3- آگاهی و آزادی در انتخاب همسر بلوغ روانی

از دیدگاه امام هشتم له مبنای ازدواج موفق باید بر اساس رضایت و تمایل دختر و پسر استوار باشد تا زندگی مشترک دوام یابد. همچنین آن حضرت اعمال حاکمیت نام پدر در امر ازدواج دختر و یا هرگونه باجستانی در این زمینه را غیر مشروع و ناروا معرفی فرموده است.

عَنِ الْوَشَاءِ عَنِ الرَّضَاءَ : سَمِعْتُهُ يَقُولُ : لَوْ أَنَّ رَجُلاً تَزَوَّجَ امْرَأَةً وَ جَعَلَ مَهْرَهَا عِشْرِينَ أَلْفًا وَ جَعَلَ لِأَبِيهَا عَشَرَةَ آلافٍ كَانَ الْمَهْرُ جَائِزاً وَ الَّذِي جَعَلَ لِأَبِيهَا فَاسِداً.(3) کافی، جلد ۵، ص ۳۸۴ )

وشاء» میگوید: از حضرت رضا شنیدم که فرمود: اگر مردی با زنی ازدواج کند بیست هزار برای مهر زن و ده هزار برای پدرزن قرار دهد مهریه صحیح و جایز است ولی آن را که برای پدر زن قرار داده فاسد و غیر قانونی است.

لازم به توضیح است که با توجه به اینکه دختران زودتر از پسران به سن بلوغ میرسند و از نظر عاطفی نیرومندتر از پسران هستند آیین مقدس اسلام اجازه پدر یا جد پدری را در امر ازدواج دختران بکر لازم و ضروری میداند ولی این حق برای پدر تا زمانی محفوظ است که به مصلحت دختر عمل کند و زیانی به او نرساند. لذا هرگاه پدر غایب باشد، یا بخواهد اعمال حاکمیت بیجا نماید و مصلحت دختر خود را در نظر نگیرد در این صورت حق اجازه از وی سلب می شود و دختر میتواند آزادانه و آگاهانه به ازدواج مورد دلخواه خویش اقدام نماید.

دختری که به حد بلوغ رسیده و رشیده است یعنی مصلحت خود را تشخیص می دهد. اگر بخواهد شوهر کند چنانچه باکره باشد باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد و اجازه مادر و برادر لازم نیست. (۴) - توضیح المسائل (مرحوم) امام خمینی (۰) ، مسأله ۲۳۷۶ )

اگر پدر و جد پدری غایب باشند به طوری که نشود از آنان اذن گرفت و دختر هم احتیاج به شوهر کردن داشته باشد یا دختر باکره نباشد اجازه پدر و جد لازم نیست. (۱) - توضیح المسائل (مرحوم) امام خمینی (۰) ، مسأله ۲۳۷۷ )

وَ يَشْتَرِطُ فِي تَزويج الْبِكْرِ إِذْنُ الْوَلِيِّ وَ هُوَ الْأَبُ وَ الْجَدُّ الأَبِ عَلَى الْأَحْوَطِ وُجُوباً إِلَّا إِذًا مَنَعَهَا الْوَلِيُّ عَنِ التَّزويج بِالْكُفء شَرْعاً وَ عُرْفاً فَإِنه تَسْقُطُ وِلايَتُهُ حِينَئِذٍ.(2) - منهاج الصالحین، جلد ۲، ص ۲۶۶ )

در ازدواج بکر، بنا به احتیاط واجب اجازه پدر یا جد پدری لازم است مگر آنکه بخواهند دختر را از ازدواج با مردی که واجد شرایط همسری شرعی و عرفی او است بازدارند در این صورت حق اجازه آنها ساقط میشود.

48

۶ - تعیین مهریه به عنوان نشانه و رمز صداقت در خواستگاری و پشتوانه ای جهت بقای زندگی

مهریه ، محصول تدبیر ماهرانه ای است که در متن آفرینش برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آنها به کار رفته است و در واقع پشتوانه ای است برای احترام به حقوق زن و جبران خسارت او.

