امام رضا و ظهور مهدی موعود

مژده به ظهور امام مهدی از همان سالهای آغازین ظهور اسلام آغاز شد. پیامبر گرامی اسلام در هر فرصت و مناسبتی که پیش می آمد مردم را به ظهور عدالت گستر موعود در آخر الزمان بشارت می دادند و آنها را از نسل و تبار تولد و غیبت ویژگیهای ظاهری نشانه ظهور، شاخصه های قیام رهایی بخش و مؤلفه های حکومت جهانی آن حضرت آگاه می ساختند تا آنجا که امروز ما با صدها روایت که از طریق شیعه و اهل سنت از آن حضرت نقل شده مواجهه ایم. (۴)(معجم أحاديث الامام المهدي ، ج ۱ و ۲ )

این سیره پس از رحلت نبی مکرم اسلام در میان اهل بیت طاهرین ایشان استمرار یافت و هر یک از ایشان نیز در عصر خود تلاش کردند که باور مهدوی و فرهنگ انتظار را در میان امت اسلامی زنده و پویا نگهدارند. (۵)(معجم احادیث الامام المهدي . ج ۳ و ۴ )

امام رضاله، بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزودند و گنجینه های گرانبهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشتند.

 افزون بر ۳۰ روایت از امام رضا الله در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده که هر یک از آنها ما را با بعدی از ابعاد بیکران شخصیت امام مهدی و قیام رهایی بخش و عدالت گستر آن حضرت آگاه می سازد.

۱. خالی نبودن زمین از حجت های الهی

امام رضا در مواضع متعددی با تأکید بر این که زمین هیچگاه از حجت الهی و امام به حق خالی نمی ماند به طور غیر مستقیم موضوع امامت را تثبیت میکردند از جمله آن حضرت در پاسخ سلیمان جعفری که می پرسد: آیا زمین از حجت خدا خالی می ماند؟ میفرمایند اگر زمین به اندازه یک چشم بر هم زدن از حجت خالی بماند ساکنانش را در خود می برد. (۱) (کمال الدین و اتمام النعمه ص ۳۱۱؛ بصائر الدرجات، صص ۴۸۹ و ۴۸۸؛ اصول کافی، ج ۱، ص ۱۷۹)

بر اساس این روایت تا آستانه قیامت زمین از امامی که حجت خداست خالی نخواهد ماند، هر چند که در مقاطعی از تاریخ این حجت الهی بنابر ضرورتهایی در غیبت به سر برد.

۲.نام و نسب امام مهدی

با توجه به لزوم شناخت امام دوازدهم و لزوم جلوگیری از حیرت و سرگردانی شیعه در شناسایی منجی موعود (عج)، امام رضا در احادیث متعددی گاه به نقل از پدران و اجداد طاهرینش تا رسول گرامی اسلام له و گاه بدون نقل از ایشان به معرفی سلسله نسب آن امام می پرداختند. از جمله در یکی از روایت هایی که امام رضا به واسطه پدران بزرگوار خود از رسول گرامی اسلام ﷺ نقل می کنند.

چنین آمده است: «أنا سید من خلق الله عز وجل، و أنا خير من جبرئيل وميكائیل و اسرافیل و حملة العرش وجميع ملائكة الله المقربين وأنبياء المرسلين، و أنا صاحب الشفاعة و الحوض الشريف و أنا و على أبوا هذه الامة من عرفنا فقد عرف عزّوجل و من أنكرنا فقد أنكر الله عزوجل، و من على سبطا أمتى و سيدا شباب أهل الجنة، الحسن والحسين و من ولد الحسين تسعة أئمة، طاعتهم طاعتي و معصيتهم معصیتی، تاسعهم قائمهم و مهديهم من سرور آفریده های خدای عزوجل هستم؛ من از جبرئیل، میکائیل، اسرافیل حاملان عرش همه فرشتگان مقرب خدا و پیامبران مرسل خدا بر ترم؛ من صاحب شفاعت و حوض شریف کوثر هستم من و علی دو پدر این امتیم هر کس که ما را شناخت خدای عز وجل را شناخته است و هر که ما را انکار کند خدای عزوجل را منکر شده است. دو سبط این امت و دو سید جوانان اهل بهشت حسن و حسین از فرزندان علی اند و از نسل حسین به امامند که پیروی از آنان پیروی از من و نافرمانی از آنها نافرمانی از من است. نهمین نفر از این امامان قائم برپا دارنده) و مهدی آنان است.). (۲)(كمال الدين و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۶۱؛ مسند الامام الرضاء ، ج ۱، ص ۲۲۱)

