فصل چهاردهم

آئین تشرف مشاهد و آداب زیارت

آداب مشاهد مقدسه - بدان ای کسیکه طالب حقی که بر هر مؤمن بخدایتعالى ورسول اوصلى الله عليه و آله وائمه اثنی عشر ذريه و عترت او عليهم السلام واجب است از حال تا روزیکه قیامت برپا شود اینکه مشاهد مقدسه و قبور ایشانرا احترام و تعظیم و تعمیر نماید - آنروضاتیکه بر تقوى تأسيس و بنا شده و ما بين هيچيك از این بزرگواران نباید فرق و تفاوت قائل شد - كلهم نور واحد . و حرمت نبی صلى الله علیه و آله و مؤمن بزرکتر است از حرمت بیت. همچنانکه در خبر مروی ص ۲۷۳ کامل الزیاره است : والأئمة عليهم الصلوة والسلام هم نفس الرسول صلى الله عليه و آله و هم سادات المؤمنين بل سادات الخلق اجمعين . . 

وارد شده که حرمت ایشان بعد رحلات مانند حرمتشان در حیات وزندگانیشان میباشد و مشاهید ایشان افضل مشاهد و اعظم معابد و بيوت ایشان افضل البيوت است و من يعظم شعائر الله فانها من نقوى القلوب این بزرگواران نفس خود را در راه احیاء دین و اعزازه مؤمنین بدل کردند وانواع بلاها و مصائب از دشمنان تحمل نمودند – پیغمبر ما فرمود : ما اودي نبي مثل ما اوديت - هیچ پیغمبری مانند من اذیت ندید - چه

ص142

ايذاء اهل بیت اطهار در واقع اذیت آنسرور است.

 ادب در مشاهد - صاحب تحفة الساجد در ص ٤١٤ میفرماید : با اینکه مراجع تقلید متفقند در اینکه گفت و شنید دنیائی در روضه مقدسه و دور هم نشستن بعادات ناپسند و سر خود را برهنه نمودن و لباس کندن در گرما و اكتفا بيك پیراهن و خود را با دزدن در حال زیارت مانند جلوس در منزل و معاشرت با اهل منزل خود از رسوم ناپسند است و متأسفانه این عادات زشت را منکر نمیشمارید - در حالیکه در برابر پیغمبر و ائمه ای قرار گرفته اید و بیش از حد باید تعظیم و بزرگ شمارید چه ایشان بزوار خود بشارت و مخاطب قرار میدهند باینکه برای ایشان در نزد خدا سبحانه و تعالی و نزد خودشان از درجات رفیع واجرهای جزیل در بهترین قصور بهشت فراهم است .

پس آیا سزاوار است در چنین مقام و گفت و شنید با آن پیشوایان بزرگوار و در نظر مبارکشان خارج از ادب با موریکه لایق بقرب نیست و با تعظیم ایشان منافات دارد بپردازیم هنگامیکه به بینید امام جلوس فرم وده در برابرش بکوچکترین رفتاری از این اعمال که میکنید خواهید نمود ؟ در اذن دخول حرمهای ائمه میخوایند . اللهم اني وقفت على باب من ابواب بيوت نبيك ... الی آخر خدایا من ایستاده ام بردری از درهای خانه پیغمبر تو با این وصف کارهائیکه از جاده کمال خارج و حرکات جاهلانه است جایز خواهد بود؟

در آداب زیارت خوانده اید که سزاوار است زائر غبار آلود اندوهگین و گریان و با حال گرسنگی و تشنگی در روضه مطهر آنها وارد و با صلوات و نماز و دعا وتلاوت قرآن توام بسکینه و وقار و آرامش

ص143

بزیارت مشغول باشد حرکات بدنرا از جست و خیز و تنه زدن بزوار و سبقت گرفتن بضريح و فشار بمرد وزن و زیر دست و پا آوردن کودکان واذیت کردن مؤمنین (نگهدارد وزائر بداند که اینگونه حرکات از مرحله قرب و حضور قلب او را دور مینماید . 

در مجلس شاه و امیر و وزیر و اغنیا آداب و رسوم و حفظ شئون آنها را چقدر رعایت میکنید. پس اما مرا که حاضر میدانید و یقین دارید دعای شما را از دور و نزديك ميشنود و بیش از آن فرق بگذارید . 

