منظومه ی رضوی -

سيره امام رضا (عليه السلام) > سيره علمی و فرهنگی امام > مبارزه با انحرافات و تهاجم فکری و فرهنگی دشمنان > نمونه هايی از مناظره حضرت با عالمان > مناظره با علمای ملت ها و مذاهب

خدای ، «یس» کیست؟ علما گفتند : « پس » محمد است هیچکس شکی در آن ندارد . أبو الحسن علیه السلام فرمود : « فان الله عز وجل اعطى محمداً وآل محمد من ذلك فضلاً لا يبلغ أحد كنه وصفه إلا من عقله و ذلك ان الله عز وجل لم يسلم على أحد. إلا على الأنبياء صلوات الله عليهم ، فقال تبارك وتعالى : ( سلام على نوح في العالمين و قال : « سلام على إبراهيم» و قال : « سلام على موسى وهارون ، ولم يقل سلام على آل نوح ، ولم يقل سلام على آل إبراهيم ، ولا قال سلام على آل موسى وهارون و قال عز وجل : « سلام على آل یس » یعنی آل محمد .

خدای ، «یس» کیست؟ علما گفتند : « پس » محمد است هیچکس شکی در آن ندارد .

أبو الحسن علیه السلام فرمود : « فان الله عز وجل اعطى محمداً وآل محمد من ذلك فضلاً لا يبلغ أحد كنه وصفه إلا من عقله و ذلك ان الله عز وجل لم يسلم على أحد. إلا على الأنبياء صلوات الله عليهم ، فقال تبارك وتعالى : ( سلام على نوح في العالمين و قال : « سلام على إبراهيم» و قال : « سلام على موسى وهارون ، ولم يقل سلام على آل نوح ، ولم يقل سلام على آل إبراهيم ، ولا قال سلام على آل موسى وهارون و قال عز وجل : « سلام على آل یس » یعنی آل محمد .

خداوند عز وجل محمد و آل محمد را از این حیثیت فضل و فزونی عطا فرموده است که هیچکس بکنه وصف آن نرسد مگر آنکه او را قدرت تعقل آن باشد و خداوند تعالی در این آیات مذکوره و در قرآن کریم جز بر أنبياء عظام سلام الله علیهم سلام نفرستاده است و نفرموده است سلام بر آل نوح وآل إبراهيم وآل موسی و هارون، و خداوند عز وجل میفرماید : سلام بر آل پس باد یعنی آل

چون سخن باین مقام رسید مأمون عرض کرد: محققاً میدانستیم شرح و بیان این مطلب در معدن نبوت است یعنی بر مطالبی که از تو ظاهر شد تصدیق و افرار نمودیم ، چه توئی معدن نبود نبوت ومخزن علوم إلهي . و اين آيه هشتم بود.

راقم حروف گوید: در اینجا نیز مطلب لطیفی است یعنی تفاوت مقدار معلوم میشود : یکی اینکه در حق ساير أنبياء سلام الله عليهم میفرماید سلام برایشان باد وسلام من الله نمیفرماید که فضیلتی علاوه را حامل میباشد .

دیگر اینکه در حق رسول خدای میفرماید: خدا وملائكه خدا صلوات می فرستند بر محمد که درود متصل است و اشرف از سلام است ، دیگر اینکه بلفظ « إن » که برای تأکید و تحقیق است مصدر میگرداند و در این درود رسول خدای را از دیگر انبیا امتیاز میبخشد و آل آن حضرت را آنهم برعایت احترام و احتشام از آنگونه درود جدا میسازد و با سایر انبياء مرسلين صلوات الله عليهم انباز میدارد .

و خدای داند که در این گونه درودی که بر خاتم الأنبياء وآل محمد صلى الله علیه و آله و علیهم فرستاده است چه فضیلتی و عطیقی است که امام رضا میفرماید هیچکس بکنه وصف آن نتواند رسید مگر آنکس که بتواند تعقل نماید البته چنین کسی نیز غیر از سایر علما و عقلای روزگار است .

و أما آیه هشتم پس قول خداوند عز وجل است « و اعلموا انما غنمتم من شيء فأن لله خمسه وللرسول ولذى القربى » و بدانید که آنچه غنیمت بردید از چیزی پس بدرستیکه برای خداوند است خمس آن و برای رسول خدا و برای ذی القربی است.

فقرن سهم ذى القرى مع سهمه بسهم رسول الله له فهذا فضل أيضاً بين الآل و الأمة لأن الله تعالى جعلهم في حيز وجعل الناس في حيز دون ذلك و رضى لهم ما رضى لنفسه و اصطفاهم فيه فبدء بنفسه ثم ثنتى برسوله ثم بذى القربى في كل ما كان من الفيء والغنيمة وغير ذلك مما يرضاه عز وجل لنفسه فرضى لهم ، فقال : و قوله الحق : « و اعلموا انما غنمتم من شيء فأن الله - الآية ، فهذا تأكيد مؤكد و أثر قائم لهم إلى يوم القيامة في كتاب الله الناطق الذي لا يأتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه تنزيل من حكيم حميد » .

پس خداوند تعالی سهم اقربا را بسهم خود و سهم رسول خود مقترن فرمود و این فضل و تمیزی است در میان آل و امت ، چه خدای تعالی ایشان را در مکانی و سایر مردم را اگر چه فرزندان نبی هم باشند در مکانی دیگر فروتر از آن مکان و پست تر از آن مذکور داشته و در مرتبه دوم یعنی بعد از مرتبه إلهى رسول را و بعد از آن ذوی القربی را در هر چه از غنایم دار الحرب و سایر غنایم بدست آید و در غیر این مقام نیز هر چه برای خود پسندیده از برایشان پسندیده است .

و در این مقام میفرماید و قول او حق و صدق است « و اعلموا أنما غنمتم من شيء فان الله - تا آخر آیه » و این تاکیدی اکید و اثری است قائم و ثابت در کتاب ناطق خدائی که بطلان در آنزمان و بعد از آن زمان در آن نگنجد، چه فرستاده ایست و تنزیلی است از خداوند حکیم ستوده که این تأکید و اثر از بهر ایشان ثابت و محقق است تا روز قیامت ، چه پتامی و مساکین که در آیه شریفه مذکور هستند چنین نباشند

زیرا که چون یتیم از حد یتیمی بگذرد بهره از غنایم نیابد ، و چون مسکین را فقر و مسكنت مرتفع شود او را از غنایم بهره نرسد و أخذ آن مال بروی حلال نباشد لكن سهم ذی القربی همیشه از بهر ایشان ثابت و محقق میباشد چه غنی باشند چه فقير ، زیرا که هیچکس غنی تر و بی نیازتر از خداوند اکبر و حضرت پیغمبر نیست مع ذلك خداوند تعالی برای خود سهمی و برای پیغمبر سهمی قرار داده و آنچه را از بهر خود و رسول خود پسندیده برای ذوی القربی پسندیده .

و همچنین در فی و بازگشت مال کفار بدون غلبه مسلمانان نیز در قول خداى تعالى : « وما أفاء الله علی رسوله - تا آخر آیه هر چه از بهر خود و پیغمبر خود پسندیده از برای آنها نیز پسندیده است، چنانکه در آیه غنیمت که بر این نوع جریان یافته و ابتداء بنفس خود فرموده و از آن پس بذی القربی و بعد از آن بدیگران که غیر از خويشان نزديك پیغمبر هستند و سهم خویشان وذوی القربی را بسهم خود ورسول خود مقترن فرموده است.

و همچنین در آیه شریفه طاعت نیز چنین کرده و فرموده است : « يا أيها الذين آمنوا أطيعوا الله وأطيعوا الرسول وأولى الأمر منكم » پس خداوند تعالی در این آیه شریفه ابتداء بنفس خود پس از آن برسول خود و بعد از آن بأهل بيت رسول خود فرموده است یعنی میفرماید: ای کسانیکه بخدا و رسول خدا ايمان آورده اید اطاعت کنید خدای را و اطاعت کنید رسول خدای و صاحبان امر خودرا ...

و همچنین است آیه ولايت : « إنما وليكم الله و رسوله والذين آمنوا » جز این نیست که ولی شما خداوند است و رسول خداوند است و کسانیکه إيمان آورده اند، پس خداوند مقرر گردانیده است طاعت ایشان را با طاعت رسول وولایت رسول را بطاعت و ولایت ذات کبریای خودش مقترن ساخته است .