در قرآن کریم از مهریه به عنوان نحله هدیه و بخشش نام برده شده (۱) ۱ - وَتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نحلة . (سوره نساء ٫ آيه (۴)

و مهر زنان را به طور کامل به عنوان یک بدهی یا عطیه به آنان بپردازید. در این آیه به سه نکته لطیف و اساسی

اشاره شده است:

۱ - از مهر به عنوان صدقه یاد شده زیرا صدقه از ماده صدق است و از این جهت به مهر، صداق گفته می شود که

نشانه راستین بودن علاقه مرد در امر خواستگاری است. ) و نشانه ای است برای صداقت مرد در خواستگاری پیشنهاد همسری به زن و ابراز علاقه و احترام قلبی به او .

محمد بن سنان» گوید: حضرت رضا در جواب مسائل من نوشت :

عَلَّةُ الْمِهْرِ وَ وُجُوبُهُ عَلَى الرَّجُلِ وَلَا يَجِبْ عَلَى النِّسَاءِ أَن يعطينَ أَزْوَاجِهِنَّ لَأَنَّ عَلَى الرَّجُلِ مَوْنَةُ الْمَرْأَءِ، لَأَنَّ الْمَرأَةَ بَايِعَةٌ نَفْسَهَا وَ الرَّجُلُ مُشْتَرى، وَ لا يَكُونُ الْبَيْعُ إِلَّا بِثَمَنِ وَلَا الشَّراء بغير اعطاء الثمن، مَعَ أَنَّ النِّسَاءَ مَحْظُورَاتُ عَنِ التَّعَامُلِ وَالْمَتْجَرِ، مَعَ عِلَلٍ كَثِيرَةِ.»(2) ۲ - تفسیر نور الثقلين، جلد ۱ ، ص ۴۴۰ - عیون اخبار الرضا، جلد ۲، ص ۹۴ )

علت وجوب مهر برای مردان و عدم وجوب آن بر زنان از این جهت است که هزینه زندگی به عهده مردان است و نیز زن در حقیقت خود را به مرد میفروشد و مرد خریدار آن است و خرید و فروش بدون ثمن معنی ندارد علاوه بر این که زنان از معاملات و دادوستد نیز ممنوع هستند.

هیچکس حق ندارد با همسری بدون مهر کم باشد یا زیاد ازدواج کند. «مهر» یکی از حقوق واجبی است که با برقرار شدن پیمان ازدواج به ذمه مرد تعلق میگیرد و او ملزم به پرداخت آن است مگر اینکه زن تأخیر در پرداخت را بپذیرد».(3) - بحار الانوار، جلد ۱۰۳، ص ۳۵۱ )

مهریه ، هدیه ای است از سوی مرد به زن در جهت دوام زندگی مشترک خانوادگی و این هدیه نه عنوان خرید بهای زن را دارد نه قصد خرید خدمات او بلکه وثیقه ای است اطمینان آور، پشتوانه ای است برای بقای زندگی زن بیمه ای است در برابر خطرات احتمالی عامل بازدارنده و ترمزی است در برابر تمایلات مرد نسبت به جدایی و طلاق دلیل بارزی است برای تکریم و ابراز محبت نسبت به زن نشانه ای است از وفاداری و قبول مسئولیت نسبت به زندگی آینده.

مهریه میتواند تا حدی خسارت اقتصادی زن را در صورت جدایی جبران کند. می دانیم زنانی که از شوهر خود طلاق میگیرند مخصوصاً با گذشت قسمتی از عمر آنها و از دست رفتن سرمایه جوانی و شادابی امکانات کمتری برای ازدواج دارند تا مردان شارع مقدس اسلام برای مهریه مقدار معینی مشخص نکرده و نوع خاصی قائل نشده از اموری که تنها جنبه معنوی دارد مانند تعلیم قرآن گرفته تا مهریه های مختلف مادی را شامل میشود چرا که شرایط به حسب افراد و مکانها و زمانها مختلف است.(1) ١ - الصداق ما تراضيا عليه الناس من قليل أو كثيرا فهذا الصداق. (وسائل الشيعه، جلد ۱۵ ، ص (۲) مهر آن است که بر آن راضی شوند، کم باشد یا زیاد. )

