نماز اول وقت

شخصی می گوید: در خراسان در خدمت حضرت امام رضا ( ع ) بودم ایشان برای استقبال بعضی از افراد خاندان ابوطالب (آل ابو طالب) خارج شدند، سپس چون وقت نماز فرا رسید آن حضرت به طرف قصری که در آن اطراف بود حرکت فرمودند و نزدیک آن قصر در کنار یک سنگ بزرگ توقف کردند. آنگاه فرمودند: اذان بگو. چون تنها من همراه ایشان بودم و شخص دیگری با ما نبود عرض کردم کمی صبر کنید تا یاران ما برسند. فرمودند: نماز را بدون علت موجه و شرعی که برایت پیش آمده باشد از اول وقت تأخیر مینداز ابتدا کن به اول وقت یا بر تو باد همیشه به اول وقت. پس من اذان گفتم و نماز را به جای آوردیم. (منتهی الامال، صفحه ۸۸۱ و صفحه ۸۸۲ به نقل از قطب رواندی از شخصی به نام ابراهیم بن موسی ابریشم فروش))

در یک جلسه مناظره در حضور مأمون عمران صابی از دانشمندان بسیار مطرح در بحث و کلام، درباره توحید به مباحثه با امام رضا (ع) پرداخت و آن حضرت نیز با استدلال محکم جواب همه سوالهای او را به خوبی می دادند. بحث و مناظره به اوج خود رسیده بود و چیزی نمانده بود که آن فرد حقیقت را قبول کند و اسلام آورد. در همین هنگام وقت نماز ظهر رسید. امام (ع) رو به

مأمون فرمودند: "الصَّلاةُ قَدْ حَضَرَتْ * وقت نماز فرا رسید. * عمران صابی گفت: ای آقای من دنباله بحث را قطع مکن چرا که دل من رقیق و نازک شده (و نزدیک است مطلب را قبول کنم)

امام رضا (ع) فرمودند: نُصَلَّی وَ نَعودُ * نماز میگزاریم و برمی گردیم * 

سپس آن حضرت و همراهان برخاستند و نماز را به جای آوردند. پس از اقامه نماز به همان مجلس بازگشتند و به بحث و بررسی ادامه دادند. عمران صابی سؤالات بسیاری کرد و پاسخ مناسب را از امام (ع) شنید.

در پایان آن حضرت به او فرمودند: افَهِمْتَ یا عمران * ای عمران، آیا فهمیدی؟ * 

او گفت آری ای آقای من فهمیدم و شهادت میدهم که خدا همان گونه است که شما توصیف فرمودی و نیز شهادت میدهم که محمد (ﷺ) بنده او می باشد که برای هدایت و با دینی بر حق برانگیخته شده است. آنگاه به قبله روی آورد، به سجده افتاد و اسلام آورد. (توحید صدوق، صفحه ۴۲۹، عیون اخبار الرضا ( ) ، ج) ۱ صفحه ۱۷۲ منتهی الامال، صفحه ۹۱۰)

۴- توجه کامل در نماز و ترس از خدا

حضرت امام رضا (ع) می فرمایند من روزی در فرع (سرزمینی بین مکه و مدینه بودم وقت نماز فرا رسید. از این رو پیاده شدم و به سوی بوته ثمامه (ثمامه در بیابانهای عربستان گاه بوته ای بسیار بزرگ به اندازه یک درخت وجود دارد که میتوان از سایه آن به

خوبی استفاده کرد.) رفتم. همین که به نماز ایستادم و رکعتی خواندم یک مار افعی نزدیک آمد و در کنارم قرار گرفت ولی من متوجه نماز شدم و چیزی از آن نکاستم و کم نکردم. افعی به من نزدیک شد و سپس به طرف بوته بازگشت. وقتی از نماز فارغ شدم، در حالی که دعا و تعقیبات نماز را هم کاهش نداده بودم، بعضی از یاران همراه را فرا خواندم و گفتم پشت سر شما زیر بوته افعی است. پس آنها مار را کشتند.

آنگاه امام (ع) فرمودند: هر کس از غیر خدا نترسد، خداوند او را کفایت می نماید. (داستانها و حکایتهای نماز ج ۱ صفحه ۸۳ نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، صفحه ۴۰)

۵- انس با نماز و مناجات

اباصلت هروی میگوید: در سرخس به کنار خانه ای که امام رضا (ع) در آن حبس و تحت نظر بود رفتم و از نگهبان اجازه خواستم تا با امام (ع) ملاقات کنم. او گفت: نمی توانی با امام (ع) ملاقات کنی گفتم: چرا؟ گفت: زیرا امام رضا (ع) در بیشتر اوقات شبانه روز مشغول نماز است و در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند. فقط ساعتی در آغاز روز و قبل از ظهر و ساعتی هنگام غروب نماز نمی خواند در این ساعات هم در محل نماز خود می نشیند و با پروردگارش به مناجات و راز و نیاز می پردازد... (ناسخ التواريخ، ج ۱۱، صفحه ۲۵۰ ، بحار، ج ۴۹ صفحه ۱۷۰ عیون ج ۲ صفحه ۱۸۳ و صفحه ۱۸۴)

