سُئِلَ عَنِ الرِّضا :

ما حَدُّ التَّواضعِ الَّذِي إِذَا فَعَلَهُ الْعَبْدُ كَانَ مُتَوَاضِعاً؟

فقال:

التَّوَاضُعُ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ يَعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَيُنْزِلُها مَنْزِلَتَهَا بِقَلْبٍ سَلِيمٍ، لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ ، إِنْ رَايَ سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمِ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»(1)۱ - کافی، جلد ۲، ص ۱۲۴ - مرأت العقول، جلد ۸، ص ۲۵۶ - مسند الامام الرضا، جلد ۱، ص ۲۷۳)

شخصی از حضرت امام رضا پرسید: میزان و معیار تواضع چیست که اگر بنده آن را مراعات کند. متواضع خواهد بود؟ امام پاسخ داد

تواضع درجات و مراتبی دارد و از جمله درجات آن این است که انسان قدر و مرتبه خود را که عبودیت و بندگی و عجز است بشناسد و نفس خود را در جایگاهی که دارد قرار دهد با داشتن قلب سلیم و دوست نداشته باشد که با احدی برخورد کند جز به همان نحو که دوست دارد با خودش برخورد کنند اگر بدی دید آن را با خوبی دفع کند فرو برنده خشم و غضب خود باشد و از لغزشهای دیگران بگذرد و خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.

223

۱۵ - تواضع و فروتنی :

عَنْ عَلِيَّ بْنِ الْجَهِمْ : قَالَ : قُلْتُ لِلرَّضَاعَ : جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا حَدُّو التَّوَاضُعِ قَالَ: أَنْ تُعْطِيَ النَّاسَ مَا تُحِبُّ أَنْ يَعْطُوكَ.(5) - بحار الانوار، جلد ۷۵ ، ص ۱۱۸ )

علی بن جهم گوید: از امام رضا پرسیدم فدایت شوم تعریف تواضع چیست؟

حضرت فرمود: اینکه به مردم بدهی آنچه را دوست داری به تو بدهند رفتار منصفانه.

266