آن حضرت در روایت دیگری می فرمایند: آن جانشین صالح از فرزندان ابو محمد حسن بن علی است و او صاحب الزمان و مهدی است. (۳)(بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۴۳، حدیث ۳۱)

دعیل بن علی خزاعی شاعر اهل بیت میگوید: «قصیده معروف خود را که اول آن مدارس آیات خلت من تلاوة..... است را برای مولایم امام رضا خواندم هنگامی که به این دو بیت رسیدم:

خروج إمام لا محالة واقع      يقوم على اسم الله والبركات

 يميز فيناكل حق و باطل       و يجزى على النعماء والنقمات

آن حضرت گریه شدیدی کردند سپس رو به من کرده فرمودند: ای دعبل روح القدس این دو بیت را به زبان تو جاری کرده است. آیا این امام را که خروج میکند میشناسی؟ گفتم: نه مولای من همین قدر شنیده ام که امامی از شما اهل بیت قیام خواهد کرد تا زمین را از ظلم و فساد پاک کند و از عدل و داد پر گرداند. امام فرمودند: ای دعبل امام بعد از من پسرم محمد و بعد از محمد، پسرش علی و بعد از علی، پسرش حسن است و بعد از حسن پسرش حجت قائم است که در دوران غیبتش چشم به راهش باشند و در زمان ظهورش اطاعتش نمایند. اگر از عمر دنیا به جز یک روز باقی نماند خداوند آن روز را به حدی طولانی می سازد تا او ظاهر شود و زمین را از عدل و داد پر نماید چنان که از ظلم و جور پر شده باشد. (۱)(اليواقيت والجواهر، ج ۲، صص ۵۶۲ و ۵۶۳ مبحث ۵۶)

 همچنین نقل شده از امام رضا سؤال شد که کدامیک از شما اهل بیت، قائم است؟ آن حضرت فرمودند ،قائم چهارمین فرزند من است. او پسر بانوی کنیزان است و خداوند به دست او زمین را از هر گونه ظلم و ستم پاک و پاکیزه میگرداند.» (۲)(مسند الامام الرضا ء ، ص ۲۲۰، ج ۳۸۴، ص ۲۲۱، ج ۳۸۶؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۲)

۳.صفات و ویژگی های امام مهدی

امام هشتم شیعیان در موارد متعددی به توصیف ویژگیهای ظاهری و جسمی امام مهدی پرداخته اند تا باب هر گونه شبهه و اشتباه را بر مردم ببندند؛ از جمله آن حضرت در پاسخ ریان بن صلت که می پرسد: «أنت صاحب هذا الامر ؟ (آيا صاحب این امر شمایید؟ می فرمایند: أنا صاحب هذا الامر ولكنى لست بالذي أملؤها عدلاً كما ملئت جورا، وكيف أكون ذلك على ماترى من ضعف بدني و إن القائم هو الذي إذا خرج كان من سن الشيوخ و منظر الشبان قويا في بدنه حتى لومد يده إلى أعظم شجرة على وجه الارض لقلعها ولو صاح بين الجبال لتدكدكت صخورها يكون معه عصا موسی و خاتم سليمان ، ذاك الرابع من ولدى يغيبه الله في ستره ما شاء، ثم يظهره فيملوء به الارض قسطا وعدلاً. كما ملئت جورا و ظلما من صاحب این امر هستم اما آنکه زمین را پر از عدل می کند، هم چنانکه پر از جور شده بود، من نیستم و چگونه من با این ناتوانی جسمی که میبینی میتوانم او باشم. به درستی که قائم کسی است که به هنگام قیامش در سن پیرمردان و با چهره جوانان ظاهر می شود. او از چنان قوت بدنی برخوردار است که اگر دستش را به سمت بزرگترین درختی که بر روی زمین وجود دارد دراز کند آن را از ریشه بر میکند و اگر در بین کوه ها فریاد کشد صخره ها متلاشی می شوند. عصای موسی و خاتم سلیمان که بر آنها درود باد با اوست و او چهارمین فرزند من است. خداوند او را تا زمانی که بخواهد در پوشش خود غایب میسازد سپس او را آشکار می سازد تا زمین را به وسیله او از قسط و عدل آکنده سازد آن چنانکه پیش از آن از جور و ستم پر شده بود.). (۱)

