۲ روش زندگی

 امام رضا (ع) شبیه ترین مردم به پیامبر (ص) بود (طبری، ۱۴۲۰ ق، ص ۱۳۴ ) رفتاری پیامبرگونه داشت و حلم و رأفت و احسانش شامل خاص و عام می شد (زریاب خویی و مشایخ فریدنی ۱۳۸۰، ص ۳۶۷) امام در تابستان روی حصیر و در زمستان روی پلاسی مینشست غذا را آهسته و اندک میخورد و قبل از غذا دست ها را می شست. جامه ارزان و خشن میپوشید ولی در دیدار با مردم با ظاهر آراسته و رعایت نظافت، لباس فاخر در بر میکرد چون صبح اول وقت نماز میگزارد، تا برآمدن آفتاب در سجده می ماند. سپس با مردم مینشست و سخن میگفت یا سوار می شد و بیرون می رفت. در خانه کسی صدایش را بلند نمیکرد حضرت با مردم به نرمی سخن میگفت. هیچ گاه با سخنش کسی را نمی آزرد و گفتار کسی را قطع نمیکرد تا از سخن گفتن فارغ شود. پیش روی کسی پای خود را دراز نمیکرد و بر چیزی تکیه نمیزد. هرگز به غلامانش دشنام نداد و با

آنان می نشست و غذا می خورد.

هر سه روز یک بار قرآن را ختم و در آیات آن تفکر میکرد کسی عالم تر و پرهیز کارتر از او نبود و همه وقت ذکر خدا میگفت شبها کم میخوابید و بیشتر اوقات از اول شب تا صبح شب زنده داری میکرد بسیار روزه میگرفت هر ماه سه روز حتماً روزه بود. در نهان، به ویژه شبهای تاریک بسیار به مردم احسان میکرد و صدقه می داد. کسی که از او تقاضایی داشت. اگر میتوانست بی درنگ آن را بر می آورد. مبادا از آن بی نیاز گردد و فرصت از دست برود (ابن بابویه، ۱۴۰۴ ق، ج ۲، ص ۱۴۷ و ۱۹۲ - ۱۹۸).

امام رضا (ع) همچون پیامبر (ص) هر گاه از راهی میرفت از راهی دیگر باز میگشت و می فرمود این کار روزی بیشتر به همراه می آورد (کلینی،۱۴۰۱ ق، ج ۵، ص ۳۱۴).

زهد و تصوف

در روزگار امام رضا (ع) تعالیم صوفیه در خراسان و دیگر ایالات رواج یافته و جمعی از مشایخ همچون شقیق بلخی درگذشت ۱۹۴) شاگرد ابراهیم ادهم مریدانی را در حلقه صحبت خویش میپروردند و با مفاهیمی همچون زهد، پرهیز از دنیا قناعت و زندگی سخت آشنا میساختند هنگام حضور امام در خراسان، گروهی از صوفیه نزد آن حضرت رفتند و گفتند انتخاب ایشان به عنوان فردی از اهل بیت به ولایت امر و امامت امت از سوی مأمون انتخابی شایسته بوده است زیرا امت نیازمند کسی است که غذای ناگوار بخورد. لباس درشت بپوشد. الاغ سوار شود و به عیادت مریض برود. اما امام که زهد را در این ظواهر نمیدید فرمود یوسف پیامبر قبای دیبای زربافت می پوشید و بر اریکه فرعونی تکیه میکرد و فرمان میراند خواسته واقعی از امام و رهبر، قسط و عدل است و این که در گفتار صادق و در حکومت دادگر باشد و چون وعده ای کند و فا نماید. راستی که خدای تعالی لباس و خوراکی را حرام نکرده است. آنگاه امام این آیه را تلاوت کرد: ای پیامبر بگو زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و روزی های پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده اعراف آیه ۳۲ (آبی، ۱۴۰۱ ق، ج ۱، ص ۳۶۴-۳۶۵). گفته شده است معروف کرخی در گذشت (۲۰۰ از مشاهیر صوفیه از موالی امام رضا (ع) بود و به دعوت آن حضرت از آیین مسیحی به دین اسلام گروید و پس از آن، پیوسته در خدمت آن حضرت بود (ابن شهر آشوب، بی تا، ج ۴، ص ۳۶۱-۳۶۲).

امام به رفتار یاران و غلامانش توجه داشت و در اصلاح خطاهای آنان می کوشید. روزی غلامانش میوه ای را نیم خورده به دور انداختند امام فرمود: سبحان الله! اگر شما از این میوه بی نیازید چه بسا افرادی که به آن نیازمندند آن را به نیازمندان بخورانید (کلینی، ۱۴۰۱ ق، ج ۶، ص ۲۹۷).

امام مهمان را به کار را نمی داشت (کلینی، ۱۴۰۱ ق، ج ۶، ص (۲۸۳) و به علاوه به بهترین گونه در احترام او میکوشید یک بار برای آوردن احمد بن محمد بزنطی از یاران خاص خود مرکب خویش را فرستاد چون بزنطی پیش حضرت رضا (ع) آمد، تا پاسی از شب را با امام گذراند و از امام پرسش مینمود و امام جواب میگفت. سپس هنگام خواب امام فرمود تا رختخواب خویش را برایش پهن کردند امام که احساس کرد بزنطی گمانهایی در سر می پروراند به وی فرمود که مبادا این کارها را مایه فخر و مباهات خود قرار دهی و برای خدا تواضع کن تا خدا مقامت را بلند گرداند (ابن بابویه، ۱۴۰۴ ق، ج ۲، ص ۲۲۹-۲۳۰؛ طوسی، ۱۳۴۸، ص ۵۸۷-۵۸۸).

 امام دنیای فریبنده و پر تجمل را به چیزی نمیگرفت هنگامی که در خراسان بود، در روز عرفه همه مال خود را میان مردم قسمت کرد چون فضل بن سهل گفت این زیانکاری است امام فرمود بلکه عین غنیمت است (ابن شهر آشوب، بی تا، ج ۴، ص ۳۶۱). امام رضا (ع) پیوسته یاد آخرت را در دل خویش زنده میداشت چون از امام پرسیدند چگونه صبح کردی؟ فرمود با عمر کاسته و کردار ثبت شده و مرگ بر گردن ما و دوزخ دنبال ما است و ندانیم با ما چه شود (۱۸) ابن شعبه حرانی، ۱۴۰۰ ق، ص ۴۷۰).