علم و دانش آنجناب

قيل لي انت اوحد الناس طراً في علوم الورى و شعر البديه  لك من جوهر الكلام نظام يثمر الدر في يدي مجتنيه فعلی ما ترکت مدح ابن موسی والخصال اللتي تجمعن فيه قلت لا استطيع مدح امام كان جبريل خادماً لابيه 
قيل لي انت اوحد الناس طراً في علوم الورى و شعر البديه لك من جوهر الكلام نظام يثمر الدر في يدي مجتنيه فعلی ما ترکت مدح ابن موسی والخصال اللتي تجمعن فيه قلت لا استطيع مدح امام كان جبريل خادماً لابيه (گویند که تو در علم و دانش اجتماعی و سرودن اشعار نغز و دلنشین یکتا شخصیت تمام انسانهائی برای سخنان در ربار تو رشته هایی است که در ، در کف گرد آورنده میریزد ، بمن گفته شد که با اینهمه صفات پسندیده ای که در فرزند موسی بن جعفر گرد آمده چرا آنسرور را ستایش نمی کنی؟در پاسخ گفتم مرا آن نیرو و قدرت نیست که ستایش کنم پیشوائی را که جبرئیل امین خدمتگذار پدرش بود )

ان الله اصطفاه عليكم وزاده بسطة في العلم والجسم والله

يؤتى ملكه من يشاء والله واسع عليم .

مجلسی رحمة الله علیه در جلد ۲۵ بحار الانوار صفحه ۱۱۵ این آیه ی شریفه را که آیه ی ۲۴۷ از سوره ی بقره است نقل میکند سپس میفرماید

بر انسان با انصاف بی غرض پوشیده و پنهان نیست که علت اختیار و انتخاب در این آیه ی شریفه بسط و زیادی در علم و جسم است همین تعلیق اصطفا بر کثرت علم و آمادگی جسم دلیل است که پیشوا و زمامدار مردم باید دانشمند و شجاع و قوی پنجه و مردافکن باشد امام باید علم و دانشش از تمام مردم بیشتر باشد تا مشکلات علمی مردم را بتواند پاسخ دهد وغوامض از مسائل علمی را حل کند و گرنه امامی که دانش او در سطح دانش دیگران باشد فایده ای برای مردم ندارد زیرا آن اندازه ای که او از علم بهره دارد مردم هم دارند و شکی نیست که امیر المؤمنین علی اعلم و اشجع مردم بود و او میفرمود اگر مردم مرا سر گرم رزم و پیکار با دشمنان نمیکردند آنقدر علم و دانش در میان مردم پراکنده میکردم که هیچ انسانی را نیاز باستاد نباشد او داد میزد مردم بیائید از تمام مشکلات علمی پیش از اینکه مرا از دست بدهید بپرسید از اجرام فلکی و راههای آسمانها و کهکشانها سؤال کنید ما که این ادعا را درباره ی آن بزرگ مرد عالم انسانیت میکنیم باین جهت است که اثر زنده ی علمی او در دسترس تمام افراد قرار گرفته يک بنائی که ادعای مهارت در ساختن بنائی میکند آنگاه صدق گفتارش برای ما روشن میشود كه يك ساختمان در مقابل چشم ما بسازد و تحویل دهد آنان که دیگران را از نظر جانشینی بر علی مقدم میدارند چه مدرک واثر زنده علمی از آنها در دست دارند که مقدمشان میدارند اما بر خلاف همه ما مدارك زنده علمی علی را در اختیار آنها گذاشته ایم و داد میزنیم این است نهج البلاغه علی این است آثار زنده ی دانش آن بزرگوار ما را عقیده این است که معصومین و پیشوایان دین در تمام صفات کمالیه یکسان و علمشان از طرف خدا است و از هیچ بشری استفاده ی علمی نکرده اند، امام هشتم علی بن موسی الرضا که این صفحات بنام نامی و اسم گرامی او زینت داده شده از همین علم لدنی الهی برخوردار است یعنی از همان سرچشمه دانشیکه علی امیر المؤمنین برخوردار بوده علی بن موسی الرضا نیز استفاده کرده که ما در صفحات آینده اشاره ای بدریای بیکران علمی او خواهیم کرد و چرا در این جاما برخلاف بیشتری از کسانیکه شرح حال و زندگی آنحضرت را نوشته اند از صفات پسندیده و مناقب آن جناب اول از نظر علمی آنسر و روارد بحث شدیم از دو جهت بحث علم آن بزرگوار را بر صفات دیگرش مقدم داشتیم و اقتدا بخود آنسرور نمودیم در روایتی خود امام رضا نشانه های امام و صفات پسندیده اش را بازگو میفرمایند اول اشاره به صفت علمی امام میکند و میفرماید :