كما جعل سهمهم مع سهم الرسول مقروناً بسهمه في الغنيمة و الفيء فتبارك الله و تعالى ما اعظم نعمته على أهل هذا البيت ، فلما جاءت قصة الصدقة نزه نفسه و رسوله و تزه أهل بيته ، فقال : ( إنما الصدقات للفقراء والمساكين والعاملين عليها والمؤلفة قلوبهم وفي الرقاب وفي سبيل الله وابن السبيل فريضة من الله » .

فهل تجد في شيء من ذلك أنه سمى لنفسه أو لرسوله أو لذى القربي لأنه لما نره نفسه عن الصدقة ونزه رسوله نزه أهل بيته لا بل حرم عليهم لان الصدقة محرمة على محمد وآله وهى أوساخ أيدى الناس لا يحل لهم لانهم طهروا من كل دنس ووسخ ، فلما طهرهم الله عز وجل واصطفاهم رضى لهم ما رضى لنفسه وكره لهم ما كره لنفسه عز وجل . فهذه الثامنة .

همانطور که گردانیده است خداوند تعالی سهم ایشان را باسهم رسول خدا مقرون بسهم خودش در غنیمت و فيء ، تبارك الله و تعالی تا چند بزرگ و عظیم نعمت او بر اين أهل بيت عصمت و طهارت در کار غنیمت وفی مقرر شده است .

اما در قصه صدقه ، خودش و رسول خودش وأهل بيت رسولش را منزه و مبرا گردانیده و فرموده است: صدقات و زکات برای فقیران و درویشان و مسکینان و کسانیکه عامل و کار کن وصول آن و آنان که بتازه اسلام آورده اند و هنوز بضعف عقیده باقی هستند و تألیف قلوب ایشان لازم است یا خریداری و آزاد ساختن بندگان و مكاتبان و مردمان مقروض پریشان حال و در مخارج راه خدا مثل جهاد و امثال آن و راه گذرانی که بشهری و مکانی غریب اندر آیند و نفقه ایشان بپایان رسیده و قدرت حرکت و بازگشت بمحل مقصود ندارند اگر چه در وطن خود متمکن و با بضاعت

هم اختصاص دارد .

صاحب کنز العرفان گوید که : ذکر «إنّما» در صدر آیه شریفه دلالت بر آن دارد که غیر از جماعتی که در این آیه مذکور شده اند مستحق زکات نیستند بالجمله امام رضا الله فرمود: آیا در این جمله که خدای در این آیه شریفه نام برده و کسانی را برای اخذ صدقه مقرر فرموده هیچ می بابی که برای خود یا برای رسول خودش یا برای اقربای رسول خودش چیزی مقرر فرموده باشد زیرا که گاهی خدای تعالی منزه گردانید نفس کبریای خودش و رسول خودش را از صدقه وزکات ، أهل بیتش را نیز منزه گردانید ، چه سهمی برای ایشان در قرآن مذکور نیست بلکه برایشان حرام فرموده .

پس صدقه بر محمد و آل محمد صلوات الله عليهم حرام است ، زیرا که زکات چرکهای دستهای مردمان است و برای محمد و آل محمد الله حلال نیست ، چه ایشان طاهر و مطهر از هر گونه بدی و چرك و ريم هستند ، پس چون خداوند عز وجل ایشان را مطهر و برگزیده داشت برای ایشان همان پسندید که برای نفس متعال خود پسندید و در حق ایشان مکروه شمرد آنچه را که برای نفس بیهمال خود مکروه شمرد . و این آیه هشتم بود.

راقم حروف گوید: چون وجه خمس از غنایم دار الحرب ومأخوذی از مشرکان و کفار و مخالفان است که بقهر و غلبه وقوت اسلام گرفته می شود خدای تعالی برای خود و پیغمبر و عترت آن حضرت قسمت نهاده چنانکه اگر بدون جنگ سوار و پیاده مسلمانان و غير مفتوح العنوه چیزی بدست مسلمانان افتد و بعنوان مصالحه بدست آید خاص پیغمبر گردد و دیگران را در آن حقی نباشد مثل فدك و امثال آن ، أما زكات برای دفع بلاها و در حقیقت برخی و فدائی شخص است و طرف گیرنده بسیار حقیر وذلیل و فقیر می نماید .

این است که خدای تعالی برای خود و رسول خدا و أهل بيت او چیزی فرض نکرده است اما در خمس فرض کرده است و گرنه وسخ و دنس یا چرکینی و ریم دستهای مردمان اگر بمعنى ظاهر و ترتیب آن حمل شود در خمس نیز موجود است و رعایت جلالت مقام رسول خدا و أهل بيت او را از اینجا میتوان دانست که خداوند تعالی برای حفظ شئونات ایشان با اینکه غني بالذات است چون میخواهد با کمال تعظیم و تفخیم سهمی برای پیغمبر و عترت طاهره قرار بدهد ذات غنی کبریای خود را نیز شریک میدارد تا کنایت و اشارتی از طرف منافقان و مخالفان روى ندهد ورسول او وأهل بيت او را بفقر وفاقه يا حرص وطمع که مخالف مراتب عالیه ایشان و استغنای ایشان است نسبت ندهند .

وگرنه آنکس که آفریننده مخلوقات یا کسی که بطفیل او آفریده شده اند

يا أهل بيت او که تمام عوالم امکان و خزاین زمین و آسمان در حیطه تصرف و تملك ایشان است چه حاجتی بخمس يا عشر يا ثلث يا كل دارند ، تمام مخلوق را بضاعت و استطاعت و توانگری و رزق و روزی بدست اعطای ایشان و میل و اجازت ایشان حاصل است ، دریا را بغدير و سحاب وابل را بقطره باران چه حاجت است صدهزاران غدیر از دریا آبگیر است و صد هزاران قطره از رشحات ابر مطير است ، إمام رضا الله میفرماید :

و أما آيه نهم که دلالت بر فضیلت عترت بر امت دارد : « فنحن أهل الذكر الذين قال الله عز وجل : فاسئلوا أهل الذكر إن كنتم لا تعلمون ، همانا مائيم آن اهل ذکر یعنی رسول خدا که خداوند سبحان بمردمان امر میکند و میفرماید پس سؤال از اهل ذکر کنید اگر شما عالم و دانا نیستید « فنحن أهل الذكر فسئلونا إن كنتم لا تعلمون ، پس ما أهل ذکر و دانای بكنوز رموز قرآن هستیم پس از ما سؤال کنید اگر خود شما نمیدانید ، علمای حاضر عرض کردند: خداوند تعالی از أهل ذكر جماعت یهود و نصاری را خواسته است .

حضرت أبي الحسن الله فرمود : « سبحان الله وهل يجوز ذلك ؟ إذا يدعونا إلى دينهم ويقولون إنه أفضل من دین الاسلام ، بزرگ است خدای از گفتن اینگونه كلمات نابهنجار ! اگر مراد بأهل ذكر يهود و نصاری باشند و بامر خدای بایستی مسئول واقع شوند و شبهات و مسائل غامضه را رفع نمایند پس بایستی ما را بدین خودشان بخوانند و بگویند : دین ما از دین اسلام افضل است ! .

مأمون عرض کرد : يا أبا الحسن آیا شرحی در خدمت تو موجود است که آیات داله بر افضلیت عترت بر امت بر خلاف آنچه ایشان گفتند دلالت نماید؟ فرمود: آری مقصود بذكر رسول خدا است و مائيم أهل آنحضرت، و این معنی در کتاب خدا روشن و مبیشن است در آنجا که در سوره طلاق میفرماید: « فاتقوا الله يا أولى الألباب الذين آمنوا قد أنزل الله إليكم ذكراً رسولاً يتلو عليكم آيات الله مبينات ، پس بترسید از خدای ای دارایان عقل و دانش که ایمان آورده اید بتحقیق که خداوند فرستاد بشما ذکر را که عبارت از رسول او باشد که تلاوت میکند بر شما آیات خدای را در حالتیکه مبین است « فالذكر رسول الله الله ونحن أهله . فهذه التاسعه » پس ذكر رسول خدا ومائيم أهل او .

