ویژگی های مناظرات امام

ویژگی های مناظرات آن حضرت را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱. مناظره بر اساس مشترکات قابل قبول

امام رضا ایلام که آشنایی کاملی با فن مناظره داشتند ، هنگام مناظره تمامی جوانب امر از قبیل احترام به مشترکات قابل قبول طرف مناظره را رعایت می کردند چون هنگامی که مأمون از بزرگ مسیحیان (جاثلیق) خواست که با امام مناظره کند او گفت چگونه با کسی بحث کنم که به کتابی استدلال می کند که من آن را قبول ندارم و به گفتار پیامبری احتجاج می کند که من به او ایمان ندارم؟ که حضرت فرمودند: ای مرد مسیحی اگر از انجیل برایت دلیل بیاورم میپذیری؟ جائلیق گفت: «آری» (همان، ص ۳۱۸)

همچنین هنگام مناظره با دیگر افراد امام بر اساس آن مواردی که طرف مقابل قبول داشت مناظره میکردند و البته فراست و هوشیاری امام در تمام این مناظرات اعجاب آور است. با دانشمندان اسلامی نیز بر اساس آیات و روايات بحث میکردند و چون حضرت احاطه کامل بر بحث داشتند اگر مناظره کنندگان اشتباهی میکردند اشتباه آنها را گوشزد می نمودند لازم به ذکر است که برپایی این مناظرات توسط مأمون اکثر اوقات بدون هماهنگی با امام رضا بود اما آن حضرت بدون اکراهی آن را می پذیرفتند و حاضر به مناظره می شدند.

2. احترام برای مناظره کنندگان

با این که مرتبه علمی امام رضا الله وصف شدنی نبود ، اما حضرت السلام در مناظراتی که پیروز میشدند، طرف مقابل را خوار و کوچک نمی شمردند و دچار غرور و تکبر نمی شدند در این مناظرات احترام امام الا به افراد هر چند که برخی بی دین هم بودند نکته ای برجسته است. . اگر بحث به جایی میرسید که شخص مناظره کننده در می ماند ، خود حضرت سؤالی را مطرح می کردند که از آن بحث نتیجه ای گرفته شود یا ممکن بود که سؤالی مطرح شود که امام اسلام به طرف مقابل می گفتند:« اگر این گونه سؤال کنی باعث رد نظریه خودت میشود هنگامی که عمران صابی مسأله ای را درباره علم خدا به موجودات مطرح کردند ، حضرت بعد از توضیح مطلب فرمودند که اگر فلان جواب را بدهی باعث می شود قول خود را باطل کنی افسدت علیک قولک و دعواک یا عمران (شيخ صدوق، التوحید، پیشین، ص ٤٣٢) و حتی در جایی که متکلم خراسانی سلیمان مروزی ، پرسش امام ام را درباره اراده به گونه ای جواب داد که سبب خنده حاضران مجلس شد و حتی خود حضرت هم خندیدند فرمودند: ارفقوا بمتکلم خراسان بر متکلم خراسان سخت نگیرید و او را اذیت نکنید.

3. دعوت از مخالفان برای گفت و گو

اسلام دینی است که از طرح پرسشهای گوناگون استقبال می کند و موردی گزارش نشده است که کسی از ائمه سوالی پرسیده باشد و آن بزرگواران از جواب دادن به آن شانه خالی کرده باشند . امام رضا السلام هم که امامت جامعه اسلامی را بر عهده داشتند چون سؤالات متفاوتی در اذهان افراد شکل گرفته بود به دلیل موقعیت و شرایط فرهنگی آن روز - خطاب به جمعی که مأمون آنها را برای مناظره فراخوانده بود، فرمودند:« یا قوم ان كان فيكم احد يخالف الاسلام و اراد ان يسأل فليسأل غير محتشم ) اگر در میان شما کسی مخالف اسلام است و میخواهد سؤال کند بدون خجالت سئوال کند

از خصوصیات دیگر حضرت هنگام مناظره این بود که برای شروع مناظره سوال میکردند که تو سؤال می پرسی یا من از تو بپرسم ( تسألني أو أسئلك؟ و در موقعیتی دیگر هنگام درخواست سئوال از عمران فرمودند: بپرس ولی انصاف را از دست مده و از سخن باطل و فاسد و منحرف از حق بپرهیز سل یا عمران و علیک بالنصفه و ایاک و الخطل و الجور.) ( همان، ص ٣٤١)

عمران صابی یک متکلم بود و احتمال این که مطلب را به گونه ای دیگر تغییر دهد یا از مسیر برگرداند زیاد بود از این رو حضرت از وی درخواست

انصاف و پرهیز از سخن های باطل کردند.

در جایی که افراد از سؤال کردن وا می ماندند حضرت سوال مطرح می کردند و اشکال آن را بیان مینمودند و راه جواب را بر آن ها نمی بستند و این جالب ترین فن مناظره است.

4. آشنایی کامل به علوم گوناگون

دریای بی کران علم عالم آل محمد آن چنان مواج بود که پس از مناظره با افراد گوناگون ، همگی بر علم و آگاهی کامل حضرت حتی به کتاب های یهودیان مسیحیان و.... اعتراف میکردند؛ این امر موجب سکوت برخی از آنان در برابر عظمت آگاهی امام می شد.(همان، ص ۳۳۹)

پیشتر ذکر شد که چگونه عمران پس از دریافت جواب های قاطع امام سلام و مسلمان شدنش به حسن بن محمد نوفلی گفت: ای نوفلی دیدی دوستت چه کرد؟ به خدا قسم گمان نداشتم که علی بن موسی الرضا للام توان غور و غوصی در چنین مسائلی را داشته باشد او را این گونه نمی شناختم که در مدینه از کلام صحبت کند با علمای کلام گرد او جمع شوند. (همان، ص ٣٥٩)

هنگامی که سلیمان مروزی در مناظره با امام دیگر قدرت مناظره با آن حضرت را نداشت، مأمون به سلیمان گفت ای سلیمان او عالم ترین هاشمی است (همان ۳۸۷)