للامام علامات يكون أعلم الناس واحكم الناس واتقى الناس واحلم الناس واشجع الناس واسخى الناس واعبد الناس الخ (بحارالانوار ج۲۵م۱۱)

ملاحظه میکنید امام هشتم میفرماید برای امام نشانه هایی است که او دانشمندترین ، دادگر ترین ، پرهیزگارترین بردبارترین ، شجاعترین بخشنده ترین، عابدترین مردم زمان خود میباشد در این روایت صفت علم را بر تمام اوصاف امام مقدم داشته

دوم از این نظر که بهترین صفت از صفات پسندیده ، علم است که تمام صفات نيك ناشی از علم و دانش است (بالعلم يعرف الله ويوحد) بوسيله علم و دانش خدا شناخته میشود به علم یکتائی خدا ثابت میشود ، همه مشکلات را علم و دانش حل و آسان میکند .

توحید شناسی همه در سایه ی علم است

خیر دو جهان بسته بسرمایه ی علم است

هر پایه مپندار که پاینده بماند

آنپایه که پاینده بود پایه ی علم است

از علم نبرده ثمری جز بعمل كس

پس مرد عمل باش که پیرایه ی علم است

از ذات خداوند احد سر بزند علم

این است که قر آن همه پر آیه ی علم است

در لسان روایات از علم تعبیر بنور و گاهی بآب شده که منشأ حیوتی تمام موجودات زنده است چون تمام خوبیها منوط و بستگی بعلم دارد در این کتاب اول از این صفت پسندیده سخن بمیان آمد اکنون وارد مطلب شویم .

تا مگر شمه ای از دانش آن بزرگوار را بعرض خوانندگان محترم برسانیم گرچه نه من بلکه بزرگترها از من هم نمیتوانند از عهده ی این کار بر آیند ولی

بلبل بباغ و جغد به ویرانه تاخته هر کس بقدر همت خودخانه ساخته

تا آنجا که در خور استعداد نا چیز من است پرده از روی گوشه ای از دریای بیکران علمی آنجناب بر دارم چطور میتوانم من وصف کنم زیرا که گنجایش بحر در سبو ممکن نیست) من آنچه را که بگویم باید از زبان و بیان خاندان آل عصمت بعرض خوانندگان محترم برسانم و گر نه من کجا و این بحث کجا؟ چنانچه در صفحات پیش گذشت هفتم امام حضرت موسی بن جعفر فرمود که پدرم امام صادق فرموده است عالم آل محمد در صلب تو میباشد تعبیر بعالم آل محمد از امام هشتم شده جائیکه امام صادق این بیانرا بفرماید دگر چیزی در اطراف قضیه نمی ماند

عالم آل محمد معدن علم نبی است

بسکه گوهرهای رنگارنگ در این مدن است عالمانرا لرزه گر افتد بتن نبود عجب

جامه ی دانش امام هشتمین را بر تن است ( دیوان دکتر رسا ص ۱۱۲)

طبری از ابی الصلت هروی روایت کرده که گفت دانشمندتر از حضرت علی بن موسی الرضا (ع) کسی را ندیدم ، دانشمندی، آنحضرت را ندید مگر اینکه گواهی داد بدانشمندى أو همانا مأمون در مجلسهای متعدد علماء ادیان و دانشمندان متکام را با آنحضرت روبرو کرد تا باوی پیکار ورزم علمی کنند خوشبخانه بر تمام آنها غلبه یافت و پیروز گردید تمام آنها بر فضیلت و بزرگواری آنجناب اقرار کردند و بر شکست خود مقر و مذعن و معترف شدند از آنحضرف شنیدم که میفرمود در روضه ی منوره پیغمبر مینشستم در مدینه دانشمندان زیاد بودند مسائل و مشکلات علمی را بمن رجوع میدادند منهم آن معضلات را آسان میکردم (منتهی الآمال ص ۲۵۹)