راقم حروف گوید : غریب این است که علمای آن مجلس یا از راه جهل یا تعمد از روی خصومت و معاندت این سخن را مینمایند، زیرا که خود امام رضا که میفرماید : مائيم أهل ذکر و از ما بپرسید برای جواب همه گونه ه سائل و مطالب غامضه که از هیچ صنفی از علمای عصر ساخته و پرداخته نمی گشت مهیتا بود و با اینکه فضایل و مناقب و علوم فاخره آنحضرت را میدانستند ، البته چون این دعوی را فرمود میدانست بحقیقت و راستی است، و در آن مجلس همه نوع اسباب آزمایش و تمجید و تنقید موجود است ، و اگر برای علما تردیدی بود بهتر از آن نبود که برای امتحان آنحضرت و اطمینان خودشان سؤالات كثيره دقیقه غامضه که جواب آن جز از معدن رسالت ممکن نیست طرح کرده بپرسند اگر جواب مسکت میشنیدند و مجاب میشدند جای سخن نداشتند وإلا راه همه نوع ترديدى و انکاری باقی و باسکات آن حضرت و مقصود خود میرسیدند .

أما آية دهم قول خدای تعالی است در آیه تحریم : « حرمت عليكم أمهاتكم وبناتكم وأخواتكم حرام است بر شما نکاح مادران شما و دختران شما و خواهرهای شما - تا آخر آیه ، « فأخبروني هل تصلح ابنتي أو ابنة ابني وما تناسل من صلبي لرسول الله الله ان يتزوجها لو كان حياً » با من خبر دهید اگر رسول خدایا زنده میبود هیچ میشایست که دختر من با دختر پسر من یا هر زنی که از صلب من تناسل يابد تزویج فرماید ؟! .

عرض کردند : نمی شاید، فرمود: « فاخبروني هل كانت ابنة احد كم يصلح له ان يتزوجها لو كان حياً ، با من خبر دهید : آیا برای پیغمبر اگر زنده بودی شایسته میبود که دختر یکتن از شما را تزویج فرماید؟ عرض کردند : بلی روا بود، فرمود: در اینجا مطلب معلوم میشود یعنی در اینکه رسولخدای دختر من و زنان صلبی مرا نمیشاید تزیج فرماید و از شما را میشاید کشف مسئله می شود زیرا که من از آل او هستم و شما از آل او نیستید و اگر شما از آل او بودید هر آینه تزویج دختران شما بر آنحضرت حرام بود چنانکه دختران من بروی حرام است ، چه ما از آل آنحضرت هستیم و شما از امت او میباشید ، پس این است فرق میان آل و امت ، زیرا که آل از خود آنحضرت است و امت اگر از از مردی مؤمن از آل فرعون میفرماید: « و قال رجل مؤمن من آل فرعون يكتم إيمانه أتقتلون رجلاً أن يقول ربي الله وقد جائكم بالبينات من ربكم - الآية » و گفت مردی مؤمن از آل فرعون که ایمان خود را پنهان میداشت : آیا می کشید مردی را بخاطر اینکه میگوید : پروردگار من خداوند است و برای شما بینات از آن باشد از آن حضرت نیستند. و این بود آیه دهمین . و اما آیه یازدهم : پس قول خدای عز وجل است در سوره مؤمن که حکایت جانب پروردگارتان آورده است . تا آخر آیه .

فكان ابن خال فرعون بنسبه ولم يصفه إليه بدينه » و این مرد مؤمن پسر خال فرعون بود و خداوند او را نسبت بخود فرعون داد و نفرمود مردی از اهل دین فرعون و یا از امت فرعون .

ه و كذلك خصصنا نحن إذ كنا من آل رسول الله له بولادتنا منه وعممنا بالدين . فهذا فرق بين الآل والأمة » این چنین اختصاص یافتیم ما بآل آنحضرت چه از آنحضرت پدید آمدیم، اما مردمان آل را تعمیم و هند و هر کسی را که دین رسولخدا را پذیرفتار شده گویند از آل رسول است ، پس این است فرق میان آل وامنت . و این آیه یازدهم بود .

و أما آيه دوازدهم قول خدای تعالی است : « وأمر أهلك بالصلوة واصطبر عليها ، امركن اهلبیت خود را بنماز بعد از آنکه مأمور شدی بنماز بآيه « فسبح بحمد ربك ، وصبورى جوى بر نماز یعنی مداومت نمای بر امر نماز و ادای نماز .

ه فخصنا الله تبارك و تعالى بهذه الخصوصية إذ أمرنا مع الأمة بإقامة الصلاة ثم خصصنا من دون الأمة ، فكان رسول الله الله يجيء إلى باب علي وفاطمة عليهما السلام بعد نزول هذه الآية تسعة أشهر كل يوم عند حضور كل صلاة خمس مرات فيقول : الصلاة رحمكم الله . وما اكرم الله من ذراري الأنبياء بمثل هذه الكرامة التي أكرمنا بها وخصصنا من دون جميع أهل بيتهم » .

پس خداوند تبارك و تعالى تخصیص داد ما را باین خصوصیت گاهی که امر فرمود ما را با امت با قامت نماز ، و از آن پس ما را از میان امت اختصاصی دیگر داد باینکه رسول خدای له بعد از نزول این آیه شریفه تا مدت نه ماه هر روزی پنج نوبت در اوقات نماز پنجگانه بدرخانه علي وفاطمه صلوات الله تعالى عليهما می آمد و میفرمود: هنگام گذاشتن نماز است خداوند شما را رحمت فرماید و یزدان تعالی این تکریم را در حق هيچيك از ذراری انبیاء ﷺ که در حق ما فرمود نفرمود و ما را مخصوص فرمود بمزید شرف از میان تمام اهل بیت تمام پیغمبران .

چون کلام امام رضا الله باین مقام بیایان آمد مأمون و علمای اعلام عرض کردند: خداوند تعالى شما اهل بیت پیغمبر را در ازای تحمل زحمات این امت پاداش خیر ،فرماید هر چه بر ما مشتبه میشود غیر از شما هیچکس شرح و بیان آن را نمی تواند نماید .

بیان مناظرات حضرت امام رضا در مجلس مأمون در شهر مرو با علمای ادیان مختلفه

در عيون أخبار و بحار الأنوار و احتجاج طبرسی و كتب أخبار و احاديث از محمد بن عمر بن عبدالعزیز انصاری مروی است که گفت : حدیث نمود مراکسیکه شنیده بود از حسن بن محمد نوفلي ثم الهاشی که چون علي بن موسى الرضا السلام بر مأمون ورود داد ، مأمون با فضل بن سهل وزیر خود گفت که : اصحاب مقالات در توحید را مثل جاثلیق رئیس نصارى و رأس الجالوت رئيس يهود و رؤسای صابئین که آنجماعتی هستند که بهیاکل فلكيه و بحلول و تناسخ و بخدایان علیحده در آسمانها قایل و کواکب را مدبر عالم دانند و هیربد اکبر رئیس آتش پرستان و اصحاب زردشت و نسطاس رومی و گروه متکلمین را برای مناظره با حضرت رضا حاضر و فراهم گرداند تا مأمون کلمات امام رضا سلام الله عليه و كلمات آن اصحاب مقالات را بشنود .

فضل بن سهل در طلب آنجماعت برآمد و جمله را فراهم گردانید و بعد از آن از اجتماع ایشان مأمون را آگاه ساخت مأمون باحضار ایشان آمر کرد.

چون فضل بن سهل آن جماعت را بحضور مأمون در آورد مأمون بترحيب ایشان زبان برگشود و از آن پس با ایشان گفت: من شما را برای کار خیری فراهم آورده ام و دوست همی دارم که با این پسر عم مدنی من که بتازه از مدینه آمده است بمناظرت و مباحثت بپردازید ، فردا صبح نزد من حاضر شويد و هيچيك از شما تخلف ننماید. گفتند: يا أمير المؤمنين سمعاً وطاعة ما بجمله بخواست خدا صبحگاه حاضر پیشگاه میشویم .