( کمال الدین و تمام النعمة، حدیث ۷، ص ۳۷۶)

همچنین آن حضرت در پاسخ ابا صلت هروی که می پرسد: ما علامات القائم منكم إذا خرج ؟ نشانه های قائم شما به هنگام ظهور چیست؟ می فرمایند علامته أن يكون شيخ السن، شاب المنظر حتى أن الناظر إليه ليحسبه ابن أربعين سنة أو دونها وإن من علاماته أن لا يهرم بمرور الايام والليالي حتى يأيته أجله. نشانه او این است که سن پیران و چهره جوانان دارد تا آنجا که وقتی کسی او را مشاهده می کند گمان میبرد که چهل سال یا کمتر سن دارد به درستی که از نشانه های او این است که گذر شب و روز او را پیر و سالخورده نمی سازد تا زمانی که اجل او فرا رسد.). (۲) (کمال الدين و تمام النعمة، حدیث ۱۲، ص ۶۵۲ )

آن حضرت در روایت دیگری به توصیف جمال نورانی امام دوازدهم پرداخته می فرمایند: «بابی و أمى سمى جدى ، و شبیهی و شبیه موسی بن عمران ، جيوب النور يتوقد من شعاع ضياء القدس. پدر و مادرم به فدای او که همنام جدم شبیه من و شبیه موسی بن عمران است. بر او نوارهای نورانی است که از پرتو نور قدس روشنایی می گیرد.). (۳)(کمال الدین و تمام النعمة، ص ۳۷۰)

۴. غیبت و نهان زیستی امام مهدی (عج)

امام رضاء چون دیگر اجداد طاهرینش موضوع غیبت آخرین حجت حق را پیش بینی و شیعیان را برای برخورد با این پدیده آماده نموده است. در یکی از روایاتی که حسن بن علی بن فضال از آن حضرت نقل کرده چنین میخوانیم: كأني بالشيعة عند فقدهم الثالث من ولدى كالنعم يطلبون المرعى فلا يجدونه. قلت له : ولم ذاک یا ابن رسول الله؟ قال: لان إمامهم يغيب عنهم، فقلت: و لم؟ قال: لئلا يكون لاحد في عنقه بيعة إذا قام بالسيف. (گویا شیعیان را میبینم که به هنگام فقدان چهارمین فرزند من مانند گوسفندانی که به دنبال چوپانه خود میگردند سرگردانند و او را نمی یابند. گفتم چرا این گونه است ای پسر رسول خدا فرمود: زیرا امامشان از آنها غایب شده است. پرسیدم: چرا؟ فرمودند برای این که به هنگام قیامش با شمشیر بیعت هیچ کس بر گردنش نباشد.).» (۴)(کمال الدين و تمام النعمة، ص ۴۸۰، حدیث ۴ )

