آداب زیارت

گرچه شرایط و آداب زیارت حقیقی بسیارند ولی به قصد تبرک جستن به نامهای مقدس چهارده معصوم (ع) چهارده مورد از آن ها را بیان میکنیم بدان امید که با توجه و عمل به آنها از زائران حقیقی اهل بیت (ع) به شمار آییم. ان شاء الله

۱ - معرفت نسبت به ولایت

۱ - شرط قبول زیارت و هر عمل دیگری اعتقاد و پای بندی به تعالیم حیات بخش اسلام به خصوص توحید و شرط اصولی آن یعنی ولایت و امامت است چرا که هیچ عملی بدون ولایت پذیرفته نمی شود. 

امام سجاد (ع) فرمودند: افضل بقعه ها برای ما بین رکن و مقام است، اگر کسی عمر کند چندان که نوح در قومش عمر کرد هزار سال الا پنجاه سال (۹۵۰ سال) روز را روزه بگیرد و شبها به عبادت بایستد در آن مکان، پس از آن خدا را بی ولایت ما ملاقات کند نفع نرساند او را چیزی از آن. (وسائل الشيعه، ج ۱، صفحه ۹۳) 

هر چه اعتقاد و شناخت و معرفت زائر نسبت به اولیاء خدا کامل تر باشد زیارت او به کمال نزدیک است اگر این امر تحقق یابد انسان خود را در محضر آنان می بیند و خود به خود آداب ظاهری و باطنی زیارت را هم رعایت میکند.

۲ - رعایت تقوی

انسان باید در تمام مراحل سفر زیارت و نیز قبل و بعد از آن خود را در محضر ولی خدا و محبوب خود بیند و تصمیم بگیرد از هر گناه و معصیت و حتی کارهای لغو و بیهوده خودداری کند زیرا خداوند هر عملی را تنها از پرهیزکاران می پذیرد. "إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ (سوره مائده، آیه ۲۷)

از جمله موارد رعایت تقوی در زیارت این است که با مال حلال به زیارت برویم زیرا با یک لقمه حرام نه نماز قبول میشود نه حج پذیرفته می شود و نه دعایی مستجاب میگردد. (محاسن برقی صفحه ۸۸) 

همچنین اگر در هنگام تهیه مقدمات سفر وسیله نقلیه، بلیط و...) و یا در مراحل دیگر سفر مرتکب مردم آزاری بدرفتاری دروغگویی، حق کشی، سوء استفاده از اموال عمومی .... شویم چنین اموری میتواند سفر مقدس زیارت را از ارزش واقعی آن دور کند.

طهارت ظاهری و باطنی

لباس های پاکیزه بپوشد و خود را خوشبو سازد در صورت امکان قبل از ورود به سرزمینهای مقدس غسل زیارت کند و هنگام تشرف به زیارت، حتماً با وضو باشد.

 برای زیارت معصومین (ع) غسل زیارت کند و برای زیارت امام زاده هایی که احترام آنها لازم است میتواند رجاءً یعنی به امید ثواب و قبول شدن، غسل کند و یا راه بهتر این است که به قصد زیارت امام حسین (ع) از راه دور، غسل کند و در حرم علاوه بر زیارت آن امامزاده با زیارتی همچون وارث، عاشورا، امین الله و... حضرت سيد الشهداء (ع) را نیز زیارت کند.

همزمان با حفظ پاکیزگی و طهارت ظاهری توجه کند که باید درون خود را نیز از هرگونه گناه و آلودگی پاک نماید و به محضر دوست شتابد:

 شست و شویی کن و آنگه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده از این رو باید در طول زیارت و قبل از آن تو به خالصانه کند و با جدیت در جهت اصلاح و تزکیه نفس خویشتن بکوشد.

۴ - رعایت حقوق و احترام دیگران

از هر کاری که باعث آزار و اذیت دیگران میشود جداً بپرهیزد. (صحبت کردن با صدای بلند ایجاد مزاحمت بی ادبی در برخورد با دیگران خوردن غذاهای دارای بوی خاص قبل از زیارت مسخره کردن دیگران و...... اگر در موردی قصد ارشاد و هدایت شخصی را دارد توجه کند که رعایت احترام زائران و خادمان حرم مطهر رعایت حرمت صاحب حرم است.