نقل شده که عبد الله بن مسکان از اصحاب امام صادق علیه السلام از تشرف حضور خودداری میکرد از ترس اینکه حق تجلیل ما مر ا نتواند بجا آورد . 

اینکه ادای نماز واجب در روضات مطهره ائمه معادل ثواب حج و نماز نافله برابر ثواب عمره وارد شده برای کسی است که بآداب مرویه قیام نماید نه سوء آداب با عدم گنجایش بالاسر امام ووجود مسجد جامع و رواقها سر راه و جای زوار را نگیرند و با قرائت طولانی یا گفت و شنید آنها را از نماز محروم نسازند و با گذاشتن رحل برای نماز جماعت پیش از وقت مانع نماز دیگران وسد اعمال نيك نشوند) .

بالزوم این آداب چون پیغمبر و ائمه بهترین پدران شیعیان و پیروان و دوستان وزائرین قبورشان میباشند و مهمان خود را دوست دارند اگر بعضی آداب در اثر گرما و سرما اسقاط شود که بحد افراط نرسد هتك حرمت نخواهد بود - چنانچه وارد شده : ان شيعتنا خلقوا من فاضل طيبتنا وعجنوا بنور ولا يتنارضوا بنا ائمه ورضينا بهم شیعه (تاص ٤١٨ تحفة الساجد في احكام المساجد)

ص144

در زمینی که نشان کف پای تو بود     سالها سجدۂ صاحب نظران خواهد بود

پس احترام بچهارده معصوم و ذریه ایشان و مساعدت باولادشان و اهتمام به نشر آثار وذكر فضائل و مناقبشان واجب است چه این پیشوایان شفعاء مادر رستاخیز واحدی از مخلوق با آل محمد قابل مقایسه نیستند این بزرگواران موضع سر صاحب رسالت و شریعت مقدسه و مجری امر واحكام ووارث علم و حکمت ووصى و جانشین خاتم انبیاء صلى الله علیه و آله میباشند - وخصائص حق ولایت مخصوص ایشان است و وصیت و وراثت اشرف انبیا بایشان منتهی شد .

 هم النور نور الله جل جلاله      هم التين والزيتون والشفع والوتر 

مهابط وحى الله خزان علمه     ميامين في ابياتهم نزل الذكر

و اسما لهم مكتوبة فوق عرشه    ومكنونة من قبل ان يخلق الذر 

 فل ولاهم لم يخلق الله آدما      وما كان زيد في الانام ولا عمرو

بهشت دیده آمد روی ایشان    دماغ آسوده شد از بوی ایشان 

 شود مشکین نسیم صبحگاهی    گر آمیزد بخاک کوی ایشان

چو خضرت در سر آب حیات است     بخور يكجرعه آب از جوی ایشان

 بگفتاری از ایشان خوش دل ما     خوشا ایشان و گفتگوی ایشان

آداب تشرف وزیارت

اعمال زائر هر گاه تحت شرایط و آداب مقرره انجام پذیرد فواید بی شمار دارد - در رهبر مشاهد از ص ۱۲۱ و مفاتیح از ص ٣٠٦ آداب

ص145

تشرف وزیارت بیان شده در اینجا توضیحاتی اضافه میشود: 

۱- غسل زیارت - از لوازم ادب است که زائر موقع حرکت بفر زیارت هم چنین وقتی بمقصد رسید برای تشرف بروضات مقدسه اشرف انبيا و ائمه هدى غسل کند وادعیه وارده را بخواند و لباس ظاهری پاکیزه خود را بالباس باطنی که تقوی و پرهیز کاری است بپوشد و در مدت توقف وزيارت لا اقل روزی یکمرتبه غسل زیارت را تکرار کند . 

۲ - طهارت از حدث اکبر و اصغر یعنی ناپاک وارد حرم نشوند مرد وزن اگر جنب باشند غسل کنند و زنها اگر در حال عادت زنانگی باشند پس از پاک شدن غسل کنند بعد بحرم وارد شوند - بی وضو نیز مشرف نشوند .

3- سفر زیارت و حرم را اختصاص بدهید باعمال خير واتیان بواجبات وترك محرمات و ذکر خدایتعالی و زیارت و ترك گفتار بیهوده و ناشایسته و لغو و راجع بدنيا ومجادله ومنازعه واذیت یکدیگر در راه و بقاع متبر ی که و خودداری از نظر بنا محرم و گفت و شنید با آنها و سایر اعمالیکه مخالف شرع و سبب رنجش امام از زائر میباشد .