محمد بن عیسی یقطینی گوید آنگاه که مردمان در امامت حضرت ابي الحسن الرضا اختلاف کردند سؤالاتی از حضرت کردند تمام را آن جناب پاسخ داد من آن مسائل مشکل را که پاسخ داده بود جمع آوری کردم هجده هزار مسئله بود باید هم چنین باشد تمام معلومات دایره خلقت از اثر علوم این خانواده میباشد اگر مردم در تمام شئون علمی بال پیغمبر مراجعه میکردند علی بیست و پنج سال خانه نشینی نمیکرد کجا مشکل علمی برای بشر باقی میماند آنروز که علی در مجمع عمومی و همگانی با صدای بلند فریاد زد از من بپرسید آنچه را نمیدانید ، از راههای آسمانها آگاهم اگر بشر فکری میداشت سئوالاتی از عالم امر و اجرام فلکی میکرد کجا امروز احتیاج بود که براى يك فرستادن بشر بكره ماه ملیونها دلار مصرف شود و جان چندین نفر نیز در خطر مرگ قرار گیرد تا بدانند در آنجا چه خبر است که هنوز هم خبری که قابل اهمیت باشد بدست نیامده آنروز اگر از علی سئوال میشد امروز نیازمندی باین همه زحمت ها و ناراحتیها نداشت بگذرم باز از اصل مطلب خارج نشوم مأمون با اینکه از تمام خلفای بنی العباس دانشمندتر و دانش طلب تر بود چنانکه امیر المؤمنین فرمود : او از همه ی خلفای بني العباس داناتر و از تمام آنها زیرکی و کیاستش بیشتر است ناچار از نظر علمی تسلیم هشتم امام حضرت علی بن موسی الرضا شد اکنون چند سؤال که از آنحضرت شده و پاسخ آن سئوالات را بیان فرموده اند در این جا خاطر نشان میکنم و سپس بچند مناظره و پیکار علمی آنجناب اشاره میکنم از آن بزرگ مرد جهان بشریت پرسیدند زمان تزویج چه وقت و چه هنگام است (مناقب ص)

قال من السنة التزويج بالليل لان الله تعالى جعل الليل كنا والنساء انما هن سكن

سنت و مستحب است که تزویج در شب باشد زیرا که خدای تعالی شب را اسباب سکون و آرامش قرار داده آنچنانکه شب وسیله ی آرامش و سکون است زنان هم برای مردان مایه ی آرامش و سکون خواهند بود و نیز از آن بزرگوار پرسیدند که طعم و مزه ی نان و آب چیست؟ فرمود طعم و مزه ی آب مزه ى حيوة و زندگی است اما مزه ی نان طعم عیش و زندگانی است (خواننده ی محترم باید بداند که پاسخ سئوالات در خور استعداد سائل است یعنی بیشتر از این جوابها اقناعی است نه پاسخ حلی (مؤلف)) و نیز در کتاب مناقب ابن شهر آشوب ص ۴۵۵ است که ابو اسحق موصلی گفت: گروهی از مردمان ماوراءالنهر از حضرت رضا پرسیدند که حورالعین از چه خلق و آفریده شدند ، پناه گاه پروردگار جهانیان کجاست ؟ و چطور بود در آنزمان که زمین و آسمان و چیز دیگری نبود حضرت فرمود :

اما حور العين فانهن خلقن من الزعفران و التراب و لا يفنين واما معتمد الرب عز وجل فانه این الاین و کیف الكيف وان ربي بلا اين ولا كيف وكان معتمده على قدرته سبحانه و تعالی

حوریان بهشتی از خاک و زعفران آفریده شدند و هیچ گاه خلقت آنان فناپذیر نیست و همیشه جاویدانند اما معتمد و پناه گاه پروردگار این است که خدا خود آفریننده و خالق مکانها و چگونگی ها میباشد یعنی خدا جاو منزل و مکانی ندارد بلکه پناه او قدرتش میباشد و اتکاء بقدرت خویش دارد و قائم بذات خود میباشد مکان و مأوی برای آنکسی است که جسم و ماده باشد خدای تعالی بری از ماده و جسم است (خواننده عزیز مردمان ماوراء النهر سؤال دیگری هم در این روایت از حضرت نمودند و جواب شنیدند ما به عللی آنرا ذکر نکردیم (مولف))