ياسر خدمتگزار امام گوید
نامه ای از نیشابور به مأمون رسید به این مضمون
مردی زرتشتی هنگام مرگ وصیت کرده است که مال زیادی را که از او باقی میماند میان بینوایان و تهیدستان تقسیم کنند. قاضی نیشابور آن اموال را میان مسلمانان تقسیم کرده است. مأمون به امام رضا گفت ای سرور من در این موضوع چه می فرمایید؟ امام فرمودند زرتشتیان برای بینوایان مسلمان وصيت نمی کنند. نامه ای به قاضی نیشابور بنویس تا همان مقدار از مالیاتهای مسلمانان بردارد و به بینوایان زرتشتیان بدهد. (عيون اخبار الرضاء ، ج ۲، ص ۱۵ بعد الكرة)
رعایت ارزش انسانها و احترام به اندیشه و عقیده آنان در اندیشه امام تا بدان جا بود که به خواسته های آنان، حتی پس از حیاتشان نیز احترام میگذاشت و آن را گرامی می داشت تا مردمان بیاموزند که انسان و ارزش و شخصیت انسانی افراد پس از مرگشان نیز محترم است و خواسته هایشان حتی پس از مرگ باید پاس داشته شود.
ریان بن شبیب گوید:
از امام رضا پرسیدم
خواهرم وصیت کرده است برای گروهی از مسیحیان که به آنان مالی بدهم و من میخواهم این (مال) را به گروهی از همکیشان مسلمان خود بدهم. امام فرمودند:
وصیت را بدان سان که هست اجرا کن
خداوند - متعال - گفت است گناه آن بر کسانی است که آن (وصیت را تغییر بدهند.... ( بقره ٫ ۲: ۱۸۱- الکافی، ج ۷، ص ۱۶ ، معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، ص ۳۳۷)
این نیز بیانگر ارزش اندیشه و عمل انسانی است که باید حتی پس از مرگ او رعایت شود.
آزادی انسانی
اصل آزادی و آزادگی ،انسانی از بزرگترین اصول انسانی است که همگان خواستار آنند و همواره در تاریخ انسانهای بزرگ و رهبران راستین بشری از آن سخن گفتند و کوشیدند تا این اصل را فراگیر سازند و توده های انسانی را از این موهبت خدایی برخوردار کنند.
از سوی دیگر ستمگران و طاغوتیان و سلطه جویان در طول تاریخ در برابر حق آزادی انسانها می ایستادند و ارزش انسانها را نادیده میگرفتند و مردمان را بردگان و بندگان خود میدانستند و با آزادی خواهی مبارزه میکردند. صفحات تاریخ از این . رویاروییها و جنگ و ستیزها سرشار است. زکریا از یاران امام ) گوید:
از امام رضا پرسیدم که مردی از اهل ذمه (غير مسلمانان ساکن در کشورهای اسلامی که به فقر و گرسنگی مبتلا شده بود را آورد و گفت:
فرزندم مال تو او را خوراک بده و او برده تو باشد.
امام فرمودند (انسان) آزاد خریده و فروخته نمی شود، این کار شایسته تو نیست.
این کار درباره ذمیان نیز روا نمی باشد. (تهذيب الاحكام، ج ۷، ص ۷۷، استبصار، ص ۸۳ معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی)
همچنین اباصلت گوید
به امام رضا گفتم ای فرزند رسول خدا این موضوع چیست که مردم از شما نقل میکنند؟
امام فرمودند چه موضوعی؟ گفتم میگویند، شما می گویید که مردمان بندگان و بردگان شمایند. امام فرمودند:
خداوندا! (تو) که آفریدگار آسمانها و زمینی و از پنهان و پیدا آگاهی تو خود گواهی که من هیچ گاه چنین سخن نگفته ام و از هیچ یک از پدرانم نیز نشنیده ام که چنین گفته باشند.
پروردگارا! تو به ظلمهایی که از این امت بر ما رفته است آگاهی و این تهمت نیز از آنهاست.... (عيون اخبار الرضاء ، ج ۲، ص ۱۸۳.)
این سخن بیانگر احترام ژرفی است که آن امام بزرگ انسان به حقوق انسانها میگذارد و پایه های آن را در اندیشه ها استوار می سازد.
حسين انباری گوید مدت چهارده سال به امام رضا نامه نوشتم و از کار در دربار خلفا اجازه خواستم...
