متن خطبه:

فقال له بنو هاشم: يا أبا الحسن اصعد المنبر و انصب لنا علماً نعبد الله عليه، فصعد المنبر فقعد مليا لا يتكلم مطرقاً، ثم انتفض انتفاضة و استوى قائماً و حمد الله تعالی و أثنى عليه، وصلى نبيه و أهل بيته.

ترجمه:

پس بنی هاشم آن حضرت را خطاب کرده و گفتند: «تقاضا می کنیم به منبر بالا رفته و برای ما نشانه ای از علم و هدایت بر فراز کن که روی آن اساس و علامت بندگی و عبادت پروردگار متعال را عمل کنیم. 

پس آن حضرت روی منبر نشست و مقداری از زمان سر به پایین انداخت و به حال سکوت بود. سپس تکانی خورد و روی منبر بایستاد و در حالت اعتدال و استقامت شروع به ستایش و ثنای پروردگار متعال کرد و بر رسول گرامی و اهل بیت اطهار او درود فرستاد.

توضیح:

حضرت رضا (ع) متوجه بود که درخواست آنان روی اغراض مختلف است، ولی چون جلسه از بزرگان بنی هاشم و از ارکان دولت و دانشمندان بنی عباس متشکل بود و سخنرانی در این مجمع سرنوشت ساز و مقامات علمی روحانی و ولایت حق، آن حضرت را تثبیت و تحکیم و مدلل می ساخت روی انجام وظیفه لازم الهی شروع به خطبه فرمود. گذشته از این جهت بهترین فرصتی پیش آمده بود که آن حضرت حقایق و معارف الهی را در حضور افراد درجه اول مملکت که مستعد فهم و ادراک چنین مطالب دقیق و بلندی بودند بیان و روشن کند و آخرین مقصد از خلقت انسان که بندگی و عبودیت است (الا ليعبدون) حقیقت و خصوصیات آن را در این جلسه مهم ابلاغ نماید. 

و در این مورد پیش از خطبه اشاره به مقام رسالت و تجلیل از پیغمبر اکرم و اهل بیت اطهار او کرد تا در این جهت هم به حاضرین مقامات رسول گرامی و خانواده عصمت را معرفی نماید. سپس برای تجلیل و تعظیم از مقام بحث توحید و معارف الهی به پا ایستاد و هم اشاره فرمود: انسان متوجه به معارف و حقایق و عبودیت می باید از قعود و سکوت بپرهیزد و پیوسته در حال قیام و فعالیت و انجام وظیفه باشد. و باز به حاضران توجه داده شود که تا امروز کلامی به این دقت و لطف و تا این اندازه از بیان حقیقت معرفت و به این تفصیل در شرح مقامات «توحید»، دیده نشده است.