در اسلام مقدار مهر بسته به توافق دو همسر دارد و در روایات تأکید شده که مهر را سنگین قرار ندهند زیرا زنانی که فقط با تعیین مهرهای سنگین و شرایط مالی سخت حاضر به ازدواج میشوند «شوم» و «بی برکت» شمرده شده اند.(2) ٢ - من لا يحضره الفقيه ، ص ۴۱۰ )

عوامل افزایش مهریه در میان مردم عبارتند از :

۱ - رقابت و چشم و هم چشمی

2- غلبه روح مادیگری و اصالت دادن به ارزشهای مادی

3- عدم اعتماد متقابل دو همسر یا خانواده آنها

خاطره ای از شهید محراب آیة الله مدنی(3) - آية الله شهید مدنی نماینده رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران و امام جمعه بزرگوار تبریز بود که به دست منافقین کوردل به شهادت رسید. )

داماد مرحوم شهید مدنی گوید :

یکی از نکات اخلاقی و آموزنده که از ایشان به خاطر دارم و شاید برای اهلش مفید و نافع باشد مسئله شرط ایشان در هنگام عقد ازدواج دخترشان بود بر خلاف معمول همه که شرط و شروط در هنگام عقد نوعاً روی مسائل مادی دور میزند .... ولی ایشان مقید بودند که دامادهایشان طلبه درسخوان و به ظاهر متقی باشند و تنها شرطی که با اینجانب کردند، این بود که یک دوره رساله توضیح المسائل را به خانواده ام درس بدهم.(4) ۴ - یادواره شهید محراب ص ۲۶۵ ، «آیت الله مدنی»)

قرار دادن مهر السنة :

«مهرالسنه» مقدار مهریه ای است که رسول اکرم برای کلیه همسران و دخترانش تعیین نموده است و معمولاً مهریه زنان آل محمد نیز این چنین بوده است و مبلغ آن پانصد درهم (۱) ۱ - هر درهم ۱۲٫۶ نخود مسکوک است. ) می باشد.

هر مهریه ای افزون بر این مقدار جنبه نحله (بخشش دارد و با اصل «مهرالسنة» منافاتی ندارد. در روایات سفارش شده مسلمانان مهریه زنان را بیشتر از مهرالسنه قرار ندهند.(2) - وسائل الشيعه ، جلد ۱۵ ، ص ۶ - فروع کافی، جلد ۵، ص ۳۷۶)

قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضا :

إِذَا تَزَوَّجْتَ فَاجْهَدْ أَنْ لَا تَجَاوَزْ مِهْرَهَا مِهْرَ السُّنَّةِ وَ هُوَ خَمْسَمَأَئِةِ دِرْهَم فَعَلَىٰ ذَلِكَ زَوْجَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ وَ تَزَوَّجَ نِسَائَهُ»(3) - بحار الانوار، جلد ۱۰۳ ، ص ۳۵۰ )

امام رضا فرمود :

هنگامی که ازدواج میکنی سعی کن که مقدار مهریه از مهرالسنة (پانصد درهم) بیشتر نگردد که رسول خدا با این مقدار مهریه با همسران خود ازدواج کرد.

عن الحسين بن خالد : قال : سألت ابا الحسن عن مهر السنة كيف صار خمسمائة؟ فقال : إِنَّ الله تبارك و تعالى اوجب على نفسه الا يكبره مؤمن مائة تكبيره، و يسبحه مائة تسبيحه، و يحمده مائة تحميده و يهلله مائة تهليله ، و يصلى على محمد و اله مائة مرة ، ثم يقول : «اللَّهُمَّ زَوَّجْنِي مِنَ الْحُورِ العين إلا زوجه الله حوراء عين وجعل ذلك مهرها، ثم أوحى الله عز و جل الى نبيه ﷺ إِنَّ مِن مهور المؤمنان خمسمائة درهم ففعل ذلك رسول الله ﷺ ، أَيُّمَا مُؤْمِنٍ خَطَبَ إِلَى أَحْيِهِ حُرْمَتَهُ فَبَذَلَ لَهُ خَمْسَمَأَةً دِرْهِم فَلَمْ يُزَوِّجُهُ فَقَدْ عَقَهُ ، وَاسْتَحَقَّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا يُزَوِّجَهُ حَوْرَاءً.(4) فروع کافی، جلد ۵، ص ۳۷۶ )