امام در پاسخ نوشت نامه ات را خواندم و از بیمی که در این شغل بر خودداری آگاه شدم اگر میدانی که هر گاه متصدی کاری در دربارها شوی، طبق دستورات پیامبر عمل می کنی و دستیاران و کاتبان تو از همکیشان تو خواهند بود و هنگامی که مالی به دستت رسید بخشی از آن را به بینوایان مؤمن می دهی بدان اندازه که خود مانند یکی از آنان باشی اگر چنین رفتاری داشتی کار تو در دربار خلفای ستم بنیاد با خدمت به برادران دینی جبران میشود و گرنه خدمت در دربارها جایز نیست. ( الكافي، ج ۵، ص ۱۱۱ )
سخنان امام در اجلاس
«بسم الله الرحمن الرَّحِيمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الفَعَالِ لِمَا يَشَاءُ لَا مُعَقَبَ لِحُكْمِهِ وَ لا رَادَّ لِقَضَائِهِ، يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ مَا تُخْفِى الصُّدُورُ وَ صَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ فِي الأَوَّلِينَ وَالْآخَرِينَ وَ عَلَى آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ ...»
حضرت در این خطابه کوتاه پس از حمد و ستایش پروردگار و اهدای تحیت به پیامبر و خاندان پاک او ضمن معرفی خویش فرمودند:
مأمون موضوع مهم زمامداری مسلمانان را بعد از خودش به من انتقال داد. پس هر کس پیمانی را که خداوند خواسته است محکم باشد، بگسلد و رشته ای را که خدا دوست داشته استوار بماند پاره کند و حرام خدا را حلال سازد و احترام آن را رعایت نکند و یا به لحاظ مخالفت با ولایت عهدی امام را مورد سرزنش قرار دهد و با این عمل خود اسلام را هتک کند من صبر و شکیبایی اختیار میکنم و البته روش گذشتگان ما در برابر افراد نادان و فرومایه به همین گونه بوده است.
آنان در برابر حوادث و اوضاع ناگوار صبر کردند و من نمی دانم سرانجام با من و شما چگونه رفتار میشود.
حکم و فرمان مخصوص اوست به حق حکم میکند و او بهترین جدا کننده حق از باطل است. (عیون - اخبارالرضا، ص ۱۴۶.)
در برخی از روایات دیگر چنین یاد شده است که در پایان جلسه مأمون از امام خواست تا سخنانی ایراد کند و امام پذیرفت و پس از حمد و ثنای الهی فرمود
«إِنَّ لَنَا عَلَيْكُمْ حَقاً برسول الله صلى الله عليه و آله و لَكُمْ علينا حق به...» با توجه به انتساب ما به پیامبر ا حقی بر شما داریم و شما نیز بر ما حقی دارید پس هر گاه شما حق ما را رعایت کردید ما نیز حقوق شما را ادا خواهیم نمود.(ارشاد- مفید، ج ۲،ص ٠٢۵٣)
شاید همگان منتظر بودند امام در سخنان خود، نامی از مأمون به عنوان خلیفه و زمامدار مسلمانان به میان آورد و از نعمت غیر مترقبه تفويض ولایت عهدی یاد کند ولی آن حضرت کوچکترین اشاره ای به این دو موضوع نداشت و جایگاه الهی خود را به حاضران تذکر داد.
برتری اندیشمندان بر عابدان
امام رضا میفرمایند:
يقالُ لِلعَابِدِ يوم القيامة: نعم الرّجل كُنت همتک ذات نفسک و کفیت مؤونتك، فأدخل الجنة. أَلا إِنَّ الفقيه من افاض على الناس خيره و انقذهم من اعدائهم ووفر عليهم نعم جلال الله تعالى و حصل لهم رضوان الله تعالى و يقال للفقيه: يا ايها الكافل لا يتام آل محمد الهادي لضعفاء محبيهم ومواليهم قف حتى تشفع لكلَّ مَنْ اخذ عَنْكَ او تعلّم منک.. فانظر و کم صرف ما بين المنزلتين من التيليه المية (اخبار اصبهان، ج ۱، ص ۱۳۸ بحار الانوار، ج ۲، ۵، ج ۱۰، مسند الامام الرضا، ج ۱، ص ۸)
در روز قیامت به انسان عابد گفته میشود تو خوب انسانی بودی تمام همت تو آن بود که خودت را نجات دهی پس اکنون وارد بهشت شو و اما در سوی دیگر انسان فقیه و دین شناسی وجود دارد که در روشنگری مردم کوشیده است.
