ورود به مرو

سرانجام حضرت رضا پس از تحمل حدود چهار ماه سفر و گذر از مناطق مختلف، در نیمه اول سال ۲۰۱ هـ . ق وارد مرو مرکز حکومت مأمون شد. (1) ۱ - عيون اخبار الرضا ۱۴۹٫۲ )

شرایط سیاسی و موقعیت جغرافیایی مرو

به طور کلی خراسان بزرگترین بخش جغرافیایی ایران در طول تاریخ بوده است که از آن به «خاور ایران یاد کرده اند. خراسان قدیم از وسعتی بیش از گستره امروزی آن برخوردار بوده است.

در تمامی خراسان و مراکز مهم آن دو شهر نیشابور و مرو از اهمیتی ویژه برخوردار بوده است؛(1) ۱ - ياقوت که خود مدت سه سال در این شهر اقامت داشته درباره اهمیت آن بتفصیل سخن گفته است. (معجم البلدان (۱۱۲٫۵). هر چند اهمیت شهر مرو از قرن سوم به بعد، با آغاز حکومت طاهریان رو به کاستی نهاد در جغرافیای کهن خراسان دو شهر به نام «مرو» شهرت داشته است که فاصله میان آن دو پنج روز راه بوده است. یکی را «مروکبری» و دیگری را مرو صغری (2) ۲ - آن را مرو رود نیز خوانده اند. خراسان بزرگ ۲۲۸ - ۲۴۸) نامیده اند. مروکبری که به مرو شاهجان نیز معروف است از مرکزیت برخوردار بوده و دارالاماره خوانده می شده است. (3) - همان. ) بنای شهر «مرو» نیز به گفته بیشتر تاریخ نگاران به دوران اسکندر ذوالقرنین مربوط می شود. یاقوت حدیثی از پیامبر اکرم را گواه این سخن می داند، زیرا در بخشی از آن آمده است:

«.. بَنَاهَا ذُو الْقَرْنَيْنِ وَ صَلى فيها عزير و...»(4) ۴ - معجم البلدان ۱۱۲٫۵. )

.... آن را ذوالقرنین ساخت و عزیر پیامبر در آنجا نماز خواند.

دیگرانی نیز همین نظریه را آورده و پذیرفته اند. (5) ۵ - مانند مقدسی در کتاب احسن التقاسيم ۳۹۸ )

از قراین تاریخی چنین استفاده میشود که مرو در نخستین سالهای تاریخ اسلام به دست سربازان مسلمان فتح شد و بتدریج رو به آبادانی گذاشت و موقعیت خاصی را به دست آورد بویژه در قرن دوم هجری که از مرکزیت خاصی برخوردار شد تا آن جا که ابن حوقل می نویسد:

«مرو در آن زمان مرکز خلافت و خراسان دارالاماره و پادگان نظامی و مرکز قشون اسلام بوده است .... و دولت بنی عباس نیز از این منطقه ظهور یافته است.» (1) ۱ - صورة الارض ۳۶۳ - ۳۶۴ )

از جمله رخدادهای مهم این شهر ورود امام علی بن موسی در نیمه اول سال ۲۰۱ هـ . ق بوده است. (2) ۲ - عيون اخبار الرضا ۲٫ ۱۴۹)

هنگام ورود امام به مرو، شیفتگان مقام ولایت با شور و احساساتی وصف ناپذیر مقدم امام را گرامی داشتند. مرو تا آن روز چنان شادی و هیجانی را به خود ندیده بود. عبور مرکب حضرت رضا از میان انبوه جمعیت که تا خارج شهر به استقبال آمده بودند شکوهی فراوان و منظره ای شگفت پدید آورده بود. امام پس از طی مسیر و عبور از میان صفوف در هم فشرده مردم در منزلی که نزدیک قصر حکومتی از پیش آماده شده بود، استقرار یافت. (3) - ارشاد مفید ۲۵۰٫۲ )

چند روزی گذشت عبد الله مأمون خود را چون میزبانی مخلص وانمود می کرد و همواره نزد امام میآمد و با احترامی خاص از آن حضرت تجلیل می کرد. مردم نیز گروه گروه خدمت امام می آمدند و با آن گرامی دیدار داشتند و بتدریج می رفت تا مأمون از شرایط طراحی شده خود نتیجه ای را که میخواست به دست آورد.