اهتمام به نماز شب
چنان که از گزارش رجاء ابن ضحاک استفاده می شود، امام هشتم عل السلام به انجام کامل نوافل يوميه و نافله شب مداومت داشت. در گزارش دیگری از ابراهیم بن عباس چنین آمده است: سیره ی آن حضرت چنان بود که شب کم میخوابید و بیشتر شب را بیدار بود و به عبادت و نوافل مشغول بود.(۲)( عيون اخبار الرضاء ال شيخ صدوق، ج ۱، ص ۱۹۷)
علاوه بر سیره ی عملی آن بزرگوار، در بیانات آن معصوم نیز سفارش فراوانی به نافله ی شب شده است.
امام رضا عل السلام فرموده است:
«نماز شب موجب خوشنودی خدا است.»(۳)(من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۴۱۲. رضوان الله الصلاة باليل)
نیز فرمود:
بر شما لازم است که در به جای آوردن نماز شب کوشا باشید. هر بنده ای در آخر شب برخیزد و هشت رکعت نماز گزارد سپس دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر به جای آورد و در قنوت آن هفتاد بار از خدا طلب آمرزش نماید از عذاب قبر و آتش در پناه ایزدی قرار گیرد و عمرش طولانی شود و وسعت رزق یابد..(۱)( بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۱۶۱، ح ۵۳)
امام رضا علی السلام از پدرشان و ایشان هم از جدشان نقل فرموده اند از امام زین العابدین علی السلام سؤال شد چرا کسانی که نماز شب میخوانند از خوشروترین مردمانند؟
حضرت در پاسخ فرمود :
«زیرا آنها با خدا خلوت کرده اند و خداوند نیز ایشان را از نور خود پوشانده است.»(۲)(عيون اخبار الرضا علام، ج ۱، باب ۲۸، حدیث ۲۸، ص ۵۷۴)
بدین سان سیره آن حضرت آن بود که به همه مستحبات اهتمام می ورزیدند و در انجام با کیفیت آن بسیار می کوشیدند، اما به نماز شب و نماز جعفر طیار توجه خاص داشتند و هر دو را با هم می خواندند. نماز شب و نماز جعفر طیار وقتی تأثیر فراوان بر روح و معنویت انسان میگذارد که در خلوت و به دور از چشم دیگران و با نشاط روحی و کیفیت و به طور مکرر و مداوم انجام شود و اگر کسی به چنین توفیقی دست یابد انوار الهی بر قلب او خواهد تابید.
دعبل خزائی که از شعرای به نام بود، گوید:
وقتی قصیده معروف به مدارس آیات را سرودم برای زیارت امام رضا عل السلام به خراسان رفتم و شعر خودم را برای آن حضرت خواندم. آن حضرت آن را تحسین کرد و فرمود اشعارت را برای کسی نخوان تا من اجازه خواندن به تو بدهم.
خبر آمدن من به خراسان به مأمون نیز رسید، مرا احضار کرد و حالم را پرسید و از من خواست تا شعر معروفم را برایش بخوانم من گفتم آن را نمی دانم مأمون به غلام خود گفت: علی بن موسى الرضا علا السلام را بخوان چیزی نگذشت که حضرت آمد و به من فرمود: ای دعبل اشعارت را بخوان من اشعارم را خواندم مأمون آن را تحسین کرد و پنج هزار درهم به من جایزه داد. امام رضا عل السلام هم نزدیک به همین مبلغ را به من مرحمت فرمود. من از حضرت رضا عل السلام خواستم که یکی از لباس هایش را به من بدهد تا آن را کفن خود قرار دهم حضرت نپذیرفت و دستمال و پیراهنی از خز را به من داد و فرمود:
« نگه دار که در آن هزار شب و در هر شب هزار رکعت نماز خوانده ام و در آن هزار بار قرآن ختم کرده ام.»(۱)( احتفظ بهذا القميص، فقد صليت فيه الف ليله، كل ليلة الف ركعة وختمت القرآن فيه الف ختمة» بحار الانوار، ج ۸۲، ص ۳۰۹؛ اصول وافی، ج ۲، ص ۱۱۴؛ المحجة البيضاء ج ۴، ص ۲۸۴)
امام رضا علا السلام فرموده اند:
«خانه هایی که در آن نماز شب خوانده می شود بر اهل آسمانها نور میدهند همان طوری که ستارگان بر اهل زمین نور میدهند.»(۲)( ان البيوت التي يصلى باليل يزهر نورها لأهل السماء كما يزهر الكواكب لاهل الارض بحار الانوار، ج ۸۷، ص ۱۶۱)
از امام على السلام سؤال شد عبودیت چیست؟ امام فرمود: «در پنج چیز است: ۱ - خالی بودن شکم ۲ - قرائت قرآن، ۳ - نماز شب ۴ - تضرع در پیشگاه خدا در صبحگاهان، ۵ - گریه و زاری از خوف خدا.»(۳)(-سئل الرضا ع السلام عن العبودية: قال السلام العبودية خمسة اشياء: خلو البطن و قرائة قرآن و قيام الليل و التضرع عند الصبح والبكاء من خشية الله. الموعظ العدديه، ص ۱۵۹)
بر نماز شب و تهجد مراقبت و مداومت کنید؛ زیرا که نماز شب احترام به ساحت اقدس پروردگار است؛ آن موجب افزایش روزی می گردد و چهره ها را زیبا میسازد و رزق آن روز را ضمانت میکند در نماز وتر درنگ و وقوف بسیار کنید؛ زیرا که در حدیث آمده است که هر کس در نماز وتر خود درنگ کند وقوف و درنگ او در محشر و روز قیامت اندک خواهد گشت. »(۱)(حافظوا على صلاة الليل، فانها حرمة الرب، تدر الرزق و تحسن الوجه و تضمن رزق النهار و طولوا الوقوف في الوتر؛ فأنه روى من طول الوقوف في الوتر، قل وقوفه يوم القيامة» نشان از بی نشانها ص ۴۲۷)
«ای برادر شب و روز بیهوده نمیگذرد؛ بلکه از گذشتنش نقص به عمر آدمیان وارد میشود و این شب و روز، ساعت و لحظاتی است. پس اگر به لهو و لعب پرداختی بدان که روز را به غفلت گذرانده ای و هرگاه شب فرا رسد و تو همه ی آن را به خواب رفتی از جمله آن کسانی هستی که در شب و روز، هیچ خیری در او نیست و هر کس چنین باشد مردنش بهتر است از زنده بودنش؛ زیرا قلبش مرده است و هر کس قلبش مرده باشد خیری در حیات بدن او نیست ای برادر بیدار باش که بیشتر عمرت در غفلت و خواب گذشت و غنیمت بدان باقیمانده عمر خود را و قیامت را فراموش مکن تا عاقبت به خیر باشی ای برادر هوشیار باش و تلافی کن آنچه را که از تو فوت شده است. بسیار بر خود گریه کن به خاطر این که موفق نمی شوی که به پروردگارت توجه کنی و به سوی او روی آوری.
عتاب کن نفس اماره خود را و قبول نکن عذرهایش را در ترک بیداری در شب؛ زیرا عذرهایش همه دروغ است و اگر رنج بیداری یک ساعت از شب را به خود هموار سازی به یک راحت و نعمتی همیشگی خواهی رسید.(۲)(ارشاد القلوب، ج ۲، ص ۱۰ و ۱۳)