حسن بن محمد نوفلی گوید: در آن اثنا که در حضور مبارك أبي الحسن الرضا علیه السلام در حدیثی که ما را میفرمود مشغول بودیم ناگاه یاسر خادم که امور آنحضرت را تولیت مینمود بر ما در آمد و عرض کرد یا سيدي همانا أمير المؤمنين ترا سلام میرساند و عرض میکند: فدای تو باد برادرت اصحاب مقالات وأهل اديان و جماعت متکلمین از جمیع ملل نزد من حاضر شده اند اگر رأی مبارک قرار میگیرد وكلمات ایشان را دوست میداری فردا صبح نزد ما تشریف قدوم ارزانی دار و اگر این امر را ناگوار میشماری زحمت و مشقت بر وجود مبارکت راه مده و اگر دوست میداری ما بحضور تو تشرف یابیم این امر برما بسی آسان و گوارا میباشد .

أبو الحسن الله در جواب فرمود: مأمون را سلام بفرست و او را بگوی : « قد علمت ما أردت وأنا صائر إليك بكرة إنشاء الله ، بتحقيق دانسته ام چه اراده کرده وإنشاء الله صبحگاه نزد تو می آیم .

راقم حروف گوید: از کلماتی که آن حضرت بعد از این با نوفلی میفرماید و پشیمانی مأمون را باز مینماید چنین میرسد که از اینکه فرمود : دانسته ام چه اراده کرده. مقصود این است که این علمای ادیان مختلفه را برای آن فراهم ساختی تا با من مناظرت نمایند و مرا عاجز نمایند تا بمقصود خود برسی ، و اگر حاضر آنمجلس نشوم مردمان را مکشوف داری که تخلف من از مجلس این علما بواسطه آن بوده است که تاب مناظرات وعلم بمحاورات ایشان را ندارم ، لاجرم بطفره گذرانیدم و با آن عقایدی که جماعت شیعه در علوم فاخره و کمالات وفضايل واحاطه إمام برما كان وما يكون دارند و دارای علوم یزدانی و حیکم سبحانی هستند این کار منافات دارد پس چگونه مرا با مامت و ولایت و مطاعیت خود می پذیرند و باین تدبیر عقاید ایشان را از من بر تابد و مراد خویش را دریابد .

حسن بن محمد نوفلی میگوید. چون یاسر برفت آن حضرت روی با ما آورد و از آن پس با من فرمود: « يا نوفلي أنت عراقي ورقة العراقي غير غليظة فما عندك في جمع ابن عمك علينا أهل الشرك و أصحاب المقالات » اى نوفلي تو از أهل عراق هستی و رقت و عطوفت وفهم و فراست عراقی دستخوش غلظت و سرکوب درشتی و ضخامت نیست در جمع آوری پسر عمت مأمون مردم مشرك و اصحاب مقالات را برای مناظرت با ما چه بنظر تو میرسد ؟ .

عرض کردم: برخی تو گردم مأمون همیخواهد ترا آزمایش نماید و دوست میدارد که آنچه را که نزد تو است بشناسد یعنی بر مراتب علم و میزان دانش و عرفان تو آگاهی بدست کند لکن این بنا را بر روی اساس و پایه سست اساس نهاده و سوگند با خدای بد بنائی است که بنیان کرده است ، آن حضرت با من فرمود: بنای او در این باب چیست ؟

عرض کردم: همانا اصحاب كلام و بدعت بر خلاف علماء هستند ، زیرا که شخص دانشمند عالم منکر غیر منکر و چیزیکه مقرون بصدق وصواب است نمیشود لكن اصحاب مقالات و أهل كلام وبدعت وأهل شرك وضلالت بجمله اصحاب انکار و مباهتت و دروغ و بهتان بستن و بعقیدت خود مبهوت گردانیدن هستند و چندان در ابطال حجت و دلیل او و مغالطه او میکوشند تا گاهی که حجت و سخن خود را از دست میگذارد، یعنی متحیر و مبهوت و از قول خود منصرف میشود، فدایت کردم از قول ایشان و مناظرت ایشان بر حذر باش .

میگوید: چون این سخن را عرض کردم . امام رضا تبسمى نمود پس از آن فرمود : « افتخاف أن يقطعونى على حجتي ، آیا از آن میترسی که حجت و دلیلی را که من اقامت کنم این جماعت توانند بر من قطع نمایند . یعنی چنین قدرتی داشته باشند که بتوانند قطع حجت و ابطال دلیل مرا نمایند ؟! عرض کردم : لا والله هرگز بر تو بیمناک نشده و نمیشوم و رجای واثق و امید صریح دارم که خداوند تعالى إنشاء الله ترا برايشان مظفر و غالب گرداند .

آنگاه با من فرمود: اى نوفلي « أتحب أن تعلم متى يندم المأمون ، دوست میداری که بدانی مأمون چه هنگام پشیمانی میگیرد؟ یعنی قصد مأمون از احضار علمای مذاهب مختلفه و انعقاد مجلس و مناظرات ایشان با من این بود که ایشان در مناظرات خودشان غالب شوند و اسباب توهين وتخفيف من فراهم شود و او بمقصود خود برسد، لکن امر بعکس میشود و بر مراتب جلالت و عظمت من و عقاید مردمان می افزاید و او از کردار خود که برخلاف اراده و مطلوب او نتیجه می بخشد پشیمان ومغبون ومحسور میگردد؟ عرض کردم: بلی دوست میدارم .

فرمود : « إذا سمع احتجاجي على أهل التورية بتوراتهم وعلى أهل الإنجيل با نجيلهم وعلى أهل الزبور بزبورهم وعلى أهل الصابئين بعبرانيتهم و على أهل الهرابذة بفارسيتهم وعلى أهل الروم بروميتتهم و على أصحاب المقالات بلغاتهم فاذا قطعت كل صنف و دحضت حجته وترك مقالته ورجع إلى قولي عليم المأمون أن الموضع الذي هو بسبيله ليس بمستحق له فعند ذلك يكون الندامة منه » .

چون اقامت حجت و دلیل و برهان مرا بشنود بررد نمودن اهل تورات را بهمان تورات خودشان و أهل انجیل را با نجيل خودشان و اهل زبور را بزبور خودشان ، یعنی از کتب سماویه هر طبقه برد خود آنجماعت اقامت حجت نمایم که برویت خودشان که میروند باطل است و متابعت کتاب خودشان را ننموده اند و اقامت دلیل نمایم بررد کسانیکه خود را متدین بدین نوح میشمارند بهمان زبان عبرانی ایشان و بر جماعت مجوس و آتش پرست بزبان فارسی خودشان و بر عقاید رومیان و ابطال رویت ایشان بهمان زبان رومی ایشان و بر أصحاب مقالات ومتكلمين بمقالات و لغات مختلفه خود ایشان ، و حجت هر طبقه را بدلیل و برهان حق باطل و جمله را مجاب کردم و راه سخن آوردن را بر همه بستم و همگی از سخنان و اطوار خودشان روی بر کاشتند ، وقول مرا که با حق مقرون است بر داشتند ، مأمون خواهد فهمید که در آن موضعی که راه میسپارد و ادعای خلافت که میکند شایسته آن نیست و این وقت بر کردار خود و احضار علما و مناظرت ایشان با من و ابطال حجج وبراهين ايشان واثبات حق وكلمه و مذهب من پشیمانی میگیرد .

يعني ندامت مأمون از آن خواهد شد که این زحمات و ترتیب مجلس را برای آنداد که بلکه مغلوبیتی برای امام رضا الله و تخفیف منزلتی در انظار

جهانیان حاصل و در عقاید مردمان نسبت بآنحضرت ضعفی و نقصی پدید گردد و چون بنگرد میبیند بر عکس شد و بر جلالت قدر آفتاب ولایت و پستی رتبت خودش افزوده گشت در بحار ندامت و براری خفت مستغرق و گمگشته میشود، چه هر کسی اطفاء نور خداوندی را بخواهد بر لمعان و فروز آن نور افزوده و بر درجات غوایت وجهالت و شقاوت وظلمت خودش پیموده میآید. ولا حول ولا قوة إلا بالله العلي العظيم .

نوفلی میگوید : چون روشنی روز بردمید ذوالی باستين فضل بن سهل وزير مأمون درآمد و عرض کرد: قربانت كردم اينك پسر عم تو مأمون در انتظار قدوم مبارك است و آن قوم همه حاضر شده اند رأی مبارکت در تشریف فرمایی چیست ؟ إمام رضا الله فرمود : « تقدمني فإني صاير إلى ناحيتكم إنشاء الله » تو پیش از من راه برگیر من نیز بخواست خدا بجانب شما می آیم .