4-  بالباس پاک و تمیز و نو و حلال و نیکوست که با امکان لباس سفید بپوشید .

5-  با حال آرامش و برداشتن قدمهای کوتاه و خضوع و خشوع و فروتنی بدون توجه بالا و اطراف با حضور قلب وارد شوید - سر بزیر انداخته بزائرین گوناگون والبسه رنگ رنگ و تزئینات حرم سر گرم نشوید تا روحانیت حاصل نموده و از زیارت و عبادت نتیجه ببرید ، در روضات مقدسه همیشه ازدحام زائرین نظیر تهاجم برای بوسیدن حجر

ص146

الاسود در ایام حج مشاهده میشود . چنانکه حکیم سنائی در وصف زیارت حضرت رضا (ع) سروده است :

چون کعبه از آدمی از هر جای      چون عرش پر از فرشته هرنان

٦- مردان باستعمال عطر و گلاب و بوی خوش در غیر زیارت سيد الشهدا علیه السلام خود را معطر و زینت دهند.

7- هنگام رفتن بحرم مکرر تکبیر بگوئید و خداوند متعال را حمد و تسبیح و تمجید و تقدیس نمائید و دهانرا بصلوات خوشبو کنید .

8-در اکرام روضات مقدسه بکندن کفش و نعلین و سپردن بکفشداری و نبردن با خود بداخل حرم خصوص اگر شبهه نجاست در کفش باشد . اغلب مؤمنين کفش حرم و مسجدشان جداگانه و مراقبند نجس نشود و مانند لباس تمیز نگهداری میکنند .

9-اذن دخول - بر در روضات مقدسه می ایستیم و از صاحب قبر اجازه ورود می طلبیم چنانچه خدایتعالی امر فرموده : یا ایها الذین آمنوا لا تدخلوا بيوت البي الا ان يؤذن لكم - اى کسانیکه ایمان آورده اید بخانه های پیغمبر صلى الله علیه و آله وارد نشوید مگر اینکه شما را اجازه دهند (احزاب - ٠٥٤) با تدبر بمعنى اذن دخول در جلالت قدر صاحب مرقد منور و اینکه ما را می بینند و سخن ها را میشنوند و سلام ما را جواب میدهند و با وجود لطف و مهربانی که بشیعیان و دوستان و زائران خود دارند فکر میکنیم بخرا بی حال خود که با نافرمانی او امرشان و اذیت دوستانشان چقدر مقصریم

ص147

در اینحال خضوع و خشوع و رقت و گریه و پشیمانی از گذشته و امید بعفو و بخشش امام برای ما حاصل میشود که روح آداب و نشانه استجابت دعا و مؤید رخصت و اجازه ورود است : 

در حضور ائمه اطهار تو به واقعی میکنیم در جبران تقصیر گذشته و ادای حق الله و حق الناس و با حضور قلب برحمت خدا میرسیم (حكايت تشرف على بن يقطين را بزیارت امام موسی کاظم علیه السلام که اجازه ورود مستلزم استرضای ابراهیم جمال شد در ص ۳۰۷ مفاتیح بخوانید . اذن دخول بحرم را در ص ۳۱۱ بخوانید .)

 ١٠- عتبه عالیه و آستانه مبارکه حرم ائمه را اگر بشکرانه درك سعادت زیارت امام و تشرف به شرافت مجاورت بدنهای پاک ائمه ببوسیم و برای خدا نیت سجده کنیم بهتر است . ولی اگر تقیه در بین باشد سزاوار ترك بوسیدن عتبه و ضریح است .

خلاصه حکایتی از بحار ور جال نجاشی - علی بن عبید الله نواده امام سجاد علیه السلام از نظر جلالت و احتشام اما مرضا (ع) نمیتوانست ملاقات کند تا در رنجوری امام بعیادت شرفیاب و مورد احترام واقع شد بعد در بیماری او نیز آنحضرت بعيادتش تشریف بردند - پس از رفتن امام همسر علی دست خود را بمحلی که امام نشسته بود میمالید و میبوسید . وقتی آن حضرت از این عمل آگاه شد فرمود علی و همسر و فرزندش اهل بهشتند فرزندان علی و فاطمه (ع) وقتی معرفت حاصل کردند مانند سایر مردم نیستند . (نقل از شخصیت حضرت رضا ص ۲۰۰) 