بی احترامی به دیگران و کوچک شمردن آنها میتواند مانع قبولی زیارت شود، حتی اگر این کار قبل از زیارت صورت گرفته باشد؛ علی بن یقطین که در زمان امامت حضرت امام کاظم (ع) وزیر دربار بود، نزد ایشان آمد ولی امام (ع) او را نپذیرفت و فرمود چرا آن زمان که فلان چوپان به دیدار تو آمد، او را به حضور خود نپذیرفتی؟ ( سفينة البحار، ج ۲، صفحه ۲۵۲)

۵ یاری همراهان و نیکی به آنها

تا جایی که ممکن است دیگران به ویژه زائران را یاری رسانیم و به آن ها احسان و نیکی کنیم یکی از مسلمانان که به همراه جمعی برای زیارت قبر مطهر رسول خدا ( ) به مدینه رفته بود بیمار شد و در خانه ماند. همه او را رها کردند و به زیارت رفتند ولی یک نفر برای پرستاری و مراقبت از او نزدش باقی ماند. هنگامی که موضوع برای امام صادق (ع) بازگو شد، ایشان فرمودند: پاداش پرستاری تو از اجر زیارت دیگر دوستانت بیشتر است. (در رواق نور صفحه ۲۲ و صفحه ۲۳)

۶ خدمت به مردم به خصوص زائران

کمک و خدمت به مردم به ویژه آنان که به قصد زیارت اولیاء خدا حرکت کرده اند بسیار ارزشمند و باعث جلب رحمت الهی و پاداش فراوان و شاید قبولی بهتر زیارت خود انسان شود.

 داستان خدمت امام سجاد (ع) به طور ناشناس به زائران خانه خدا معروف می باشد.

همچنین نقل کرده اند گروهی برای طواف کعبه داخل مسجد الحرام شدند و اثاثیه خود را نزد یکی از همراهان قرار دادند. امام (ع) فرمودند: پاداش کسی که از اموال دیگران محافظت کرده از طواف کنندگان کمتر نیست. (در رواق نور صفحه ۲۳)

حفظ ادب ظاهر و باطن

حرم اولیاء خدا، حرم خدا و محل نزول فرشتگان است. زائر با درک عظمت حرم مطهر باید با حفظ ادب ظاهری و باطنی در آن حضور یابد:

ادب ظاهری با پاکیزگی و طهارت آرام آرام و خاضعانه و با قدم های شمرده و کوتاه به سوی حرم حرکت کند به جای سخن گفتن با دیگران یا هر کار دیگری که توجه او را از محبوب باز میدارد ذکر خدا بگوید با پای راست وارد و با پای چپ خارج شود و.....

 ادب باطنی باطن خود را از غیر خدا پاک و مبرا سازد. با خضوع و خشوع کامل در آستانه در بایستد و هنگامی که اذن دخول میخواند، حقیقتاً برای وارد شدن به حرم کسب اجازه کند سزاوار است هرگاه دلش رفت پیدا کرد و اشکش جاری شد، آن را نشانه اذن بشمارد و وارد شود در تمام طول زیارت نیز این حالات را حفظ کند و همواره خود را در حضور دوست بداند.

خواندن زیارتنامه و سخن گفتن با ولی خدا

در صورتی که مزاحمتی برای دیگران فراهم نیاید در کنار قبر مطهر بایستد و اگر مزاحم دیگران است، با کمی فاصله از ضریح با محبوب خود سخن گوید. در حرم معصومین (ع) پیش روی مبارک پشت به قبله و رو به ضریح بایستد و زیارت بخواند ولی در حرم امامزادگان در طرف بالای سر و رو به قبله بایستد و سعی نماید متن زیارت مأثوره وارد شده از جانب معصوم ) را با توجه کامل و تلفظ صحیح بخواند. ( از جمله بهترین زیارت ها میباید به زیارت جامعه کبیره از امام هادی (ع) و زیارت امین الله از امام سجاد (ع) اشاره نمود که میتوان آنها را در حرم هر یک از اولیاء خدا خواند.)

۹ - خواندن نماز زیارت

پس از قرائت زیارتنامه دو رکعت نماز زیارت در بالای سر و یا مسجد متصل به حرم بخواند. قنوت نمازی که بالای سر مبارک خوانده شود، از مظان استجابت دعا میباشد. امام هادی (ع) فرموده اند هر که را حاجتی به سوی خدا باشد غسل کرده باشد و نزد سر آن حضرت دو رکعت نماز بگذارد و در قنوت نماز پس زیارت کند قبر جدم حضرت امام رضا (ع) را در شهر طوس، در حالی که حاجت خود را بطلبد پس به درستی که مستجاب میشود مگر آن که از برای  گناهی یا قطع رحمی گسستن پیوند با خویشاوندان) دعا کند.... ( مفاتيح الجنان، صفحه ۸۳۲)