پس از آن امام الله وضوی نماز بساخت و شربتی از سویق بیاشامید و ما را نیز از آن شربت بیاشامانید پس از آن از منزل شریف بیرون شد و ما نیز در حضور مبارکش برفتیم تا بسرای مأمون در آمدیم و این وقت آن مجلس غاص باهل ومحمد ابن جعفر در جمله جماعت طالبیین و هاشمیشین نشسته و قواد و سرهنگان و سران سپاه ایستاده اند

چون حضرت امام رضا الله بمجلس درآمد مأمون ومحمد بن جعفر و تمامت بني هاشم حشمتش را از جای برجستند و بجمله بیای ایستادند و امام رضا با مامون بنشستند و محمد بن جعفر و بنی هاشم همچنان ایستاده بودند تا گاهی که رخصت نشستن یافته بجای خود بنشستند، و مأمون همواره روی با حضرت إمامت آيت إمام رضا صلوات الله وسلامه علیه آورده ساعتی مشغول حدیث بودند .

بیان مناظرت حضرت امام رضا در مجلس مأمون با جاثلیق رئيس نصاری

صاحب قاموس میگوید: جاثلیق بفتح جيم و الف وفتح ثاء مثلثه وكسر لام سر کرده آنجماعت ترسایانی است که در مدینة السلام بغداد جای داشته باشد و بطريق بروزن قندیل که در انطاکیه است زیر دست او است و بعد از او مطران بروزن سکران در تحت ریاست او است و بعد از او اثقف بضم الف و سكون ثاء مثلثه وقاف و شد فاء است و اثقف در تمامت شهرها میباشد و زیر دست مطران است و بعد از او قسيس بكسر قاف و سين مهمله مشدده و پس از وی شماس با شین معجمه وميم مشدده والف و سين مهمله بروزن شداد است که موی میان سر خود را همیشه میتراشد تا همیشه ملازم کلیسا باشد و از سر کردهای ترسایان است .

شمامسه بروزن فراعنه جمع است و در اسقف با سین مهمله بروزن اطرب میگوید سر کرده جماعت ترسایان است که در خدمت پادشاه فروتنی کند و در رفتن سر به پیش افکند و اسقف دانشمند ایشان است یا بالاتر از قسیس و فروتر از مطران است ، اساقفه بروزن فراعنه و اساقف بروزن ارازل جمع آن است ومطران ومطران بفتح وكسر أول بزرگ نصاری است و این لغت عربی خالص نیست و از این پیش در فصول سابقه بترجمه بطريق و ترتیب رؤسای عسکر و علمای روم اشارت رفت

بالجمله چون مأمون ساعتی در حضور مبارك حضرت امام رضا الله بمحادثه بگذرانید ، روی با جائلیق رئیس نصاری آورد و گفت : اى جائليق اينك پسر عم گرامی من علي بن موسى بن جعفر و از فرزندان فاطمه دختر پیغمبر ما و پسر علي ابن أبي طالب صلوات الله علیهم است دوست همی دارم که با او تکلم و محاجه نمائی و در طریق مناظره و محاوره از جاده انصاف بیرون نشوی

جائليق گفت : اى أمير المؤمنین چگونه محاجه نمایم با مردی که احتجاج مینماید با من بکتابی که یعنی قرآنی که من منکر آنم و به پیغمبر یکه من بدو إيمان نیاورده ام، این وقت حضرت امام رضا الله روی با جانلیق آورد و فرمود : ای نصرانی و فان احتججت عليك بانجيلك انقر به ؟» اگر من با تو بکتاب انجیل خودت احتجاج نمایم آیا بآن دلیل و برهان اقرار و اعتراف مینمائی ؟

جائلیق عرض کرد: آیا مرا آنقدرت هست که چیزی را که انجیل ناطق بر آن باشد دفع نمایم بلی سوگند با خدای اقرار بآن مینمایم اگر چند بواسطه آن بينى من برخاك ماليده شود ، إمام رضا الله فرمود : « سل عما بدالك و اسمع الجواب، از هر چه میخواهی بپرس و جواب بشنو .

جائلیق عرض کرد: در نبوت و پیامبری عیسی و کتاب او چه میفرمائی آیا از این دو چیزی را منكرى ؟ إمام رضا الله فرمود : « أنا مقر بنبوة عيسى الله وكتابه وما بشر به أمته واقرت به الحواريون ، وكافر بنبوة كل عيسى لم يقر" بنبوة محمد الله وبكتابه ولم يبشر به أمته » .

من بپیغمبری عیسی الله و کتاب او و آنچه را که امت خود را بآن بشارت داده یعنی بشارت بمحمد الله و ظهور آنحضرت و دین اسلام داده و جماعت حواریین بآن بشارت اقرار داده اند اقرار دارم و بنبوت هر عیسی که به نبوت محمد و کتاب او اقرار ندارد و امت خود را بآن بشارت نداده است ، اقرار ندارم و منکر چنان عیسی هستم .

جاثلیق عرض کرد: آیا نه چنین است که قطع کلام را بدستیاری دو شاهد عدل میکنیم یعنی چون بر دعوی شخص دو شاهد عادل شهادت داد ادعای طرف برابر قطع میگردد؟ فرمود : بلی چنین است، جاثلیق عرض کرد : پس دو تن شاهد عدل که غیر از مردم ملت خودت باشند بر نبوت محمد الله اقامت کن و این دو شاهد کسانی باشند که ملت نصرانیته منکر ایشان نباشند ، تو نیز از ما در دعوی طلب دو شاهد عادل نمای که ملت اسلامیه منکر شهادت ایشان نباشند

إمام رضا الله فرمود : « الآن جئت بالنصفة يا نصراني ألا تقبل منى العدل المتقدم عند المسيح عیسی بن مریم السلام ، ای نصرانی اکنون از راه انصاف در آمدی آیا نمی پذیری از من شاهدی عادل را که در خدمت عيسى بن مريم علي قام مقدم و مقرب بوده است ؟! .

جائلیق عرض کرد: این شاهد عادل کیست نامش را مکشوف بدار ؟ فرمود: در باره یوحنای دیلمی چه میگوئی؟ عرض کرد: بخ بخ کسی را نام بردی که از تمام مردم در حضرت عیسی بن مریم محبوب تر بود. فرمود : « فاقسمت عليك هل نطق الانجيل أن يوحنا قال : انما المسيح أخبرني بدين محمد العربي و بشرني به أن يكون من بعده فبشرت به الحواريين فآمنوا به ؟ » .

فرمود : ترا قسم میدهم که بصدق و راستی سخن کنی آیا کتاب انجیل ناطق بر آن هست که یوحنا گفت : بدرستیکه مسیح خبر داد مرا بدین محمد عربی و بشارت داد مرا باینکه محمد الله بعد از مسیح خواهد آمد و من بشارت دادم جماعت حواریین را بظهور پیغمبر خاتم و دین مبین او و حواريتين بآنحضرت ایمان آوردند و او را قبول کردند ؟ .

جائليق عرض کرد: بلی علی التحقیق این مطلب را يوحنا از مسیح مذکور داشته و به نبوت مردی و أهل بيت او و وصی او مژده داده است لکن مشخص و ملخص نگردانیده است که ظهور این مرد در چه زمان و آنقوم را از بهر ما نامبردار نکرده است تا بشناسیم ایشان را .

إمام رضا الله فرمود : « فان جئناك بمن يقرء الانجيل فتلا عليك ذكر حمد لله و أهل بيته وأمته أنؤمن به ؟ اگر نزد تو کسی را بیاوریم که بقراءت انجیل آگاهی داشته باشد و نام محمد وأهل بيت آن حضرت وامت آنحضرت را بو تو فرو بخواند ، آیا به نبوت آن حضرت ایمان میآوری ؟ جاثلیق عرض کرد : سخنی است استوار و جای سخن ندارد، آنگاه امام رضا با قسطاس رومی فرمود : حفظ تو در سفر سوم انجیل چگونه است ؟

سفر کتابی کبیر یا جزئی از اجزای تورات است - قسطاس عرض کرد : سخت نیکو در حفظ دارم، بعد از آن روی با رأس الجالوت آورد و فرمود : آیا انجیل را قراءت نکرده باشی؟ عرض کرد بجان خودم قراءت کرده ام ، فرمود : سفر سوم را برگیر پس اگر در آن سفر نام محمد و أهل بيت او صلوات الله عليهم وامت مذکور است برای من شهادت بدهید و اگر مذکور نباشد « فلا تشهدوا لي. گواهی ندهید .