دلا منال که دلدار ما رضاست رضا    غمین مباش که غم خوار ما رضا است رضا

ص148

بهر مرض که شدی مبتلا بوی کن روی     طبیب درد و پرستار ما رضاست رضا

بود امید بفریاد ما رسد در حشر      از آنکه در دو جهان یار ما رضاست رضا (ص ۲۰۵ کرامات رضویه)

۱۱- مانند ورود مساجد با پای راست داخل حرم میشویم و در وقت بیرون رفتن بطور قهقرا پای چپ را مقدم میگذاریم و ادعیه وارده را میخوانیم (مفاتيح ص ۴۹۸)

۱۲ - تکیه بضريح مطهر و بوسیدن جایز است مشروط بر اینکه حرم خلوت باشد و مردها بزنها تماس حاصل نکنند و مزاحم یکدیگر نباشند در اینصورت رفتن نزد ضریح منور و تکیه کردن و چسبانیدن خود را ضریح و بوسیدن و مالیدن صورت وارد شده است ـ بعضی تو هم میکنند که اگر از ضریح دور باشند بادب نزدیکتر است در حالیکه شهید در مزار دروس تکیه نمودن بضریح و بوسیدن آنرا نص صریح میداند - (شاید مراد از ص صریح توقیع حمیری باشد (تحفة الرضويه))

هم چنانکه مسح و چسبانیدن خود را بحجر الاسود و بوسیدن بقصد تبرك وارد شده چنانچه پیغمبر اکرم (ص) چنین میفرمود پس در حالیکه بوسیدن سنگ جایز باشد بوسیدن قبر و ضريح سيد البشر و ائمه اثنی عشر که افضل از حجر الاسود بلکه از مخلوق خدا برترند بطریق اولی جایز است .

ص149

علاوه بر این بوسیدن بدن محبوب و درودیوار خانه و قبر و تربت معشوق حسب عادت نیز جاری است - چنانچه حکایت بوسیدن ، جنون درودیوار لیلی را بواسطه سکونت محبوبه اش مشهور است .

من ندیدم در میان کوی او    بوسه گر بر در دهم لیلی بود

در درو دیوار الا روی او    خاک بر سر گر نهم لیلی بود

چون همه لیلی بود در کوی او کوی لیلی نبودم جز روی او (کشکول شیخ بهاء الدين عاملی ص ۱۳۱ از مثنوی)

سلطان الواعظین شیرازی در کتاب شبهای پیشاور در ارشاد عامه میفرماید : تعظیم و تکریم و روی خاک افتادن برای امام (نه به نیت سجده) كفر وشرك نيست چنانچه برادران یوسف علیه السلام چنین سجده ای را نمودند و دو پیغه بر حاضر (يعقوب ويوسف منعشان نکردند - بصراحت آیه (۱۰۱) سوره یوسف ورفع ابويه على العرش و خرواله سجدا . آلایه پدر و مادر را بر تخت بنشاند آنگاه افتادند و او را سجده نمودند . همچنین سجدة ملئکه بآدم ابوالبشر را قرآن مجید خبر میدهد.

۱۳ - در زیارت معصوم پشت بقبله و رو بقبر ميايستيم - بطوريكه در باب زیارت وارد شده هنگامیکه بقبور یکی از امامان یا پیغمبر رسید سلام بدهد با ترتیبی که در اخبار وارد شده و آنگاه صورت راست خود را بر روی قبر بگذارد و خدا را بخواند بعد صورت چپ بعد سر را بگرداند و سلام دهد آنگاه هرد روی خود را برخاك بمالد - (کتاب شخصیت حضرت رضا (ع))

١٤- قیام در حال زیارت - اگر سلامتی و توانائی ایستادن داشته باشيم بمنظور ادب در حال زیارت خواندن باید بایستیم - وزيارت مأثور،

ص150

که از امام رسیده میخوانیم - زائریکه بقصد زیارت هر يك از ائمه اطهار بمنظور اكرام وتعظيم و استیناس امام نه تفرج و گردش داخل یکی از مشاهد مشرفه شود با حضور واقل زیارت كه يك سلام است جزء زائرین بشمار خواهد آمد.

١٥ - در وقت زیارت و اذان و دعا بهتر است صدا بلند نکنیم . و دقایق آداب ظاهری و باطنی راد صلوات و زیارت رعایت کنیم مانند اکرام و تعظیمی که در حال حیات پیشوایان دین بجای میاوریم - چه میدانیم در حضور کی ایستاده ایم .

