امام هشتم و تفسیر برخی از آیات قرآن

ابوصلت میگوید مأمون از حضرت رضا پرسید: «معنای این آیه شریفه و هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً](۲)( سوره هود : ۷) ، [ یعنی، خداوند آسمانها و زمین را در ۶ روز خلق کرد و عرش او بر آب قرار گرفت تا شما را بیازماید که کدامیک نیکوکارترید] چیست؟

حضرت فرمود: خداوند عرش و آب را آفرید تا قدرت خود را بر فرشتگان اظهار فرماید و بدانند که خداوند بر هر کاری قادر است. سپس با قدرت خویش عرش را بالا برد و فوق آسمانهای هفتگانه قرار داد. سپس آسمانها و زمین را در عرض ۶ روز آفرید و بر عرش قرار گرفت خداوند میتوانست در یک چشم بهم زدن آسمانها و زمین را خلق کند ولی آنها را در ۶ روز خلق کرد تا برای ملائکه مرحله به مرحله آنها را اظهار نماید و لذا ما استدلال به حدوث آنها میکنیم. و خداوند عرش را به جهت احتیاج نیافرید زیرا او بی نیاز از عرش و از همه مخلوقات است چون جسم نیست و متعالی از هر صفتی است که مخلوقات دارند. 

و اما این که فرمود: ﴿ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً] ، خداوند خلائق را خلق فرمود تا آنها را به تکلیف طاعت و عبادت خویش مکلف کند نه این که به عنوان تجربه و امتحان این کار را کرده باشد زیرا او همواره علیم به همه چیز است.» مأمون عرض کرد: غم از دلم برداشتی خدا غم از دلت بردارد.

سپس عرض کرد: «معنای این آیه شریفه چیست؟: ﴿ وَ لَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً أَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ * وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بإِذْنِ الله](۱)(سوره یونس : ۹۹ - ۱۰۰)، یعنی اگر خدا بخواهد همه اهل زمین ایمان می آورند، آیا تو می خواهی مردم را اجبار کنی تا ایمان بیاورند؟ هیچ کس بدون اذن خدا ایمان نمی آورد.

حضرت رضا فرمود: «پدرم موسی بن جعفر از پدرانش از امیر المؤمنين الله نقل نمودند که فرمود مسلمین به پیامبر عرض کردند: اگر کسانی را که قدرت داری مجبور به اسلام آوردن میکردی، عده و قدرت ما زیاد می گشت. حضرت رسول ﷺ فرمود: من از پیش خود بدعت نمی گذارم و من اهل تکلف نیستم هر چه را که خداوند امر کند اجرا خواهم کرد.

سپس خداوند این آیه را نازل فرمود که اگر خدا میخواست از روی ناچاری و اضطرار همه مردم ایمان میآوردند همانگونه که هنگام مرگ که فرشته مرگ را می بینند یا در قیامت ، ایمان می آورند و اگر چنین میکردم دیگر استحقاق ثواب و مدح بر ایمان خود نداشتند ولی من قصد دارم که از روی اختیار، ایمان بیاورند تا مستحق قرب الهی و کرامت ابد و خلود در بهشت باشند آیا تو ناخشنود هستی که ایمان نمی آورند؟

و اما فرمایش خداوند که فرمود: هیچ کس جز به اذن خداوند ایمان نمی آورد معنایش تحریم ایمان نیست بلکه حصول ایمان به اذن خداوند است که | هنگام تکلیف و تعبد | امر فرموده است ایمان بیاورید و وقتی هم که تکلیفی در کار نیست او کسی را به ایمان وادار نمی فرماید. مأمون عرض کرد: «غم از دلم زدودی خداوند غمت را بزداید.

سپس عرض کرد: معنای این آیه شریفه چیست؟: (الَّذِينَ كَانَتْ أَعْيُنُهُمْ في غِطَاء عَنْ ذِكْرِي وَكَانُوا لا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعاً ، یعنی کسانی که چشم هایشان در پرده است و نمی توانند مرا به یاد بیاورند و نمی توانند بشنوند.

حضرت رضا فرمود: «پرده چشم مانع از یادآوری و تذکر نیست و یادآوری ربطی به چشم ندارد و لکن خداوند کافران به ولایت حضرت امیر را به کرها و نابینایان تشبیه فرموده که سخن حضرت رسول ﷺ را در مورد حضرت علی سنگین و ثقیل میدانستند و نمیتوانستند بشنوند. مأمون عرض کرد: «غم از دلم برداشتی خداوند غم از دلت بردارد.(۱)(احتجاج طبرسی : ۴۰۹٫۲ - ۴۱۳)