از آن پس امام رضا الله سفر ثالث را قراءت فرمود تا بنام پیغمبر رسید این وقت توقف نمود و فرمود: ای نصرانی از تو بحق مسیح و مادرش سؤال مینمایم آیا میدانی که من بانجیل دانا هستم؟ عرض کرد : بلی ، بعد از آن نام مل و أهل بيت آن حضرت و امتش را بر ما قراءت کرد پس از آن فرمود: ای نصرانی این سخن عیسی بن مریم عام است پس اگر بآنچه انجیل بآن ناطق است تکذیب کنی همانا تکذیب موسی و عیسی الاسلام را نموده باشی و چون تکذیب ایشانرا نمائی و این ذکر را بدروغ نسبت دهی واجب میشود ترا مقتول دارند ، زیرا که بپروردگار خودت و به پیغمبرت و بکتاب خود کافر شده .

جائلیق عرض کرد: آنچه در کتاب انجیل بر من آشکار گردد منکر نیستم و بآن اقرار دارم امام رضا فرمود: شاهد باشید بر اقرار او، بعد از آن فرمود: ای جاثلیق از هر چه میخواهی بپرس ، جائلیق عرض کرد: با من خبر فرمای که عدد حواری عیسی بن مریم علیهام و علمای انجیل چند تن بوده اند ؟ إمام رضا له فرمود : « على الخبير سقطت ، با شخص دانائی برابر شدى ، أما حواريتون دوازده تن بودند و أعلم وأفضل ايشان الوقا بود ، وأما علمای نصاری سه تن بودند : یوحنای اکبر که در أج وبقولى أخ وبقولی اخى مسكن داشت .

حموي كويد : أخا بضم الف و خاء معجمه مشد ده والف مقصوره کلمه ایست نبطیه نام ناحیه ایست از نواحی بصره در شرقی دجله بصره دارای قری و انهار ، و میگوید : اخى بضم الف و خاء معجمه وياء حطي نام کوهی است که روزی از ایام عرب بدانجا منسوب است واحد اخیتان است بالجمله إمام الله فرمود : ويوحنا در قریه قرقیسیا ساکن بود و یوحنا دیلمی در رجاز سکون داشت .

حموي گويد : رجاز بفتح راء مهمله و جيم مشدده و زاء معجمه اسم رودخانه ایست در نجد و بتخفیف جیم نام موضعی دیگر است « وعنده كان ذكر النبي الله و ذكر أهل بيته و أمته و هو الذي بشر امة عيسى و بني إسرائيل به » خبر پیغمبر ه و اهل بیت آن حضرت و امت او نزد این یوحنای دیلمی بود و این يوحنا همان کسی باشد که امنت عيسى الله وبني إسرائیل را بظهور آن حضرت بشارت داد .

بعد از آن امام رضا الله فرمود: ای نصرانی سوگند با خدای بدرستیکه ما تصدیق داریم بآن عیسی که بمحمد ه ایمان آورده باشد و وما تنقم على عيساكم شيئاً الأعلى ضعفه وقلة صيامه وصلاته و ما بر عیسای شما ناپسند نمی شماریم چیزی را مگر ضعف و سستی او ر ا و کمی روزه داشتن و نماز گذاشتن او را .

چون جاثلیق این سخن را بشنید آشفته شد و عرض کرد : سوگند با خدای علم خود را فاسد ساختی و امر خویش را سست گردانیدی و من گمان همی کردم که تو داناترین مسلمانانی ، امام رضا الله فرمود : « وكيف ذاك ؟ » این سخن از چیست ؟ عرض کرد: از این سخن تو که عیسی الله ضعیف و قليل الصيام و الصلاة بود و حال اینکه عیسی هیچ روزی را افطار نفرمود و روزه خود را نشکست و در هیچ شبی هرگز نخوابید، یعنی در تمام عمر قائم الليل وصائم النهار بود روزها بروزه و شبها بنماز بگذرانید .

این وقت حضرت رضا الله فرمود : « فلمن كان يصوم و يصلى » عیسی برای کدام کس این روزه و نماز را مینهاد یعنی اگر بزعم شما عیسی خدا بود پس این عبادت و عبودیت را برای چه کسی متحمل و این مشقت و زحمت را و زحمت را از چه روی متقبل میشد .

نوفلي راوي خبر میگوید: چون جاثلیق این کلام معجز آیت را بشنید لال گردید و زبان از سخن بر بست، امام رضا الله فرمود : ای نصرانی از مسئله از تو پرسش مینمایم ، عرض کرد: پرسش فرمای اگر بآن دانا باشم جواب میگویم إمام رضا الله فرمود : منكر نیستی که عیسی اه مرده را زنده می کرد با زن خداوند عز وجل ؟ .

جاثلیق عرض کرد: این مسئله را از آن راه انکار مینمایم که هر کسی مردگان را زنده کند و کور مادر زاد را بهبودی دهد و ابرص را شفا بخشد چنین

کسی پروردگار و مستحق این است که او را پرستش نمایند .

إمام رضا الله فرمود: همانا الیسع همان صنعت را که عیسی همینمود میکرد بر روی آب راه میرفت و مردگان را زنده میساخت و کور و پیس را بهبودی میداد ، پس از چه روی امت الیسع او را به پروردگاری نگرفتند و هیچکس او را بیرون از پرستش خدای عز وجل عبادت نکرد؟! و حز قیل پیغمبر له مثل همانچه عیسی بن مریم امینمود بکار میبست و سی و پنجهزار مرد را از آن پس که شصت سال بود مرده بودند زنده ساخت .

پس از آن روی با رأس الجالوت آورده فرمود : « أتجد هؤلاء في شباب بني إسرائيل في التوراة اختارهم بخت نصر من بني إسرائيل حين غزا بيت المقدس ثم انصرف بهم إلى بابل فأرسله الله عز وجل إليهم فأحياهم هذا في التوراة لا يدفعه إلا كافر منكم ؟ » .

آیا می یابی این جماعت را در زمره جوانان بني إسرائيل در تورات که بخت نصر این گروه را از مردم بني إسرائيل اختيار و برگزیده ساخت گاهی که در بيت المقدس کار بکارزار انداخت پس از آن ایشان را ببابل بازگردانید و بکشت و از آن پس خدای عز وجل حزقیل ها را بسوی ایشان بفرستاد و حزقیل آنها را زنده کرد این حکایت در تورات است و این مطلب را جز کسیکه از جمله شماها کافر باشد منکر نمیشود .

رأس الجالوت عرض کرد: محققاً شنیده ایم و دانسته ایم ، امام رضا فرمود : راست گفتی بعد از آن فرمود: ای یهودی این سفر را از تورات برگیر ! آنگاه آنحضرت آیاتی چند از تورات برما تلاوت فرمود ، يهودي از آنگونه فصاحت قراءت ورجاحت تلاوت از خود بی خبر بود و بتعجب اندر همی شد .

بعد از آن امام رضا سلام الله علیه روی بسوی نصرانی آورد و فرمود: ای نصرانی آیا این جماعت پیش از عیسی بودند یا عیسی قبل از ایشان بود ؟ عرض کرد : بلکه این سی و پنجهزار تن قبل از زمان عیسی بودند، امام رضا الله فرمود : همانا جماعت قریش بر رسول خدای له فراهم شدند و خواستار شدند تا مردگان ایشان را برای ایشان زنده فرمايد ، رسول خدا علي بن أبي طالب را با ایشان بفرستاد و بدو فرمود : بسوى جبانه برو .

جبانه بفتح جيم وباء موحده مشدده است جبان در اصل بمعنی بیابان میباشد و مردم کوفه قبرستان را جبانه خوانند و هم در کوفه محلی چند را جبانه نامند از آنجمله جبانه كبيره وجبانة السبيع وجبانه ميمونه وجبانه عزرم وجبانه سالم و غیر از این است و تمامت آنها در کوفه است .

