کیفیت قتل حضرت علی بن موسى الرضا عليه السلام
کاروان حکومتی مأمون وقتی به توس رسید به خاطر کسالت حضرت ، چند روزی را در آنجا متوقف و در باغ حمید بن قحطبه منزل گزید بنابه قولی در همین زمان و مکان بود که حضرت را به شهادت رساندند؛ البته در باب کیفیت شهادت علی بن موسی الرضا علیه السلام از تاریخ و روایات مطالب متعددی استفاده میشود و با بررسی اجمالی آنها تردید حاصل شده که آیا مأمون حضرت را مریض کرده یا به صورت طبیعی کسالت بر حضرت عارض شده و بعد مأمون در این کسالت حضرت را مسموم نموده و به شهادت رسانیده است یا این که حضرت به وسیله انگور مسموم شده یا به واسطه اناری که غلام مأمون با دست زهر آلوده برای حضرت دانه کرده است و آیا حضرت در حجرة مأمون مسموم شده یا در حجره خود اینها مواردی است که به حسب ظاهر متضاد است .
ولی طبق آنچه که در تاریخ و روایات نقل شده و تفصیل آن به زودی خواهد آمد، مأمون چند مرتبه نسبت به حضرت رضا علیه السلام سوء قصد نمود و نقشه قتل حضرت را طراحی و اجرا کرد و از آن طرف به حسب ظاهر نشان میداد که از ارادتمندان و علاقه مندان حضرت است؛ بنابراین چه بسا مخفیانه خود مأمون موجب عارض شدن کسالت اولیه بر حضرت شده باشد ، ولی کسی متوجه این مطلب نشده ؛ چرا که اگر میخواست حضرت را یک دفعه به قتل برساند یقیناً رسوا می شد، اگرچه ؛ بعضی از مورخین اهل سنت نوشته اند که حضرت به واسطه زیاد خوردن انگور از دنیا رفتند، ولی این مطلب را هیچ عاقلی نمی پذیرد. از طرفی این که چگونگی مسمومیت حضرت را به دو صورت بیان میکنند یکی این که در حجره مأمون با انگور مسموم شد و یا این که در حجره خود به وسیله اناری که غلام مأمون با دست زهر آلوده برای حضرت دانه کرده بود هر دو روایت قابل جمع است؛ یعنی ممکن است مأمون مسمومیت حضرت را در دو مرحله اجراء کرده است تا در بین مردم فوت حضرت را طبیعی جلوه دهد؛ یعنی ممکن است مرحله اول یک زهر خفیف در قالب میوه ای به حضرت خورانیده تا کسالت بر حضرت عارض شود و مرحله دوم زهر کاری و مهلک در قالب میوه دیگر وارد بدن حضرت نمود تا حضرت را کاملاً از پای در آورد و به هدف شوم خود برسد .
کما این که روایت شده مأمون نگذاشت که تا یک شبانه روز بدن حضرت را دفن کنند؛ چرا که با تشییع جنازه حضرت هر لحظه ممکن بود آشوب و شورشی بپا شود. چون عده ای از مردم فهمیده بودند که مأمون حضرت را به شهادت رسانیده و سر و صدای آنها بلند شده بود که چرا مأمون فرزند رسول خدا صلى الله علیه و آله را به ناحق شهید کرده است.
لذا مأمون محمد بن جعفر ، عموى على بن موسى الرضا عليه السلام و عده ای از آل ابو طالب را خبر کرد و با گریه و اظهار اندوه ، بدن حضرت را به ایشان نشان داد و گفت: ببینید که جسم على بن موسى الرضا علیه السلام صحیح و سالم است و از جانب ما هیچ آسیبی به حضرت نرسیده است .
و بعد محمد بن جعفر را گفت برو بیرون و فتنه مردم را خاموش گردان و آنها را متفرق کن به همین خاطر محمد بن جعفر با مردم گفت و گو کرد تا پراکنده شدند و شبانه بدن مبارک حضرت را غسل داده و دفن نمودند . (منتهى الآمال : ج ۱ ص ۵۴۱ )