١٦ - طواف دور ضریح - علامه مجلسی و شیخ بطوریکه در هدية الزائرين ذکر شده از جمله آداب زیارت شمرده اند در تفسیر علی بن ابراهیم و احتجاج طبرسی است که حضرت فاطمه علیها سلام بر دور قبر پدر بزرگوارش طواف کرد در حالیکه میگریست و میگفت : انا فقدناك فقد الارض واهلها - در زیارت جوادیه که از نسخ قدیمه زیارات نقل شده وارد است :

اطوف ببابكم في كل حين   كان ببابكم جعل الطواف (کبریت احمر)

یعنی بدرخانه شما در هر آن طواف میکنم مانند اینکه طواف بدر خانه شما قرار داده شده است - اگر بقصد دعا خواندن در پیرامون قبر یا ببوسیدن چهار جانب قبر که امر واقع شده و امثال آن نیز خوب است .

۱۷- نماز زیارت - بعد از زیارت نماز زیارت پیغمبر اکرم را در روضه طهره و برای ائمه معصومین در بالای سر یا پشت سر امام وارد

ص151

شده بخوانیم - در پشت سر از نظر نزدیکی بقبر امام در مورد خود فضیلت دارد - محاذی قبر امام یا جلوتر نماز مکروه بعضی از علما از جمله شیخ بهاء الدین عاملی حرام و باطل دانسته اند ـ خصوص اگر استخفاف باشد زیرا موضع قبر بمنزلة امام است در حال نماز که نباید موقف نماز گذار از محل ایستادن امام بقبله نزدیکتر باشد - علامه طبا طبائی در دره فرموده :

 وراع فيهن اقتراب الرمس      وآثر الصلوة عند الرأس

 والنهي عن تقدم فيها ادب     والنص في حكم المساوات اضطرب 

وصل خلف القبر فالصحيح      كغيره في ندبها صريح

 چون بهترین چیزی که امام در مدت حیات دوست میداشته نماز بوده و مال دنیا در نظر حضرات ائمه ارزشی ندارد مطابق دستور نماز زيارت قربة الى الله خوانده و توابش را بروح منور امام هدیه میکنیم که باز فوائد آن بخود ما بر میگردد (تحفة الزائرین و شبهای پیشاور) .

۱۸ - درك فيوضات - زائر باید در اوقات فضیلت هر نماز خصوص اگر در حرم نماز جماعت آغاز شود نماز را بر زیارت مقدم بدارد ـ و اوقات تشرف خود را بزیارت و استفاده از منابر و مجالس وعظ وروضه و تلاوت قرآن و قرائت کتب دینی و معارف چهارده معصوم در کتابخانه های آن شهر مصروف بدارد . 

و همچنین موقع حرکت اگر مصادف باشب يا روز جمعه وايام شریفه و منبر که باشد تا ممکن است از زیارت ودرك فيوضات آن اوقات خود را محروم نسازد - بسا چنین سعادتی در یک عمر چند مرتبه نصيب

ص152

ما شود آنراهم با عجله و بیفکری از خود سلب نمائیم زهی ندامت و پشیمانی میبریم و تأسف و  تأثر خواهیم کشید که جبران پذیر نیست .

  در وقت از نشناسد دل و کاری نکنیم بس خجالت که از این حاصل اوقات بریم

نگارنده در مسافرت سال ۱۳۱۱ شمسی عراق از طریق پاکستان ناظر تحمل مشقت زائرین ائمه اطهار از نقاط دور آسیا بودم همینکه در اعتاب مقدسه و مشهد الرضا (ع) ملاقاتشان میکردم ناراحتی آنزائرین حقیقی از راههای دور و در از در نظرم مجسم میشد . اکنون برای جلب توجه مجاورین بر عایت خستگی و لزوم پذیرائی مهمانان امام رضا علیه السلام وترغيب زائرين مجاهدت در تحصیل معرفت و رضایت آنحضرت ودرك فیوضات متذكر شدم .

۱۹ - تلاوت قرآن نزد ضریح و قبر هر امامی - مستحب و هدیه ثواب آن بروح صاحب قبر فایده اش بزائر میرسد و سبب تعظیم مزور است

۲۰ شرایط زیارت و نماز بانوان - بانوان هم ادای نماز را که وقت آن رسیده بزیارت مقدم بدارند مشروط بر اینکه از مردان منفرد

و جدا باشند - چه زیارت با آنها مکروه است. زنان باید مستور و پوشیده با تغيير وضع لباسی که شناخته نشوند .