مع الحديث با أمير المؤمنين فرمود : بسوى جبانه شو و بآواز بلند نام این گروه و طایفه را که ایشان خواستار شده اند بخوان یا فلان و یا فلان و یا فلان محمد رسول خدا با شما میفرماید برخیزید و بپای شوید باذن خداوند عز وجل ، پس همگی برخاستند در حالتیکه خاک از سرهای خود می افشاندند، پس مردم قریش روی با ایشان آوردند و از ایشان از امورشان پرسش همی کردند، و از آن پس قریش با آنها گفتند که : محمد الله به پیغمبری انگیزش یافته است ، آن جماعت گفتند : دوست همی داریم که ما ادراك خدمتش را نموده و با او ایمان آورده باشیم .

ه ولقد أ برء الاكمه والأبرص والمجانين وكلمه البهايم والطير والجن والشياطين ولم تتخذه رباً من دون الله عز وجل ولم تنكر لأحد من هؤلاء فضلهم ، فمتى اتخذتم عيسى رباً جاز لكم أن تتخذوا اليسع وحزقيل ربين لأنهما قد صنعا مثل ما صنع عيسى بن مريم اعلام من احياء الموتى وغيره » .

همانا رسول خدای له کور و پیس و دیوانگان را بهبودی می بخشید و با بهایم و چار پایان و پرنده و جن و شیاطین هم سخن میشد معذلك ما او را به پروردگاری بیرون از خدای نخواندیم و غیر از خداوند عز و جل هیچ آفریده را پرستش نکردیم و منکر فضیلت یکی از این جماعت پیغمبران هم نیستیم نه اینکه ایشان را پروردگار عالمیان و معبود خود شماریم پس هر وقت شما عیسی را پروردگار خود بگیرید برای شما جایز خواهد بود که الیسع و حزقیل اسلام را نیز دو پروردگار بشمارید چه ایشان همان کار را کردند که عیسی میکرد از زنده کردن مردگان و جز آن .

همانا قومی از بني إسرائيل بواسطه بلای طاعون از شهرهای خود برفتند و ایشان هزارها بودند که از بیم مردن فرار کردند ، پس خداوند تعالى در يك ساعت تمام ایشان را بمیرانید مردم آن قریه بیامدند و دیوار برگرد ایشان بر آوردند و آن مردگان در آن محوطه بودند تا گاهیکه استخوانهای آنها ریزه ریزه و پوسیده گردید و بجمله استخوانهای فرسوده رمیم شدند .

پس پیغمبری از انبیای بنی اسرائیل برایشان بگذشت و از ایشان و از کثرت استخوانهای کهنه و فرسوده در عجب شد ، خداوند عز وجل بدو وحی فرستاد : آیا دوست میداری که اینان را برای تو زنده نمایم؟ عرض کرد: آری ای پروردگار من پس یزدان تعالی بآن پیغمبر وحی فرستاد که ایشان را ندا کن ، آن پیغمبر گفت : « أيتها العظام البالية قومي باذن الله ، اى استخوانهای کهنه فرسوده بپای شوید بدستوری خدای تعالی، پس آن استخوانها بتمامت زنده برخاستند و همی خاک از سرهای خود فرو میریختند .

پس از آن ابراهیم خلیل الرحمن الله هنگامیکه مرغان را بگرفت و آنها را پاره پاره و ریزه ریز گردانید و بعد از آن بر فراز کوهی مقداری از آن را بر نهاد و از آن پس مرغها را بخواند آن مرغها شتابان بجانبش پران شدند .

پس از آن موسی بن عمران الله و اصحاب هفتگانه او که ایشان را برگزیده ساخته بود که با آن حضرت بسوی کوه بروند، آن جماعت با موسی گفتند : همانا تو خداوند سبحان را دیده پس خدای را بمابنمای چنانکه تو او را دیدی !! موسی گفت : من خدای را ندیده ام، گفتند: ما با تو ایمان نیاوریم تا گاهیکه خدای را آشکارا بنگریم ! پس صاعقه ایشان را فرو گرفت و تمام ایشان را بسوزانید ر موسی نه تنها بماند .

پس عرض کرد: ای پروردگار من هفتاد تن از بنی اسرائیل را اختیار کردم و ایشان را بیاوردم و اینک تنها بر میگردم چگونه قوم من تصدیق مرا می نمایند چون داستان ایشان را بازگویم « فلوشئت أهلكتهم من قبل وإيتاى أنهلكنا بما فعل السفهاء منا ، پس اگر خواستی هلاک میکردی ایشان را پیش از بیرون آمدن من از میان قوم و مرا نيز هلاك ميساختی با ایشان آیا هلاک میفرمائي مارا بسبب آنچه سفیهان و بی خردان ما کردند؟ یعنی بواسطه بعضی از این هفتاد تن که این جرأت وطلب رؤیت کردند تمام ما را هلاک میکنی.

پس خداوند تعالی زنده ساخت آنها را بعد از موت ایشان ، و هر چه برای تو مذکور نمودم ای جاثلیق از این آموز بررد و دفع هيچيك توانائی نداری، زيرا که تورات و انجیل و زبور و فرقان بر آن ناطق است، پس اگر هر کسی زنده کند مردگان را و کور را بینا و پیس را شفا و مجانین را دوا بخشد او را بیرون از خدای تعالی پروردگار باید شمرد پس تمام این جماعت را ارباب و پروردگارها بگیر! دما تقول يا يهودي ؟ » چه گوئی ای یهودی؟ جاثلیق عرض کرد : قول قول تو است لا إله إلا الله .

آنگاه امام رضا الله بجانب رأس الجالوت التفات فرمود و گفت : اى يهودي توجه با من بدار و با من اقبال كن ( أسئلك بالعشر الآيات التي أنزلت على موسى ابن عمران هل تجد في التوراة مكتوباً بنباء عمل و أمته إذا جاءت الأمة الأخيرة اتباع راكب البعير يسبحون الرب جداً جداً تسبيحاً جديداً في الكنايس الجدد فليفزع بنوا إسرائيل إليهم و إلى ملكهم لتطمئن قلوبهم فان بأيديهم سيوفاً ينتقمون بها من الأمم الكافرة في اقطار الأرض أهكذا هو في التوراة مكتوب » ؟

از تو پرسش میکنم بحق ده معجزه که بر موسی بن عمران نازل شد آیا در تورات یافته که خبر محمد و امت او را نوشته شده باشد که چون امت اخیره بیایند که متابعان شتر سواری باشند که با کمال جد و اتصال تسبیح پروردگار ذو الجلال را نمایند به تسبیحی تازه ، یعنی بغیر از آن تسبیحی که امت سابق مینمودند در مساجد تازه که بسازند .

پس بایستی بنی اسرائیل از ترتیب امور سابقه فراغت جویند و بسوی ایشان و پادشاه ایشان و مملکت ایشان روی کنند تا اینکه دلهای ایشان اطمینان بیابد چه در دست آن امت اخیره شمشیرهای بر آن است که امم کافره را در اقطاع ارض میکشند، این خبر همان طور در تورات نوشته شده است ؟ رأس الجالوت عرض کرد: بلی ما همین طور در تورات یافته ایم .

آنگاه امام رضا با جاثلیق فرمود: ای نصرانی علم تو بكتاب شعيا الله چگونه است ؟ عرض کرد : حرف بحرف آن را میدانم ، آن حضرت با جاثلیق و رأس الجالوت فرمود : « أتعرفان هذا من كلامه يا قوم إني رأيت صورة راكب الحمار لابساً جلابيب النور ورأيت راكب البعير ضوؤه مثل ضوء القمر ؟ فقالا قد قال ذلك شعياء .

آیا میشناسید و میدانید این سخن شعیا را که فرمود : ای قوم همانا من میبینم صورت سوار حماری را که جلبابها و جامه های نور پوشیده و دیدم سوار شتر را که نور و فروغ او مانند روشنائی ماه بود؟ گفتند: محققاً شعيا الله این سخن را گفته است .

إمام رضا به فرمود : ای نصرانی آیا میدانی قول عیسی را در انجیل : إني ذاهب إلى ربكم وربي و البارقليطا وبقولى والفار غليطا جاء هو الذي يشهد لي بالحق كما شهدت له وهو الذي يفسر لكم كل شيء وهو الذي يبدى فضايح الأمم وهو الذي يكسر عمود الكفر» .

