فاطمه معصومه

حضرت فاطمه معصومه له پس از امام رضا الله دومین شخصیت ملکوتی خاندان موسی بن جعفر به شمار می آید و به القاب والایی چون معصومه کریمه اهل بیت طاهره، حمیده، بره، رشیده تقیه، نقیه، رضیه مرضیه سیده و اخت الرضا خوانده شده است که همه به واسطه مقامات عالی عرفانی و سلوک معنوی ایشان در طول حیات و یا ظهور کرامات عدیده از سوی آن بانوی مکرمه است. شخصیت معنوی و ملکوتی حضرت فاطمه معصومه به اندازه ای است که زیارت وی از سوی امام معصوم له ترغیب شده است. امام رضا در جواب سعد بن سعد فرمود: «من زارها فله الجنة ( هر كس

او را زیارت کند ثوابش بهشت خواهد بود.). (۵)(عیون اخبار الرضاعة ، ج ۲، ص ۶۶۰ باب ۶۷، حدیث اول )

 هم چنین امام جواد می فرمایند: «من زار عمتى بقم فله الجنّة (هر که عمه ام را در قم زیارت کند بهشت از آن اوست.) (۶)(کامل الزیارات، ص ۳۲۴)

حضرت فاطمه معصومه ، دخت گرامی حضرت امام موسی کاظم میباشد که در ماه ذی القعده سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه متولد شد. (۱)(در بعضی از مدارک سال تولد حضرت معصوم ، ۱۸۳ قمری ذکر شده که این تاریخ صحیح نمی باشد، زیرا با توجه به این که امام کاظم  در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجری قمری در زندان هارون در بغداد به شهادت رسیدند و کمترین مدت زندانی شدن ایشان چهار سال بود در این مدت از خانواده شان که در مدینه ساکن بودند دور بودند بنابراین ممکن نیست ولادت حضرت معصومه به در سال ۱۸۳ رخ داده باشد و ظاهراً در این شماره اشتباه شده و به جای سال ۱۷۳ قمری سال ۱۸۳ قمری نوشته شده است. از این رو محقق کاوشگر مرحوم عمادزاده اصفهانی بدون ابهام مینویسد: حضرت معصومه ای در مدینه، در ماه ذیقعده سال ۱۷۳ متولد شد و در ربیع الثانی سال ۲۰۱ در شهر قم دیده از جهان فرو بست. بنابراین باید پرونده این مطلب را در همین جا بست و از باب تسامح در ادله سنن تاریخ ولادت حضرت معصومه را همان آغاز ذیقعده سال ۱۷۳ هجری قمری اعلام کرد.) این بانو دومین فرزند امام کاظم له و تکتم (نجمه) خاتون له می باشند. (۲)(اولین فرزند امام کاظم ، علی بن موسی بودند که در سال ۱۴۸ه. ق متولد شدند و دومین فرزند ایشان بعد از ۲۵ سال حضرت معصومه بودند که مژده تولد این بانوی پاک را امام صادق داده بودند با تولد این بانو نجمه خاتون و امام

رضا بسیار خشنود و مسرور گشتند)

حضرت معصومه هنگام شهادت پدر که در سال ۱۸۳ هجری قمری رخ داد، ده سال داشتند و بخش مهمی از دوران کودکی شان را با روزگار تلخ فراق پدر که در زندان به سر می بردند، گذراندند. در این مدت ایشان در پناه برادر بزرگوارشان - امام رضا - زندگی میکردند یک سال بعد از آمدن امام رضا به خراسان سال ۲۰۱ هجری قمری حضرت معصومه ه به شوق دیدار برادر با عده ای از خواهران و برادران و دیگر علویان، عازم خراسان گردید. (۳)(بحار الانوار، ج ۲، ص ۳۱۲؛ تاریخ قدیم قم، ص ۲۱۲)

 کاروان حامل حضرت معصومه ، از مدینه به راه افتاد و شهرها و روستاهای زیادی را پشت سر نهاد. مسیری که حضرت معصومه طی کردند، بدین شرح میباشد:

