مناظره امام رضا با ابو قره

ابو قره مسیحی و از دوستان جائلیق بزرگ مسیحیان بود و چون دریافت تعداد زیادی از بزرگان ادیان مختلف با امام رضا دیدار و با ایشان مناظراتی داشته اند مشتاق دیدار و انجام مناظره با امام شد. بنابراین به نزد صفوان بن یحیی آمد و از او خواست تا وی را به مجلس امامه ببرد. ابو قره چون بر امام وارد شد فرش زیر پای امام الله را بوسید و برای سلامتی ایشان دعا کرد و سپس خطاب به امام رضا گفت: نظر شما درباره فرقه ای که ادعایی دارد و فرقه دیگر غیر از ایشان که خود به عدالت  معروف است آنها را در ادعایشان تصدیق می کنند؟

امام فرمودند: ادعایشان ثابت است.

ابو قره گفت: فرقه دیگر ادعایی دارند و شاهدی پیدا نمیکنند که آنها را تصدیق کند، مگر از  خودشان اینان چه؟

امام فرمودند: ادعایشان کذب و مردود است. ابو قره گفت: اینک ما و شما ما ادعا میکنیم که عیسی روح الله و کلمه اوست و به مریم القا نمود. مسلمانان با این ادعا موافقند و ما را تصدیق میکنند؛ ولی مسلمانان مدعی آنند که محمد پیامبر و فرستاده خداست و ما آن را تصدیق نمیکنیم؛ پس آنچه را که هر دو فرقه موافقند بر آنچه یک فرقه فقط  ادعا میکند برتری دارد.

امام فرمودند ما به عیسی بن مريم و روح الله و كلمة ا اللهی ایمان : داریم که به به محمد ه ایمان داشته و مژده آمدن او را داده است و خود اقرار کرده که بنده است و پروردگاری دارد. پس اگر تو به کسی اقرار داری که این چنین نیست که به محمد ه ایمان داشته باشد و خود را بنده و خداوند را پروردگار  خود بداند، ما از آن عیسی بیزاریم پس کجا ما بر آن اجماع داریم؟

 ابو قره که خود را ناکام دید از احکام دین و حلال و حرام پرسشهای کرد تا سؤالش به مسأله توحید کشیده شد (۱)( عيون اخبار الرضاعة ، ج ۱، صص ۵۵۸ و ۵۵۹ ) و در این مورد چنین سؤال کرد برای ما روایت کرده اند که خداوند دیدار و ه و هم سخنی خود را بین دو پیغمبر تقسیم نمود و در میان پیامبران دو پیغمبر را برگزید تا با یکی هم کلام شود و با دیگری دیدار نماید. قسمت هم سخنی خود را به حضرت موسی داد و قسمت دیدار خود را به حضرت محمد مه عطا نمود، بنابراین خدا وجودی قابل دیدن است.

امام رضا فرمودند: اگر چنین باشد پس آن پیغمبری که به جن و انس خبر داد که دیده ها خدا را درک نکند و وسعت آگاهی مخلوقات را یارای احاطه به او و فهم ذات او نیست و او شبیه و همتا ندارد  کدام پیغمبر بود؟ مگر شخص رسول خدا چنین نفرمود؟

ابو قره گفت: آری او چنین فرمود.

امام رضا فرمودند: بنابراین چگونه ممکن است که پیغمبری از طرف خدا به سوی مردم بیاید و آنها را به سوی خدا دعوت کند و به آنها بگوید که دیده ها قادر به دیدن نیستند، وسعت و آگاهی مخلوقات را یارای فهمیدن ذات پاک او نیست و او شبیه و همتا ندارد، سپس خود این پیغمبر بگوید من با دو چشمم خدا را دیده ام و احاطه علمی به او یافته ام و او به شکل انسان قابل رؤیت است. آیا حیا نمی کنید؟ افراد بی دین و کوردل نتوانستند چنین نسبتی به آن حضرت بدهند که او چیزی را فرمود و  سپس برخلاف آن گفت.