۱۰ - رعایت حرمت صاحب حرم

در مدت زمانی که زائر در اطراف قبر مطهر حاضر است باید چنان رفتار کند که گویا صاحب حرم را میبیند و در محضر اوست بداند که ولی خدا او را می بیند و صدایش را میشنود بنابراین با نیت خالص با او سخن گوید او را به درگاه خدا واسطه قرار دهد. دقت کند که پشت به ضریح قرار نگیرد و حتی هنگام خروج بدون این که پشت به ضریح کند بیرون آید هرگز نمازی را در محلی مقدم بر معصوم (ع) یا مساوی با ایشان نخواند که شدیداً نهی شده است. (در حرم امامزادگان نیز ادب ایجاب میکند در طرف بالای سر و کمی عقب تر از محل دفن پیکر مطهر آنان بایستد.)

 چنان که حضرت صاحب الزمان (ع) در توقیع یا نوشته) شریف فرموده اند: اما نماز در حرم امامان (ع) باید در پشت سر امام (ع) باشد و قبر، پیشاپیش نمازگزار قرار گیرد و هرگز جایز نیست که جلوتر از امام یا طرف راست و چپ (یعنی مساوی با امام (ع) نماز بخواند، زیرا نباید جلوتر یا مساوی با امام (صلوات الله عليه) ایستاد. (احتجاج طبرسی، ج ۲، صفحه ۴۹۰)

۱۱ - مقدم داشتن اولیاء خدا بر خود

زائر باید پیش از آن که به فکر خود باشد به یاد محبوب خویش باشد. در حرم مطهر مقداری قرآن تلاوت کند و به صاحب حرم هدیه نماید. بر او سلام و درود فرستد. حاجات و دعاهای اولیاء خدا به خصوص امام زمان (ع ) را بر حاجات خود مقدم بدارد و ابتدا برای وجود مقدس آن حضرت و فرج ایشان دعا کند و سپس برای دوستان و دوستداران و محبان اهل بیت (ع) دعا کند. ابتدا برای همه محبان امیر المؤمنين ( به خصوص پدر و مادر خویشان، دوستان، حق داران، سفارش کنندگان و.... دعا کند و سپس خواسته های خود را بیان نماید.

۱۲ - رعایت حرمت دین و مذهب

از هرگونه کاری که موجب اهانت و وهن به مذهب و خرافی شمردن دین می شود خودداری نماید؛ کارهایی همچون قفل زدن گره زدن نخ و پارچه و حتی سجده کردن در هنگام بوسیدن آستان که موجب تهمت زدن دشمنان به مذهب شیعه میگردد. سجده کردن بر آستان امامان لا اگر به قصد پرستش آنان باشد که قطعاً حرام میباشد و اگر به منظور احترام و شکرگزاری هم باشد گرچه به طور اصولی صحیح است ولی به سبب این که باعث تهمت دشمنان می شود، منع شده است.

۱۳ - بهره گیری معنوی از مکانهای زیارتی

در طول اقامت در هر یک از شهرهای زیارتی تا آن جا که می تواند از برکات معنوی آن مکان مقدس استفاده نماید ایمان خود را بر ولی خدا عرضه کند همچنان که حضرت عبدالعظیم حسنی ( ع ) اعتقادات خود را بر امام معصوم (ع) عرضه داشت (حضرت عبدالعظیم اعتقادات خود را درباره توحید نبوت امامت و... به محضر حضرت امام هادی (ع) عرضه داشت و ایشان ایمان و دینداری او را تأیید فرمودند منتهی الامال، صفحه ۱۰۱۴) و نیز با او عهد ببندد که همواره در مسیر رضایت او که همان خشنودی خدای تعالی است قدم بردارد و هرگز به گناه روی نیاورد. هرگاه از حال معنوی خوبی برخوردار است مشتاقانه به حرم مطهر بشتابد و با حالت کسالت و خستگی و خواب آلودگی به زیارت نرود و در این حال زیاد در حرم نماند ولی حتی الامکان هر روز به زیارت برود. سعی کند نمازهایش را در صورت امکان در حرم مطهر و به جماعت بخواند و اگر در حین زیارت هم نماز جماعت برپا شود، هیچ کاری حتی زیارت را بر آن مقدم ندارد و از فیض نماز جماعت بهره مند شود.

۱۴ - وداع به امید زیارت دوباره

به هنگام خداحافظی و تودیع حرم زیارت وداع بخواند و از خدا بخواهد که این آخرین زیارت او نباشد بلکه توفیق تشرف فراوان برایش مقدر و میسر فرماید. همچنین در حد توانایی و بدون هرگونه تکلف و تجمل گرایی برای نزدیکان خود سوغات تهیه نماید.