بدرستیکه من بسوی پروردگار شما و پروردگار خودم میروم و بارقلیطا يعني محمد الله می آید ، اوست کسیکه شهادت دهد بر من به حق چنانکه در حق او گواهی دادم و اوست کسی که تفسیر کند برای شما هر چیز برا و اوست کسیکه فاش و هویدا فرماید فضیحتها و رسوائیهای امتها را، و اوست کسیکه میشکند ستون کفر را ، جائلیق عرض کرد : هیچ چیزیرا از انجیل مذکور نداشتی مگر اینکه ما اقرار بآن داریم فرمود: آیا این مذکور را ثابت میدانی در انجیل ای جا ئلیق؟ عرض کرد : بلی.

إمام رضا الله فرمود: اى جائليق ( ألا تخبرني عن الانجيل الأول حين افتقدتموه عند من وجدتموه ومن وضع لكم هذا الانجيل ، آیا با من خبر نمی دهی از انجيل أول هنگامیکه آنرا مفقود یافتند نزد کدامکس آنرا یافتید و کدام کس این انجیل را برای شما وضع نمود؟ عرض کرد: انجیل را بجز يك روز مفقود ندیدیم تا گاهی که آنرا ترو تازه و درست شده دیدیم پس یوحنا برای ما بیرون آورد و متی . إمام رضا ع فرمود : « ما أقل معرفتك بسنن الانجيل وعلمائه فإن كان هذا كما تزعم فلم اختلفتم في الانجيل وإنما وقع الاختلاف في هذا الانجيل الذي في أياديكم اليوم فلوكان على العهد الأول لم تختلفوا فيه ولكني مفيدك علم ذلك .

اعلم أنه لما افتقد الانجيل الأول اجتمعت النصارى إلى علمائهم فقالوا لهم قتل عيسى بن مريم و افتقدنا الانجيل و أنتم العلماء فما عندكم ، فقال لهم : الوقا ومرقابوس : ان الانجيل في صدورنا ونحن نخرجه إليكم سفراً سفراً في كل أحد فلا تحزنوا عليه ولا تخلوا الكنايس فانا سنتلوه عليكم في كل أحد سفراً سفراً حتى نجمعه كله ...

تا چند اندک است شناسائی تو بسر و بقولی بستن انجیل ، پس اگر این امر چنان باشد که تو گمان میبری این اختلاف شما در انجیل از چیست؟ همانا اختلاف شما در مطالب این انجیلی است که امروز بدستهای شما اندر است ، و اگر این انجيل همان انجيل عهد أول بود، یعنی همان انجیل بود که خدا بعیسی فرستاد در آن اختلاف نمی ورزیدید، ولكن من سر این امر را برای تو مکشوف میدارم و علم او را بتو افاده مینمایم .

دانسته باش که چون انجیل اول مفقود گردید مردم نصاری بخدمت علمای خود اجتماع نمودند پس با ایشان عرض کردند: عیسی بن مریم کشته شد و انجیل را مفقود نمودیم و گم کردیم و شما امروز علمای ما و دانایان بر انجیل و اصلاح کار هستید ما را چاره و نزد شما چیست ؟ الوقا و مرقابوس گفتند : اندوه مخورید که انجیل در سینه های ما محفوظ و منقوش است و ما سفر بسفر آن را در هر روز یکشنبه برای شما بیرون میآوریم پس بر انجیل و فقدان آن در غم و اندوهان مباشید و کنایس و معابد را خالی و تنها مگذارید ، چه ما بزودی در هر روز یکشنبه سفر بسفر بر شما

تلاوت میکنیم تا تمامش را جمع نمائیم .

پس الوقا و مرقابوس و یوحنا و متى بنشستند و این انجیل را برای شما وضع کردند بعد از آن انجیل شما که انجيل أول بود و در نظر داشتید مفقود افتاده بود و بدرستیکه این چهار تن شاگردان شاگردهای دانایان اولین بودند آیا این مطلب را که برای تو اعلام کردم دانسته بودی ؟ جاثلیق عرض کرد : أما باين تفصيل و ترتيب نمیدانستم و اکنون بدانستم و از کثرت علم تو و فزونی دانش تو بکتاب انجیل بر من روشن گشت و چیزهایی از علم و معلومات تو را بشنیدم که دلم گواهی میدهد که همه بحق و راستی مقرون است و هم اکنون در طلب فزونی فهم هستم .

إمام رضا الله فرمود : گواهی این جماعت نزد تو چگونه است ؟ عرض کرد جایز است ایشان علمای انجیل هستند و هر چه را شهادت دهند بحق و راستی تو امان است ، این وقت إمام رضا الله با مأمون و کسانیکه از اهل بیت مأمون و دیگران در آنمجلس بودند روی آورد. و فرمود : بروی گواه باشید ، عرض کردند شاهدیم .

پس از آن با جاثلیق فرمود: بحق پسر و مادرش ، یعنی عیسی بن مریم آیا دانسته باشی که متی گفت : بدرستیکه مسیح پسر داود بن إبراهيم بن إسحاق بن يعقوب بن يهودا بن خضرون و بقولی خضران است و مرقابوس در نسبت عیسی گفت : عيسى بن مريم النظام كلمة الله است که خداوندش در جسد آدمی حلول داده است پس از آن انسان گردید و الوقا گفت که عیسى بن مريم اعلام و مادرش دو تن انسان بودند از گوشت و خون پس روح القدس در آن اندر شد.

ثم انك تقول من شهادة عيسى على نفسه حقاً أقول لكم يا معشر الحواريين انه لا يصعد إلى السماء إلا من نزل منها إلا راكب البعير خاتم الأنبياء فانه يصعد إلى السماء وينزل .

و اينك تو اي جاتلیق قائل هستی که شهادت عیسی در حق خودش حق است که گفته است : میگویم با شما ای گروه حواریین که صعود نمیکند بسوی آسمان مگر کسیکه از آسمان نازل و فرود شده باشد غیر از من مگر سوار شونده شتر که خاتم پیغمبران است همانا آن حضرت بجانب آسمان صعود مینماید و فرود میگردد پس چگوئی در این سخن ؟ جاثلیق گفت: این قول عیسی است و منکر آن نیستیم .

إمام رضا الله فرمود: پس چه میگوئی در شهادت الوقا ومرقابوس ومتى در حق عیسی و در آنچه نسبت دادند عیسی را بآن جائلیق عرض کرد: ایشان دروغ بستند بر عیسی، این وقت إمام رضا الله فرمود : « يا قوم أليس قد زكاهم وشهد انهم علماء الانجيل وقولهم حق ، اى قوم آیا جانلیق از نخست این علما را که اکنون میگوید: دروغ بر عیسی بستند. تزکیه نکرد و گواهی داد که ایشان علمای انجیل هستند و قول ایشان مقرون بحق و راستی است ؟! .

جاتلیق عرض کرد : ای عالم مسلمانان دوست دارم که مرا از امر این علما معفو بداري إمام رضا الله فرمود : « فانا قد فعلنا ترا از این کار معفو داشتیم و از این مسئله در گذشتیم « سل یا نصرانی عما بدالك » از هر چه دلت میخواهد بپرس، جائلیق عرض کرد : « ليسئلك غيري فلا وحق المسيح ما ظننت أن في علماء المسلمين مثلك . باید دیگری از تو سؤال نماید برای من دیگر راه و قدرت مناظرتی باقی نمانده است بحق حضرت مسیح گمان ندارم که در میان علمای مسلمانان مثل و مانندی برای تو باشد.

راقم حروف گوید: اینکه در اوایل این حديث شريف إمام رضا الله با رأس الجالوت فرمود : از تو پرسش میکنم بحق ده آیه که بر موسی بن عمران نازل شد منافاتی ندارد با آیه شریفه که « تسع آیات ، یعنی نه آیت فرموده ، زیرا که ممکن است که مقصود از نه آیه و معجزه در آیه شریفه آیات و معجزات احکام باشد چنانکه بعضی از علماء رضوان الله تعالی علیهم بر این رفته اند ، و خداوند تعالى بحقایق احوال داناتر است .