چوم ستور باشد زن خوبروی     بدیدار او در بهشت است شوی

در حالیکه امروز زیارت برای زنها با البسه و جوراب رنگارنگ و یا کوتاه و بدن نما و با جوراب و لباس نایلون و شیشه و پلاستيك و مدرن زمان که بیشتر پیکر آنها را نمایان و تزئین و آرایش میدهد و حجم اندام نمودار و فشار و مزاحم بناه حرم و پریشان کردن حواس مردم

ص153

در حقیقت از منکرات شرع شمرده میشود نه عبادت ( مفاتيح ص ۳۲۰)

 از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که حضرت امیر المؤمنین عليه السلام باهل عراق فرمودند: بمن خبر رسیده که زنان شما در کوچه و بازار بمردان پر میخورند آیا شرم نمیکنید ؟ ! .

۲۱ - لباس تشرف - مانند مجلس سلام و اعیاد همانطور که واجدین شرایط بالباس ویژه شرفیاب حضور سلاطین میشوند سزاوار است مردان با لباس اسلامی و با امکان لباس روحانیت که مورد پسند پیشوایان دین است و با صورتیکه شرع مطهر منع نفرموده بزیارت مشرف شوند - همچنین بانوان که خود را پیرو عصمت کبری فاطمه زهرا

سلام الله علیها میدانند با چادر و روپوش که مؤید تقوی و عفت است نه لباسی که تقلید از بیگانگان و بیشتر نمایش آرایش آراستگی و زیبائی اندام و مزید تهییج و سبب رنجش امام است مشرف میشوند . بلکه از زن و مرد اهتمام نمایند با مبادی بآداب اسلامی و پوشیدن لباس ظاهری و باطنی که تقوی و پرهیزکاری است بزیارت مبادرت نمایند چنانچه خدا میفرماید ولباس التقوى ذلك خير (اعراف ٢٦)

۲۲- توبه و استغفار - بعد از نماز ادعيه مأثوره و استغفار برای خود و عموم مسلمانان با حضور قلب وطلب معرفت مؤثر و نتیجه نیکودار ۲۳ - نذورات وهدايا - تقديم هدايا و نذورات و موقوفات برای مصارف امام بدیهی است که مطابق منظور واقفین و تقدیم کنندگان در راه عمران و تعمیرات آن بقاع ، طهره و اداره دربار ولایتمدار هر يك از ائمه معصومین و آسایش مجاور وزوار و خدام وتعظيم شعائر ونشر علم و دیانت مصرف میشود و بودجه بنگاههای خیریه از این منابع تأمین میشود.

 ٢٤- اتفاق و احسان - هدیه و اتفاق و احسان بقدر امکان بخدام آستانه امام وسادات و بینوایان مجاورين و مساکین پرهیزگار شهر امام خصوص كمك ومعاونت عمومی و رفع نیازمندى طلاب علوم دينيه واهل علم وعلم اوسادات و دور افتادگان که بسختی زندگانی مینمایند وظیفه هر توانائی از زائر و مجاور میباشد .

تجدید و تعمیر بنای مدارس قدیمه مطابق اصول بهداشتی برای تأمین سلامتی و آسایش طبقه دانشمند که حامیان دین و مروجين آئين سید المرسلین و یاران مجهز حضرت ولی عصر عجل الله فرجه میباشند مهمترین وظیفه دینی خود بدانید و بمدارس آنها سر بزنید و باحوالپرسی دانشجویان و مشاهده وضع تحصیل و زندگیشان واقف شوید و باین وسائل موجبات آمرزش خود و زاد سفر آخرت را تکمیل نمائید .

والباقيات الصالحات خير عندربك ثواب او خير املا (كهف - ٤٦)

در تفسیر صافی روایت شده که باقیات الصالحات از کارهان نيك از احسان و انفاق و صدقات جاريه و موقوفات خاصه مصارف امام وعام المنفعه و عبادات و معرفت و دوستی ائمه است که عمل کنندگان در آخرت بآرزوی خود میرسند و نیکوکاری آنها سپر و مانع آتش جهنم میشود ( كبريت احمر)

رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند   چنان نماند و چنین نیز هم نخواهد ماند