حسین بن خالد میگوید: از امام رضا پرسیدم : چرا مهرالسنه پانصد درهم نقره گردید؟

حضرت در پاسخ فرمود :

خداوند بر خود واجب کرده که اگر انسان با ایمان صدبار «الله اکبر» و صد بار «سبحان الله ) بگوید و صدبار «الحمد لله و صدبار لا اله الا الله» بگوید و صد بار صلوات بر محمد و آلش بفرستد سپس عرض کند خدایا مرا با حور العين تزویج کن حتماً خداوند حور العین را در آخرت همسر او میگرداند و همین اذکار که جمعاً پانصد بار می شود مهر آن حوار العین است. سپس خداوند به پیامبرش وحی کرد که : مهریه های زنهای با ایمان را پانصد درهم سنت کن رسول خدا همین مقدار را برای مهریه سنت نمود. سپس فرمود: هر مؤمنی که از دختر شخص مسلمانی خواستگاری کند و پانصد درهم به عنوان مهریه بذل کند ولی آن شخص مسلمان این مبلغ را کم شمرده و جواب رد بدهد، با خواستگار بدرفتاری و نامهربانی کرده است و سزاوار است که خداوند او را در قیامت همسر حوریان بهشتی ننماید.

حكم شير بها

معمولاً در بین عده ای از مردم مرسوم است که به هنگام تعیین مهریه، چیزی را به عنوان شیربها معین میکنند. شیربها را غالباً قبل از عروسی و به صورت نقد در اختیار خانواده عروس قرار میدهند باید گفت تعیین شیربها به یکی از دو صورت میتواند انجام بگیرد که هر کدام حکم جداگانه ای دارد

۱ - اول اینکه شیربها واقعاً جزئی از مهر باشد که والدین دختر به صورت نقد آن را دریافت کنند برای اینکه کمکی در خرید جهازیه دختر باشد در این صورت وجه نقد گرچه به عنوان شیربها نامیده میشود ولی در واقع جزء مهر است و دختر مالک آن است نه والدین او چنین قراردادی در شرع جایز است ولی باید توجه داشت که فقط دختر میتواند مالک آن وجه نقد به عنوان شیربها باشد نه دیگران و هرگونه تصرف در آن باید به اذن دختر باشد.

۲ - دوم اینکه شیربها جزء مهر نباشد بلکه والدین دختر به عنوان حق الزحمه مقداری وجه دریافت کنند تا در امر ازدواج کارشکنی ایجاد نشود این قرارداد از نظر اسلام باطل ولی اصل عقد صحیح است. والدین دختر هرگز حق ندارند به عنوان شیربها چیزی را بدون رضایت از داماد بگیرند که در این صورت حرام و نامشروع است.

الوشاء عن الرَّضَاءَ : قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ :

 لَوْ أَنَّ رَجُلاً تَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ وَ جَعَلَ مِهْرَهَا عِشْرِينَ أَلْفاً وَ جَعَلَ لِأَبِيهَا عَشْرَةُ آلَافٍ كَانَ الْمِهْرُ جايزاً وَ الَّذِي جَعَلَ لِأَبِيهَا فَاسِداً.(1) - وسائل الشيعه ، جلد ۱۵ ، ص ۱۹ )

امام رضا فرمود: اگر مردی با زنی ازدواج کند و مهر او را بیست هزار دینار یا در هم قرار دهد و شرط کند که ده هزار هم به پدرش بدهد مهر جایز است ولی آنچه را برای پدر دختر قرار داده فاسد است.

57