۶- عبادت در شب

رجاء بن ابی ضحاک در شرح مفصلی از نحوه عبادت امام رضا (ع) بیان میکند که ایشان پس از خواندن نماز مغرب و تعقیبات و سجده شکر و نیز چهار رکعت نافله مغرب تعقیبات نماز را ادامه میدادند تا تاریکی شب فرا رسد. سپس افطار می فرمودند و مدتی صبر میکردند تا تقریباً - شب می گذشت. آنگاه نماز عشا، تعقیبات و سجده شکر پس از آن را به جای میآوردند و سپس به محل خواب خود می رفتند. ( ناسخ التواريخ، ج ۱۱، صفحه ۲۱۶، منتهی الامال، صفحه ۸۷۰)

رجاء بن ابی ضحاک می گوید: امام رضا (ع) چون شبانگاه در بستر خود قرار می گرفتند پیش از خواب بسیار قرآن تلاوت میفرمودند. (عيون ج ۲ صفحه ۱۸۲ منتهی الامال، صفحه ۸۷۱ ناسخ التواريخ، ج ۱۱، صفحه ۲۱۹)

 ابراهیم بن عباس میگوید آن حضرت در شبها کم میخوابیدند و بیشتر شبها از اول شب تا به صبح بیدار بودند و به عبادت و مناجات با خدا اشتغال داشتند. (عيون، ج ۲ صفحه ۱۸۴ منتهی الامال، صفحه ۸۶۴ ناسخ التواريخ، ج ۹، صفحه ۱۴۹) 

همچنین رجاء بن ابی ضحاک میگوید هنگامی که آن حضرت برای نماز شب بر می خواستند در حالی که ذکر خدا و تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل ( سبحان الله الحمد الله الله اكبر ، لا اله الا الله و استغفار بر زبان داشت از بستر بلند میشدند مسواک میزدند و سپس وضو میگرفتند و بدین ترتیب نماز شب را می خواندند.

۷- عبادت در روز

رجاء بن ابی ضحاک میگوید حضرت رضا (ع) پس از نافله . صبح و خواندن اذان و اقامه و نماز صبح مشغول تعقیبات نماز میشدند تا زمانیکه آفتاب طلوع می نمود. سپس به سجده شکر میرفتند تا آفتاب در آسمان بالا آید. (اصطلاحاً روز بلند شود آنگاه سر از سجده برمی داشتند و به بیان حدیث و موعظه مردم می پرداختند....

  هنگامی که در طول سفر نمازهای چهار رکعتی به دو رکعت تبدیل می شدند ایشان پس از هر نماز شکسته سی مرتبه یا سی و سه مرتبه می گفتند: سبحان الله والحمد الله ولا اله الا الله والله اکبر و می فرمودند: "هذا التمام الصلاة " این ذکر برای تمام و کامل) کردن نماز شکسته است.

ایشان در طول سفر نافله ها نمازهای مستحبی ظهر و عصر را نمی خواندند ولی نافله های مغرب و صبح و نمازهای شب و شفع و وتر را چه در سفر و چه در حضر در حالت اقامت ترک نمی کردند. 

آن حضرت در تمام نمازهای واجب شبانه روزی (۱۷) رکعت نماز یومیه، در رکعت اول سوره های حمد و قدر و در رکعت دوم سوره های حمد و توحید را می خواندند (به جز بعضی از اوقات خاص) ( منتهی الامال، صفحه ۸۷۰ به نقل از شیخ صدوق ناسخ التواریخ، ج ۱۱، صفحه ۲۱۷ و صفحه ۲۱۸ به نقل از عيون و بحار)

تلاوت قرآن

امام رضا (ع) چنان با قرآن مأنوس بود و در واقع قرآن ناطق و حقیقت آن بود که حتی پاسخهایی که به سؤالهای مردم میدادند همه از کلمات و آیات قرآنی بود هر سه روز آن را ختم میکردند یعنی تمام قرآن را می خواندند و با این حال میفرمودند اگر بخواهم در کمتر از سه روز هم می توانم قرآن را ختم کنم ولی چون درباره هر آیه تفکر میکنم و در معنی آن میاندیشم، سه روز به طول می انجامد. (عيون، ج ۲، صفحه ۱۸۰، ناسخ التواریخ، ج ۱۱، صفحه ۱۴۸ به نقل از جنات الخلود، مناقب آل ابیطالب، ج ۴صفحه ۳۶۰) (هرگز بر آیه ای نمیگذرم مگر آن که درباره اش فکر میکنم و تفکر می نمایم که در مورد چه چیزی و در کدام زمان نازل شده است، از این رو هر سه روز یک بار ختم قرآن میکنم.) ( منتهی الامال، صفحه ۸۶۳ به نقل از شیخ صدوق )