ص155

توانگرا دل درویش خود بدست آور    که مخزن زر و گنج درم نخواهد ماند

غنیمتی شهرای شمع وصل پروانه    که این معامله تا صبحدم نخواهد ماند

سروش عالم غیبم بشارتی خوش داد   که بر در کرمش کس دژم نخواهد ماند

بر این رواق زبر جد نوشته اند بزر      که جز نکوئی اهل کرم نخواهد ماند

سرور مجلس جمشید گفته اند این بود   که جام باده بیاور که جم نخواهد ماند (حافظ)

٢٥ - مراسم تودیع - شیخ شهید فرموده : از جمله آداب زیارت اینستکه زائرین پس از انجام زیارت و درك حظ خود از زیارت بمنظور تعظیم و احترام و شدت شوق ببازگشت در بیرون رفتن از حرم تعجیل نمایند.

از امام جعفر صادق علیه السلام در مفاتیح روایت شده : در زیارت امام حسین علیه السلام در حالیکه غبار آلوده باشی زیارت کن و نیازمندی خود را بخواه و برگرد و آنرا وطن قرار مده اذا زرت فانصرف ولا تتخذه وطنا) که گویا براثر تقیه و یا اشتیاق در افزایش محبت و گریه در اثر مفارقت امر ببر گشتن شده است ولی در زیارت حضرت رضا علیه السلام با قامت زائر اشاره شده است .

دار السلام ص ۲۱٦ از فصول المهمه نقل نموده که ابو عبد الله حافظ

ص156

میگوید : در حرم حضرت رضا علیه السلام شب جمعه ای بیتوته و احیا داشتم خواهم ربود در عالم رؤیا دیدم دو فرشته بر دیوار حرم نوشتند :

 اذا كنت تأمل أو ترتجي     من الله في حالتيك الرضا 

 فلازم مودة آل الرسول      و جاور على بن موسى الرضا

 اگر آرزوداری از ذات مقدس پروردگار در دو حالت خود غم و شادی خدا از تو راضی و خشنود شود نخستین ملازمت دوستی آل رسول را پیشه خود قرار بده دوم مجاورت قبر علی بن موسی الرضا را اختیار کن 

سزاوار است مجاورین با تخفیف زیارت و دور شدن از ضریح نوبت را بسایرین واگذارند و اگر زنها بضریح سبقت گرفته اند مردها نزديك نروند و مزاحم نشوند هر مرتبه و روز آخر که مشرف میشوید قصد برگشتن بزیارت داشته باشید - در هر حال ادب را رعایت کنید که ضریح پشت سرشما واقع نشود و در وقت بیرون شدن بقهقرا ورو بضريح خارج شوید . و بمردم فشار نیاورید بآهستگی و آرامش و قدمهای کوتاه حرکت کنید - اگر برای یک یا چند تن زیارت میخوانید بقدریکه آنها بشنوند صدا بلند کنید و اگر برای خود زیارت و دعا میخوانید آهسته و آرام بخوانید خدای شنوا و بینا شما را میبیند دعای شما را میشنود . پیغمبر و امام که مظهر پروردگارند نیز بماهیت و کیفیت ظاهری و باطنی شما آگاه و باظهار قلبی و زبانی شما توجه دارند محتاج بداد و فریاد نیست این حرکات علاوه بر اینکه منافی تعظیم امام است روحانیت و حضور قلب خواننده و سایر زائرین را از بین میبرد و آنهائیکه زیارت و دعا از حفظ میخوانند حواسشان پرت و سرگردان و فراموش میکنند و ناچار زیارت را از سر میگیرند .

ص157

قبله هفتم امام هشتم آن محبوب حق      آنکه خاک در که او قبله اهل دعاست

هفتمین گل از گل گلزار زهرای بتول      هشتمین شمع شبستان ریاض اولیاست

عروة الوثقاى دین تالی قر آن مبین     حامی شرع متین قائم مقام انبیاست

جبرئیلش خادم در گاه آن پيك جليل    هدهد آسا بر سلیمان قاصد شهر سیاست

كاشف علم لدنی پرده دار بزم غیب     منشی امر قدر مستوفی حکم قضاست

طور سيناء حقیقی مرقد پر نور اوست    صدهزاران موسی اندر گرد کوی او گداست (از بیان الغیب بنقل كرامات رضويه ص ١١٦ )

٢٦- زيارت وداع - در مفاتیح در ابواب زیارت ائمه اطهار برای هر يك زيارت وداعى نقل شده که وقت بیرون رفتن از آنشهر و بازگشت بوطن میخوانیم - يك زيارت جامع وداع كه هر يك از ائمه عليهم السلام بان وداع میشوند نیز برای تمام مشاهد نقل شده : السلام عليكم يا اهل بيت النبوة ومعدن الرسالة سلام مودع لاسئم ولا قال ورحمة الله و بركاته .... الح  (مفاتيح ص ٥٨٦) بعد از ادعیه مأثوره میخوانیم و تجديد وتكرار زيارت مزور را از خدا میخواهیم .