 آن حضرت در روایت دیگری به نقل از رسول گرامی اسلام می فرمایند: «بأبي ابن خيرة الاماء ابن النوبية الطيبة الفم، المنتجبة الرحم.... و هو الطريد الشريد الموتور بأبيه وجده، صاحب الغيبة يقال مات اوهلک ای واد سلک؟ پدرم به فدای فرزند بهترین کنیزان فرزند آن کنیز اهل نوبه (۵) (نوبه ولایتی از بلاد سودان از اقلیم اول به جنوبی مصر بر کنار رود نیل... هم اکنون نیمی از سرزمین نوبه جزو مملکت مصر و نیم دیگر جزو سودان است (فرهنگ لغت دهخدا، ج ۱۴، ص ۲۰۱۵۸ - ۲۰۱۵۷) مراد از کنیز اهل نوبه (نوبیه) همسر امام رضا و مادر امام جواد است.)که دهانی خوشبو و رحمی نیک نژاد دارد. او رانده شده دور افتاده بی خانمان و کسی است که انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غیبت است. گفته میشود او مرده یا هلاک شده است، در چه سرزمینی سیر می کند؟). (۱)(۱ اصول کافی، ج ۱، صص ۳۲۲ و ۳۲۳ )

همچنین امام هشتم شیعیان له در زمینه غیبت آخرین امام به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول اکرم چنین روایت میکنند والذي بعثني بالحق بشيرا ليغيبن القائم من ولدى بعهد معهود إليه منى حتى يقول أكثر الناس ما الله في آل محمد حاجة، ويشک آخرون في ولادته فمن أدرك زمانه فليتمسك بدينه ولا يجعل للشيطان إليه سبيلاً بشكه فيزيله عن ملتى و يخرجه عن ديني، فقد أخرج أبويكم من الجنة من قبل، وإنّ الله عز وجل جعل الشياطين أولياء الذين لا يؤمنون (سوگند به آنکه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزید امام قائم از فرزندان من بر اساس پیمانی که از جانب من بر عهده اوست، از دیده ها پنهان میشود تا آنجا که بیشتر مردم میگویند خدا نیازی به خاندان محمد ندارد. و گروهی دیگر در ولادت او شک میکنند پس هر کس زمان او را دریابد بایستی به دین او در آویزد و به واسطه شک خود برای شیطان راهی به سوی خود باز نسازد تا شیطان او را از آئین من زائل و از دین من بیرون نکند هم چنانکه پیش از این پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد به درستی که خداوند عز وجل شیطان را سرپرست کسانی که ایمان ندارند، قرار داده است.). (۲)(کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۵۱)

۵ .فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی

موضوع دیگری که در زمینه باور مهدوی در کلام امام رضا یافت میشود، موضوع «انتظار فرج)یا چشم به راه گشایش بودن است. آن حضرت در روایات متعددی به موضوع فضیلت انتظار فرج اشاره کرده اند. از جمله در روایتی خطاب به حسن بن جهم که از ایشان در مورد فرج می پرسد، می فرمایند: أولست تعلم أن انتظار الفرج من الفرج ؟ قلت: لا أدرى إلا أن تعلمنى فقال: نعم إنتظار الفرج من الفرج. آیا می دانی که انتظار فرج جزیی از فرج است؟ گفتم نمیدانم مگر این که شما به من بیاموزید. فرمودند: آری انتظار فرج، جزیی از فرج است.). (۳)(الغيبة، ص ۲۷۶ بحار الانوار، ج ۵۲، حدیث ۲۹، ص ۱۳۰)

و در روایت بسیار زیبایی فضیلت انتظار را این گونه بیان میکنند اما يرضى أحدكم أن يكون في بيته ينفق على عياله ينتظر أمرنا فإن أدركه كان كمن شهد مع رسول الله ﷺ بدرا، و إن لم يدركه كان كمن كان مع قائمنا فی فسطاطه..... آیا هیچ یک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه

خانواده اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود مانند کسی است که به همراه رسول خدا در نبرد بدر به شهادت رسیده است و اگر هم مرگ به سراغ او نیاید مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او باشد.). (۱)(اصول کافی، ج ۴، حدیث ۳۴، ص ۲۶۰ )

