر میرزا که به خط بایسنغر میرزا پسر گوهر شاد خاتون میباشد و هم اکنون بعضی صفحات آن در موزه قرآن کتابخانه مرکزی کتابخانه کاخ موزه گلستان کتابخانه سلطنتی سابق) کتابخانه ملی موزه ایران باستان کتابخانه ملک و چند مجموعه شخصی پراکنده است. شماری از اوراق این قرآن در امام زاده ای در قوچان بوده است. از قرآن بایسنغر با خط محقق و در قطع بزرگ هشت صفحه در آستان قدس رضوی نگهداری میشود. هر صفحه از این قرآن نفیس، هفت سطر دارد که بین سطور و پیرامون آیات آرایش شده است. قطع این قرآن که یکی از بزرگترین قرآنهای موجود است، ۱۷۷ در ۱۱۰ سانتی متر می باشد. (۴)(خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن، ص ۱۶۴ اطلس خط)

۷-قرآن های وقفی مقام معظم رهبزی گنجینه ای نفیس و بی نظیر افزون بر ۸۰ نسخه قرآن خطی اهدایی مقام معظم رهبری از قرن اول تا چهارم هجری قمری در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری میشود. این مجموعه از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۹۰ شمسی، اهدا شده است. 

یکی از نفیس ترین قرآنهای این مجموعه قرآن منسوب به دست خط امام حسین متعلق به قرن اول هجری میباشد که بر روی پوست آهو و به خط کوفی کتابت شده است. در انتهای این قرآن جمله کتبه حسین به علی و نیز یادداشتی از شاه اسماعیل صفوی به چشم می خورد.

از دیگر قرآنهایی که توسط معظم له به آستان قدس رضوی اهدا گردید قرآنی است که کتابت آن توسط یک کاتب مسلمان هندی صورت گرفته و به مقام معظم رهبری اهدا شده است که ایشان این قرآن را به آستان قدس اهدا نمودند. کتابت این قرآن ۳ سال به طول انجامیده است. (۱)( هفته نامه حرم شماره ۳۲۲ ۱۳ اسفند سال ۱۳۹۰)

قرائت قرآن در حرم رضوی

یکی از برنامه ها و فعالیتهای قرآنی آستان قدس رضوی برنامه روزانه قرائت ترتیل یک جزء از قرآن کریم توسط قراء بین المللی در ایام ماه مبارک رمضان در دو نوبت بعد از نماز صبح و قبل از نماز ظهر در مسجد جامع گوهر شاد و رواق امام خمینی له میباشد که از شبکه سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش میگردد.

(صص562-564)