ایشان در مدینه با قبر رسول خدا و جده بزرگوارش فاطمه زهرا وداع کردند و سفر خویش به سوی مرو را آغاز نمودند. اولین منزلگاه معدن نقره بود که محل تلاقی راه مدینه، کوفه و بصره بود. از مدینه تا معدن نقره مسیر مشترک حضرت امام رضا و حضرت معصومه است و از این مکان امام رضا الله راه «نباج را در پیش گرفتند و حضرت معصومه به «قادسیه رفتند تا از مسیر کوفه به برادر بپیوندد. قادسیه روستای کوچکی نزدیک کوفه و در مسیر کاروانهای حج بود. منزلگاه بعدی شهر کوفه» و «نجف» بود. کوفه شهرکی است بر لب رود فرات که بنیانگذار آن سعد بن ابی وقاص بوده است و بارگاه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب آنجاست. (۴)(به نقل از حدود العالم من المشرق إلى المغرب. )

با توجه به این نکته که مرقد مطهر امام علی تا زمان هارون الرشید مخفی بود و امامان شیعه و اصحاب خاص پنهانی به زیارت آن حضرت میرفتند به نظر میرسد حضرت فاطمه معصومه نیز در گذر از شهر نجف به زیارت مرقد مطهر حضرت علی الله رفته باشند. ایشان برای زیارت قبر پدر بزرگوارشان به بغداد و سپس کاظمین رفتند مسیری که حضرت معصومه از بغداد و کاظمین به سوی ایران طی کردند، بدین شرح میباشد:

۱- از بغداد تا نهروان ۴ فرسخ.۲- نهروان تا دیر ترمه ۴ فرسخ. ۳ -دیر ترمه تا دسکره ۸ فرسخ .۴- دسکره تا جولا: ۷ فرسخ .۵ -جولاء تا خانقین ۷ فرسخ. ۶- خانقین تا قصر شیرین ۶ فرسخ .قصر شیرین شهر مرزی ایران و کشور عراق است که کاروان اهل بیت با ورود به این منطقه وارد خاک ایران شدند و از منزلگاه هایی چون :

۷- قصر شیرین تا حلوان ۵ فرسخ .۸- حلوان تا مای درواستان ۴ فرسخ. ۹ -مای درواستان تا مرج القلعه: ۶ فرسخ .۱۰ - مرج ) القلعه تا زبیدیه ۷ فرسخ. ۱۱ - زبیدیه تا خوش کارش: ۳ فرسخ .۱۲- خوش کارش تا قصر عمر ۴ فرسخ. ۱۳- قصر عمر تا قرماشین ۸ فرسخ. ۱۴ - قرماشین تا شیدیز ۳ فرسخ .۱۵ - قرماشین تا دکان ۶ فرسخ .۱۶ - دکان تا قصر اللصوص: ۷ فرسخ. ۱۷- قصر اللصوص تا خنداد:۷فرسخ -.۱۸ - خنداد تا همدان ۸ فرسخ. ۱۹ -همدان تا بوزنجرد ۹ فرسخ .۲۰- بوز نجرد تا طرزه ۸ فرسخ .۲۱- طرزه تا روده ۷ فرسخ .۲۲ - روده تا سونقین ۷ فرسخ. ۲۳ - سونقین تا ساوه: ۸ فرسخ.

سرانجام کاروان به شهر ساوه» رسید. ساوه از جمله شهرهایی بود که مردم ساکن در آن از مخالفان اهل بیت و شافعی مذهب بودند و خود را دوستدار و حامی خلفای عباسی نشان می دادند. مأموران حکومتی چون از وجود این کاروان مطلع شدند به کاروان حمله کردند. بین جنگاوران کاروان و مأموران عباسی جنگ در گرفت که در درگیری عده ای از علویان و همراهان حضرت به شهادت رسیدند. (۱) (زندگی حضرت معصومه ، ص ۱۴ به نقل از ریاض الانساب)حضرت معصومه در غم از دست دادن عزیزانش بسیار اندوهگین شدند و همین امر ایشان را بیمار کرد زنی ملعونه از اهالی ساوه که به ظاهر خود را محب اهل بیت معرفی کرده بود، به جهت التیام بخشیدن به حضرت معصومه الله غذایی آلوده به سم را برای حضرت می آورد و ایشان با خوردن آن غذا مسموم میگردد و بیماریشان عود می کند. ( ۲)(وسيله المعصومين، ص ۶۸)

حضرت چون از موقعیت این شهر و شهر قم آگاهی یافتند دستور دادند به قم برویم که آنجا پایگاه شیعیان است. (۳)(تاریخ قم، ص ۲۱۲؛ سفينة البحار، ج ۲، ص ۳۷۶ اصطخری فاصله ساوه تا قم را ۱۲ فرسنگ ذکر می کند)

