مصادیق احسان به والدین در روایات

۱ - خدمت به پدر و مادر قبل از مطرح کردن نیازشان

۲ - مطیع والدین بودن در مواردی که به خلاف شرع فرمان ندهند

3- بدون اجازه والدین به مسافرت و حتی به جهاد نرفتن

4- بدون اجازه آنها خودداری از عهد نذر قسم روزه مستحبی، حضور در نماز جماعت

۵ - به آرامی و نرمی با ایشان سخن گفتن

6- قطع نکردن سخنان ایشان

7- در غم و شادی آنان شریک بودن

8- با دوستان آنها دوست بودن

9- با دشمنان آنها دشمن بودن

۱۰ - تواضع و فروتنی در برابر آنها

۱۱ - یاد والدین با عناوین احترام آمیز

۱۲ - سب و لعن نکردن والدین

۱۳ - پرهیز از موجبات بدبین کردن دیگران نسبت به آنها

۱۴ - سنگین تر شدن مسؤولیت در هنگام پیری یا بیماری والدین

۱۵ - واجب النفقه بودن والدین در هنگام نیاز

۱۶ - مهربانی بیشتر در حق مادر

۱۷ - دعا در حق والدین چه در حال حیات چه در حال ممات

۱۸ - تقاضای دعای خیر از والدین

۱۹ - عاق والدین نشدن

۲۰ - حفظ و احترام شؤون و شخصیت آنها پس از حیات ادای دیون انجام خیرات و مبرات و زیارات و صدقات برای آنها

تکالیف فرزندان نسبت به والدین در کلام امام هشتم) ع)

۱ - نیکی به والدین و اطاعت از آنها جز در موارد گناه ایثار و فداکاری در راه آنها

قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرَّضَاء : بِرِّ الْوَالِدَيْنِ وَاجِبٌ وَإِنْ كَانَا مُشْرِكَيْنِ وَ لا طَاعَةَ لَهُمَا فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ.(1) - بحار الانوار، جلد ۷۴، ص ۷۲ )

امام رضا فرمود: نیکی به پدر و مادر بر فرزند واجب است، گرچه هر دو مشرک باشند و اطاعت مخلوق در معصیت خدا جایز نیست اگر تو را به تخلف از فرمان الهی امر کردند از آنها پیروی مکن)

قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرَّضَاءَ : عَلَيْكَ بِطَاعَةِ الْآبِ وَ بِرُّهُ وَ التَّوَاضُعُ وَالْخُضُوعُ وَ الْإِكْرَامَ لَهُ وَ خَفَضُ الصَّوْتِ بِحَضْرَتِهِ ، فَإِنَّ الْآبَ أَصْلُ الْابْنِ، وَ الْإِبْنُ فَرْعُهُ ، لَوْ لَاهُ لَمْ يَكُنْ يُقَدِّرُهُ اللَّهُ ، أَبْدِلُوا لَهُمُ الْأَمْوَالَ وَالْجَاءَ وَ النَّفْسَ(2) - بحار الانوار، جلد ۷۱، ص ۷۶ )

امام رضا فرمود بر تو باد به طاعت کردن از پدر و نیکی و فروتنی و خضوع و بزرگ شمردن و احترام به او و همیشه صدای خود را در حضور وی آهسته کن زیراکه پدر ریشه فرزند است و فرزند شاخه ای از او میباشد اگر او نبود، خدا تو را مقدر

نمی کرد و جاه و جان و اموال را در راه او نثار کن

۲ - قدردانی و تشکر از زحمات پدر و مادر

قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرَّضَاءَ : قَدْ قَرَنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَقَّهُما بِحَقِّهِ فَقَالَ : «أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوَالِدَيْكَ إِلَى الْمَصِيرُ(3) - مستدرک الوسائل، جلد ۳، ص ۶۲۷ )

امام رضا فرمود: خداوند در قرآن شریف حق والدین را قرین حق خود قرار داده و فرموده است شکر گزار من و شکرگزار پدر و مادرت باش که برگشت همه به سوی اوست

در این آیه شکر پدر و مادر درست در کنار شکر خدا قرار گرفته است، گویی شکر والدین مانند شکر خدا بلکه شکر والدین خود شکر خداست

قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرَّضا علیه السلام : إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِالشَّكْرِ لَهُ ، وَ لِوَالِدَيْهِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ وَالِدَيْهِ ، لَمْ يشكر الله.(4) - مسند الامام الرضا، جلد ۱، ص ۲۶۸ )

امام رضا فرمود: «خداوند امر به سپاسگزاری از خود و والدین انسانها کرده است پس کسی که خدا را شکر کند ولی از والدین قدردانی نکند، در حقیقت خدا را شکر نکرده است.

184

۴ - دعا برای پدر و مادر صدقه دادن برای آنها رفق و مدارا در هر حال

عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَادٍ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ الرَّضَاعَة :

أَدْعُو لِوَالِدَيَّ إِذَا كَانَا لا يَعْرِفانِ الْحَقَّ ؟ قَالَ: ادْعُ لَهُمَا وَ تَصَدَّقْ عَنْهُمَا، وَإِنْ كَانَا حَيَّيْنِ لَا يَعْرِفَانِ الْحَقَّ فَدَارِهِمَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِي بِالرَّحْمَةِ لَا بِالْعُقُوقِ(1) ۱ - اصول کافی، جلد ۲، ص ۱۵۹ )

معمر بن خلاد گوید: به امام هشتم عرض کردم پدر و مادرم مذهب حق را نمی شناسند آیا برای آنان طلب مغفرت کنم؟

حضرت در پاسخ فرمود: برایشان دعا کن صدقه بده و اگر زنده اند با آنان مدارا کن تا هدایت شوند زیرا پیامبر می فرمود من به رحمت و مهربانی مبعوث شده ام، نه به عقوق و نافرمانی

از این روایت فهمیده میشود که حقوق پدر و مادر آنقدر سنگین است که حتی در صورت مشرک بودن باز احترام آنها واجب است مبادا کسی تصور کند که مخالفت با پدر و مادر در صورت مشرک بودن میتواند دلیلی برای بدرفتاری با آنها باشد.

قرآن کریم می فرماید :

«صاحِبُهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفاً» (2) ۲ - سوره لقمان ٫ آیه ۱۵ )

در زندگی دنیا با پدر و مادر با شیوه مطلوب و پسندیده معاشرت کن.

مرحوم علامه مجلسی می فرماید :

خوشرفتاری که برای پدران و مادران سفارش شده ، منحصر به مسلمان بودن آنها نیست زیرا قرآن به طور کلی فرموده : ما سفارش کردیم انسان با والدین خویش، خوشرفتار باشد و لزوم این خوشرفتاری نسبت به پدر و مادر غیر مسلمان و ناصالح را هم شامل می شود (۳) - بحار الانوار، جلد ۷۱، ص ۳۸ )

هرگاه عقیده والدین انحرافی باشد فرزند با حفظ ایمان مذهبی، استقلال فکاری خود را نگه دارد و تسلیم افکار و پیشنهادهای آنان نباشد و در هر حال نسبت به آنها ارفاق کند .

 187