ابو قره گفت: خداوند خودش در قرآن آیه ۱۳ سوره نجم می فرماید: وَ لَقَد رَأَهُ نَزَلَةٌ أُخرَى (و بار  دیگر، پیغمبر خدا را دید. )

امام رضا فرمودند: در همین سوره آیه ۱۱ آنچه را پیغمبر ا دیده بیان میکند و می فرماید: ما كَذَّبَ الفُؤَادَ مَا رای قلب او در آنچه دید هرگز دروغ نمی گفت. سپس خداوند در آیه ۱۸ می فرماید: و لقد راى من آياتِ رَبِّه الكبری او پاره ای از آیات و نشانه های بزرگ پروردگار را دید. بنابراین نشانه های خدا که پیامبر آنها را دیده غیر خدا است و باز خداوند در آیه ۱۱۰ سوره طه می فرماید: وَ لا يَحِيطُونَ بِهِ عِلمًا ( أنها احاطه و آگاهی به ذات او ندارند. بنابراین اگر دیده ها خدا را می تواند بنگرد  احاطه و آگاهی به او را نیز پیدا خواهد کرد.

ابو قره گفت: پس شما روایات را که میگویند پیامبر ، خدا را دید، تکذیب می کنید؟ امام رضا فرمودند: اگر روایات بر خلاف قرآن باشند تکذیب میکنم و آنچه مسلمانان به آن اتفاق رأی دارند این است که نمیتوان به وجود خدا احاطه علمی یافت و دیده ها ذات او را درک  نمی کنند و او به هیچ چیزی شباهت ندارد.

ابو قره گفت: آیا شما قبول دارید که خدا محمول است؟

امام فرمودند: هر محمول حمل شده فعلی (حمل) بر او واقع شده که به دیگری نسبت داده  می شود و محمول اسمی است که معنی آن نقص و تکیه بر دیگر که حامل باشد دارد.

خدا حامل و نگهدارنده همه چیز است. کلمه محمول بدون این که به دیگری تکیه کند، مفهومی نخواهد داشت بنابراین روا نیست که خدا محمول باشد و هرگز کسی که به خدا و عظمتش ایمان دارد  شنیده نشده که در دعای خود خدا را با جمله ای محمول بخواند.

ابو قره گفت: خدا در آیه ۱۷ سوره الحاقه می فرماید: وَ یحْمِلَ عَرشِ رَبُّک فَوقَهُم يَومَئِذٍ ثَمَانِية ( در آن  روز عرش پروردگارت را هشت نفر در بالایشان حمل کنند. )

و نیز در آیه ۷ سوره غافر می فرماید: الَّذِينَ يحملون العرش (کسانی که عرش را حمل میکنند. امام رضا فرمودند: عرش نام خدا نیست بلکه عرش نام علم و قدرت است و عرشی که همه چیز  در آن هست. خداوند انجام حمل عرش را به غیر خود که فرشتگان باشند نسبت داده است.

 ابو قره گفت: در روایتی آمده هرگاه خدا خشم کند فرشتگان حامل عرش سنگینی خشم خدا را بر دوش خود احساس میکنند و به سجده می افتند و هنگامی که خشم خدا بر طرف شد، دوش آنها  سبک گردد و به جای نخستین خود باز گردند آیا شما این روایت را تکذیب میکنید؟! امام رضا در رد این روایت فرمودند: ای ابو قره به من بگو از وقتی که خدا شیطان را لعنت کرده و بر او خشم نموده آیا تا امروز خدا از شیطان خشنود شده است؟ هرگز از او خشنود نشده، بلکه همیشه بر شیطان و دوستان و پیروانش خشمگین است. طبق گفته تو باید از آن زمان تا حال، حاملان عرش در سجده باشند، در صورتی که چنین نیست پس عرش نام خدا نیست وانگهی، تو چگونه جرأت می کنی که پروردگارت را به تغییر و دگرگونی از حالی به حال دیگر توصیف نمایی و او را همانند مخلوق دست خوش حالات گوناگون بدانی ذات خداوند ثابت و غیر قابل دست خوش و منزه و دور از این نسبت ها است و همه موجودات در قبضه قدرت او و تحت تدبیر او است و همه به او نیاز دارند و او به هیچ کس نیاز ندارد. (۱) (اصول کافی، ج ۱، باب عرش و کرسی حدیث دوم، صص ۱۳۰ و ۱۳۱)