چون خبر ورود آن بانوی با عظمت به مردم قم رسید بزرگان قبیله اشعری به همراه دیگر مردم به استقبال کاروان حامل حضرت معصومه رفتند در میان این جمعیت مشتاق، «موسی بن خزرج بزرگ خاندان اشعری خود را به کاروان حضرت معصومه رساند و زمام شتر آن حضرت را گرفته  و به طرف قم آمد و ایشان را در منزل شخصی خود جای داد و با کمال افتخار از آن بانو پذیرایی نمود. (۱)(تاریخ قدیم قم، ص ۲۱۳)

 حضرت معصومه ، در مدتی که در شهر مقدس قم به سر میبردند در حزن و اندوه از دست دادن عزیزانش بسیار نالان و اندوهگین بودند و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز آن بانوی ارجمند، بر اثر جراحات وارده و خوردن غذای زهر آلود به شهادت رسیدند و مردم قم را سوگوار نمود. 

پیکر مقدس و ملکوتی شفیعه روز جزا بر روی دستان داغدیده اهالی قم تشیع شد و بنا به پیشنهاد موسی بن خزرج، پیکر حضرت معصومه را به سوی باغی که از املاک موسی بن خزرج که باغ بابلان نام داشت جهت تدفین، تشیع گردید. 

به هنگام تدفین حضرت معصومه ، بزرگان قبیله اشعری دچار مشکل شدند که چه کسی شایسته است که داخل قبر شده و جنازه را در سردابی که از قبل تهیه شده بود به خاک بسپارد، سرانجام اتفاق کردند که این کار را بر عهده پیرمرد سیدی به نام «قادر که از پرهیزکاران و صالحین شهر محسوب می شد. در این هنگام از جانب صحرا دو سوار نقاب دار پیدا شدند همین که به نزدیک رسیدند، از مرکب خود پیاده شدند و بر جنازه حضرت معصومه نماز گزاردند سپس داخل سرداب شده و جنازه را دفن کردند، آن گاه بیرون آمده و بدون این که با کسی سخن بگویند رفتند، و کسی نفهمید که آنها چه کسی بودند. (۲)  (تاریخ قدیم قم، ص ۲۱۴؛ بعضی احتمال داده اند که آن دو نقاب دار حضرت رضا و امام جواد الله بوده اند. (الله اعلم))آنگاه موسی بن خزرج سقف و سایبانی از بوریا بر سر قبر برافراخت تا هنگامی که «زینب » دختر امام جواد در قالب کاروانی از خواهران و بزرگان علوی وارد قم گردید و قبه ای از آجر بر آن مرقد مطهر بنا کرد. (۳)(بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۳۱۹؛ سفينة البحار، ج ۲، ص ۳۷۶)

بعد از مدتی ام محمد ، دختر موسی مبرقع - پسر امام جواد - وفات کرد و جنازه ایشان را در کنار مرقد حضرت معصومه به خاک سپردند. مدتی بعد میمونه - خواهرام محمد - وفات کرد او را نیز در کنار مرقد حضرت معصومه له به خاک سپردند و قبه ای جداگانه بر روی قبر آن دو بانو، بنا نمودند. سپس بریهیه ) - دختر موسی مبرقع - وفات نمود که ایشان را نیز در آنجا به خاک سپردند. (۴)( بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۲۰ و ص ۲۲۹)

مرحوم محدث قمی غیر از بانوان فوق از بانوان دیگری چون «ام اسحاق، کنیز محمد بن موسى مبرقع ، و ام حبیب» کنیز محمد بن احمد بن موسی مبرقعه نیز نام برده که در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه مدفون هستند. (۵)(منتهی الامال، ج ۲، ص ۱۶۲؛ در کتاب تاریخ قدیم قم صفحه ۲۱۸ آمده ام اسحاق وام حبیب، در بقعه چسبیده به مرقد مطهره حضرت معصومه دفن شده اند.)

بنابراین در مجموع شش تن از امام زادگان و منسوبین به امامان در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه دفن شده اند. از این رو شایسته است آنان که مرقد شریف حضرت معصومه را زیارت می کنند از آنها نیز یاد کنند گرچه با این جمله کوتاه:

( السّلامُ عَلَيْكُنَ يا بَناتِ رَسُولِ اللهِ ، السَلامُ عَلَيْكُنَ وَ رَحْمَهُ الله وَبَرَكاتُه؛ سلام بر شما ای دختران رسول خدا ، سلام و رحمت و برکات خدا به شما باد.)