۶.ظهور امام مهدی

موضوع دیگری که در روایات رضوی به آن پرداخته شده موضوع ظهور امام مهدی » و آثار و پیامدهای آن است. از جمله در روایتی که حسین بن خالد آن را نقل میکند که آن حضرت در پاسخ این پرسش که پرسیده شد: یا ابن رسول الله ﷺ! و من القائم منكم أهل البيت ؟ ای فرزند رسول خدا! قائم شما اهل بیت کیست؟ می فرمایند: قال الرابع من ولدى ابن سيدة الاماء، يطهر الله به الارض من كل جور و يقدسها من كل ظلم، و هو الذي يشك الناس فى ولادته وهو صاحب الغيبة قبل خروجه. فإذا خرج أشرقت الارض بنوره بنور ربها و وضع میزان العدل بين الناس فلا يظلم أحد أحدا، و هو الذي تطوى له الارض و لا يكون له ظل وهو الذي ينادى مناد من السماء يسمعه جميع أهل الارض بالدعاء إليه يقول: ألا إن حجة الله قد ظهر عند بيت الله فاتبعوا فإنّ الحق معه و فيه وهو قول الله عز وجل: إن نشأ تنزل عليهم من السماء آية فظلت أعناقهم لها خاضعین (۲) (سوره شعراء آیه ۴ )چهارمین از فرزندان من، فرزند سرور کنیزان کسی است که خداوند به واسطه وی زمین را از هر ستمی پاک و از هر ظلمی پیراسته می سازد و او کسی است که مردم در ولادتش شک میکنند و او کسی است که پیش از خروجش غیبت میکند و آنگاه که خروج کند زمین به نورش نور پروردگارش روشن گردد و در میان مردم میزان عدالت را بر قرار کند و هیچکس به دیگری ستم نکند و او کسی است که زمین برای او در هم پیچیده می شود و سایه ای برای او نباشد و او کسی است که از آسمان ندا کننده ای او را به نام ندا کند و به وی دعوت نماید به گونه ای که همه اهل زمین آن ندا را بشنوند میگوید آگاه باشید که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پیروی کنید که حق با او و در اوست؛ و این همان سخن خدای تعالی است که فرمود اگر بخواهیم از آسمان برایشان آیتی نازل میکنیم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند.). (۳)(كمال الدين و تمام النعمة، ج ۲، حدیث ۵، ص ۳۷۲ )

در جایی دیگر امام رضا فرمودند: «بخدا قسم قائم ما قیام فرماید و خداوند شیعیان ما را از همه بلاد به سوی او جمع می کند. (۴)(بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۱ )

۷.دعا به امام مهدی

میان امام رضا و امام مهدی آن چنان پیوند قلبی وجود داشته که آن حضرت از سالها پیش از تولد نسل چهارم خود با بیانهای متعدد و متفاوت او را دعا کرده و نصرت و یاریش را از خداوند طلب کرده است. در یکی از این دعاها چنین میخوانیم: «اللهم أصلح عبدك و خليفتك بما أصلحت به أنبیائک و رسلک و حقه بملائكتك و أيده بروح القدس من عندك و اسلكه من بين يديه و من خلفه رصدا يحفظونه من كل سوء و أبدله من بعد خوفه أمنا يعبدك لا يشرك بك شيئا ولا تجعل لاحد من خلقك على وليک سلطانا وائذن له في جهاد عدوك و عدوه واجعلني من أنصاره إنك على كل شيء قدیر (خداوندا! امور بنده و جانشینت را اصلاح کن آن چنانکه امور پیامبران و رسولانت را اصلاح کردی او را با فرشتگانت در بر گیر و با روح القدس از جانب خودت یاری کن؛ در پشت سر و پیش روی نگهبانانی قرار ده که او را از بدی در امان دارند؛ بیم و نگرانی او را تبدیل به امنیت و آرامش کن تا تنها تو را بپرسند و کسی را برای تو شریک نگیرد؛ هیچ یک از آفریدگانت را بر ولی ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ چرا که تو بر همه چیز توانایی.) (۱)(مصباح المتهجد، ص ۱۳۲۶ به نقل از معجم احادیث الامام المهدی ، ج ۴، ص ۱۷۱ )