هارون نگران آینده

هارون در سالهای پایانی عمر خود به حکومت عباسیان و آینده آن می اندیشید. به همین منظور در سال ۱۷۵ هـ. ق، فرزندش محمد امین را که هنوز بیش از پنج سال از عمرش نگذشته بود برای جانشینی پس از خود معرفی کرد. (1) 1 - البداية والنهايه ۱۶۵٫۱۰ )

هفت سال بعد یعنی در سال ۱۸۲ هـ . ق ، با معرفی عبدالله مأمون به جانشینی امین در تثبیت حکومت عباسی کوشید (2) ۲ - همان ۱۷۹ )

هارون در سال ۱۸۶ هـ. ق، همراه فرزندانش، امین، مأمون و مؤتمن عازم حج شد. در آن جا، عهدنامه ای را در حضور شخصیتها و رجال ،سیاسی ،قضایی نظامی و .... به امضای دو فرزندش امین و مأمون رساند و نسخه ای از آن را درون کعبه به دیوار آویخت.(1) ۱ - تاریخ ابن خلدون ۲۲۲٫۳ ) در این قرارداد، ضمن معرفی فرزندانش برای اداره دستگاه خلافت یکی پس از دیگری از آنان پیمان گرفت که نقض عهد نکنند آنگاه هارون دستور داد تا متن آن را برای حاضران در موسم حج بخوانند تا پس از بازگشت ،حاجیان موضوع جانشینی امین و مأمون میان همه مردم منتشر شود. (2) ۲ - تاریخ طبری ۴۸۱٫۶ )

در پی این اقدام هارون ضمن تقسیم هدایا و عطایای فراوان میان مردم مدینه (3) - مجموعاً به ارزش یک میلیون درهم و پنجاه هزار دینار را در سه نوبت به نام خود، امین و مأمون تقسیم کرد. )دستور داد تا به موجب سندی کشور پهناور اسلامی آن روز را میان امین مأمون و مؤتمن قسمت کنند (4) ۴ - محدوده هر بخش در تاریخ آمده است، (روضة الصفا (۴۳۳٫۳). ولی از آن جا که هرگاه حکومت با قدرت طلبی و حرص و آز و بی تقوایی همراه گردد همه عهدها و ارزشها نادیده گرفته می شود، تدابیر هارون در جهت همسازی امین و مأمون و هماهنگی آنان در سیطره بر ممالک اسلامی چندان دوام نیافت و برادری آنان به دشمنی کشیده شد.(5) ۵ - تاریخ طبری ۴۸۳٫۶ )