سجده های طولانی

رجاء بن ابی ضحاک ضمن بیان چگونگی نماز و عبادت حضرت رضا ( ع ) میگوید که پس از هر نماز واجب و تعقیبات آن امام رضا (ع) سر بر سجده شکر میگذاشتند و صد مرتبه ذكر شُكراً لِلَّهِ يا حَمْداً لِلَّهِ) می گفتند.... پس از تعقیبات نماز صبح سر بر سجده می نهادند و آنقدر سجده را طول می دادند تا روز بلند شود. (منتهی الامال، صفحه ۸۶۹ ناسخ التواریخ، ج ۱۱ صفحه ۲۱۵ و صفحه ۲۱۶، به نقل از عیون و بحار )

اباصلت هروی میگوید: هنگام سفر به مرو وقتی که امام رضا (ع) به دهکده سناباد رسیدند در خانه حمید بن قحطبه در محلی که هارون دفن شده بود و بعدها پیکر مطهر حضرت رضا الله در همان جا به خاک سپرده شد وارد شدند... به نماز ایستادند و پس از نماز به سجده رفتند چون برشمردم پانصد مرتبه :گفتند: "سبحان الله" * خداوند از هرگونه عیب و نقص، پاک و منزه است ( عيون، ج ۲ صفحه ۱۳۷ منتهی الامال، صفحه ۸۹۴ ناسخ التواریخ، ج ۱۱، صفحه ۲۴۵) یکی از همراهان امام رضا (ع) در سفر خراسان می گوید: به روستایی رسیدم، آن حضرت به نماز ایستادند و سپس به سجده رفتند و آن را طول دادند. شنیدم که با نهایت تواضع در مقابل خداوند در سجده می گفتند: "لَكَ الْحَمْدُ إِنْ أَطَعْتُك .... خدایا اگر تو را اطاعت کنم حمد و سپاس مخصوص تو است و اگر نافرمانی نمایم، حجت و عذر و بهانه ای برایم نخواهد بود من و دیگران در احسان تو شرکتی نداریم شریک نیستیم اگر به راه خطا رفتیم عذری نداریم اگر نیکی به من رسد از جانب تو می باشد. ای خدای بزرگ مرتبه مردان و زنان با ایمان را در مشرق و مغرب در هر کجا که هستند بیامرز. ( بحار، ج ۴۹، صفحه ۱۱۷)

١٠ - دعا:

رجاء بن ابی ضحاک می گوید امام رضا (ع) در قنوت همه نمازهای خود این دعا را میخواندند: "رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزَّ الْأَجَلُ الْأَكْرَمِ ای پروردگار من مرا بیامرز و مورد رحمت خویش قرار بده و از آن چه میدانی درگذر همانا که تو عزیزترین جلیل ترین و کریم ترین هستی *

 هرگاه آن حضرت میخواستند دعایی کنند با صلوات و درود بر محمد و آل محمد (ع) آغاز میکردند و در نماز و غیر آن هم صلوات بسیار می فرستادند. (ناسخ التواريخ، ج ۱۱، صفحه ۲۱۸ و صفحه ۲۱۹ به نقل از عیون و بحار منتهی الامال، صفحه ۸۷۱)

۱۱ - روزه

ابراهيم بن عباس از شخصی به نام عباسی نقل میکند امام رضا (ع) کم می خوابیدند و بسیار روزه میگرفتند و در هر ماه لااقل سه روز را روزه میگرفتند و می فرمودند: ذلِكَ صِيَامُ الدَّهْرِ * این سه روز روزه گرفتن در هر ماه برابر روزه تمام روزگار است. (ناسخ التواريخ، ج ۱، صفحه ۱۴۹ به نقل از فصول المهمه و.... در عیون ج ۲ صفحه ۱۸۴ آمده: برابر روزه یکسال است)

همچنین ابراهیم بن عباس خود میگوید: امام رضا (ع) بسیار روزه میگرفتند و روزه سه روز در هر ماه را ترک نمی کردند و میفرمودند: ذلِک صَوْمُ الدَّهْر * این سه روز روزه گرفتن در هر ماه برابر روزه همه روزگار است. (همان، صفحه ۱۵۳، به نقل از اعلام الوری)