۲۷- زیارت به نیابت - ثواب زيارت هر يك از رسول خدا وائمه

ص158

آداب تشرف و زیارت و تحصیل نتیجه هدى عليهم السلام را میتوان بروح مقدس هر کدام هدیه نمود - همچنین هدیه بروح هر مؤمنی و یا زیارت به نیابت هر يك از مؤمنان میتوان کرد. چنانکه امام علی نقی علیه السلام داود صرمی را که به نیابت آنحضرت زیارت کرده بود تصدیق و تحسین فرمود و شخصی بحایر امام حسین علیه السلام فرستاد که برای آنحضرت زیارت و دعا کند .

همچنین از ائمه طاهرین پرسش نمودند که مردی دور کعت نماز میکند یا یکروز روزه میدارد یا حج یا عمره بجا میاورد یا رسول خدا و یا یکی از ائمه معصومین را زیارت میکند و ثواب آنرا از برای پدر و مادر یا برادر مؤمن خود هدیه میکند آیا او را ثوابی هست ؟ 

فرمودند : ثواب آن عمل بآن اشخاص میرسد بی آنکه از ثواب زائر چیزی کم شود .

از حضرت موسی بن جعفر عليهما السلام نقل شده چون بزیارت مرقد منور رسول خدا صلی الله عليه و آله وسلم بروی و از اعمال زیارت فارغ شوی دور کعت نماز کن و نزد سر آنحضرت بایست و بگو : السلام عليك يا نبي الله من ابى وامى وزوجتى وولدی و حامتی و من جميع اهل بلدی حرهم وعبدهم وابيضهم واسودهم پس هر کس از اهل شهر خود بگوئی که من به نیابت تو به پیغمبر (ص) سلام دادم صادق خواهی بود (مفاتيح ص ٥٩١ تفصیل و زیارتنامه)

عرض حاجت بآستان قدس حضرت رضاع

ما باین درز پی بخشش شاه آمده ایم     وزيد حادثه اینجا به پناه آمده ایم

ص159

چون توئی ظهر الطاف خداوند کریم      ما در این بحر کرم غرق گناه آمده ایم

خجلیم از کنه ای ابر خطا پوش بیار     که بدیوان عمل نامه سیاه آمده ایم

هر چه باشد زمحبان توئیم ایشه طوس     بگدائی بدر خانه شاه آمده ایم

حرمت آنشه لب تشنه در کرب و بلا     نظری کن همه با ناله و آه آمده ایم

ما پناهنده این در گه و حاجتمندیم     بامید کرمت اینهمه راه آمده ایم

نتیجه - پس از فراغ از زیارت و جل رضایت و توجه پیشوایان دین باید از پیش بهتر باشیم و اگر زیارت ما مورد قبول و موجب آمرزش شود اطوار و افعال ما تغییر میکند. با گناه داخل خانه ائمه شدن بد نیست زیرا کمتر کسی است که گناهکار نباشد ولی با گیاه بیرون رفتن عیب است مانند بینوائی که بالباس پاره بدیدار پادشاهی رفت مورد ایراد واقع شد - گفت : ورود باین نحو عیب نیست بیرون شدن با چنین لباس عیب است . شاه لباس نوبوی پوشانید .

کس در این که نیامد باز گردد با امید      گر گدا کامل بود تقصیر صاحبخانه چیست

توسل بحضرت رضا ع

در آستان رضا هر کسیکه راه ندارد    مسلم است که جز خیل غم سپاه ندارد

هر آنکه نیست گرفتار تار زلف سیاهش     بروز حشر بجز نامه سپاه ندارد

گدای کوی توام گرچه غرق بحر گناهم    بغیر در گهت این روسیه پناه ندارد

مراد دینی و عقبی ز پیشگاه تو خواهم   که پایه کرمت هیچ پیشگاه ندارد

نهاده ام چوسگان در در آستان جلالت     بلقمه ای بنوازی سگی گناه ندارد