فقیه انسان آگاه و ژرف اندیش است که پرتو معرفت خود را بر زندگی دیگران نیز افشانده است و در نتیجه این معرفت بخشی ایشان را از دامهای انحراف و دسیسه های دشمنانشان پرهیز داده و نعمتهای الهی را بر آنان فزونی بخشیده و رضایت خداوند را نصيبشان ساخته است.
در روز قیامت به چنین انسان ژرف اندیش و هدایتگری گفته میشود ای حامی یتیمان خاندان پیامبر شیعیانی که در زمان غیبت امام زمان به سر میبرند و از نور حضور امامشان محرومند و ای کسی که اندیشه های ضعیف را با هدایتها و روشنگریهای خود یاری داده ای بایست و برای همه آنان که از خرمن دانش و بینش تو بهره جسته اند شفاعت کن.
پس از این فرمان او به شفاعت میپردازد و خود به همراه گروه گروه از هدایت یافتگانش وارد بهشت میشود......
اکنون ببین که چه فاصله زیادی است میان جایگاه یک عالم ژرف اندیش و هدایتگر با عابد خودنگر
چگونگی پیدایش انجیل کنونی از زبان امام رضا
امام رضا فرمودند:
ای جاثلیق به من بگو انجیل نخستین را که گم کردید، نزد چه كسی یافتید و این انجیل را چه کسی برای شما پرداخت؟
در پاسخ به وی گفت: ما جز یک روز انجیل را گم نکردیم و آن را به صورت تازه و نو یافتیم و یوحنا و متی آن را برای ما بیرون آوردند. امام رضا به وی فرمودند چقدر آگاهی تو به انجیل و عالمان به آن اندک است. اگر جریان آن گونه است که شما می پندارید پس چرا در انجیل اختلاف کردید؟
اختلافی هست در این انجیلی که امروزه در دست شماست و اگر طبق عهد نخستین بود که در آن اختلاف نمی کردید.
من جریان آن را به اطلاع شما میرسانم. بدان وقتی انجیل نخستین گم شد، مسیحیان نزد عالمان خود رفتند و به آنان گفتند:
عیسی بن مریم کشته شد و ما انجیل را گم کردیم و شما دانشوران هستید چه چیزی نزد شماست؟
لوقا و مرقس به آنان گفتند انجیل در سینه های ماست و در هر روز یکشنبه آن را بخش بخش برایتان بیان میکنیم
بنابراین بر آن غمگین نباشید و کنیسه ها را تهی نگردانید ما در هر روز یکشنبه بخش بخش آن را برای شما می خوانیم تا همه آن را برای شما گرد آوریم.
نویسندگان انجیل کنونی چه کسانی بودند؟
بنابراین لوقا، مرقس و يوحنا و متى نشسته و پس از گم شدن نخستین این انجیل را برایتان ساختند و این چهار نفر شاگردان شاگردان نخستین ها بودند. آیا این را میدانستی؟ جاثلیق گفت: این را نمیدانستم ولی اکنون آن را فهمیدم و آگاهی تو به انجیل برایم روشن گشت و چیزهایی شنیدم - از آنچه می دانستم - که قلبم می دهد آنها حق هستند و چیزهای فراوانی فهمیدم.
امام رضا به وی فرمودند گواهی این جماعت از نظر تو چگونه است؟ گفت رواست اینان دانایان به انجیل هستند و به هر چیزی که گواهی دهند حق است.
امام رضا به مأمون و حاضران از خاندان وی و دیگران فرمودند بر آن گواهی دهید، گفتند گواه هستیم.
گواهی لوقا و مرقس و.... بر نسب عيسى القيمة قال مال
آن گاه به جاثلیق گفت به حق پسر و مادرش آیا میدانی که متی گفت: «مسیح» فرزند داوود بن ابراهيم بن اسحاق بن يعقوب بن يهود ابن حضرون است. و مرقس در نسب عیسی بن مریم گفت: «او کلمه خداست آن را در وجه انسانی اندر آورد و انسان گشت و لوقا گفت: «عیسی بن مریم و مادرش دو انسان از گوشت و خون بودند در آن دو روح القدس اندر آمد
افزون بر آن تو خود از گواهی عیسی بر خودش می گویی که گفت:
ای گروه حواریون به حق بر شما میگویم
کسی بر آسمان صعود نمیکند مگر آنچه که از آن فرود آمده باشد. مگر الاغ سوار خاتم پیامبران او به آسمان بر می آید و از آن فرود می آید. در این باره چه میگویی؟
جاثلیق گفت: این سخن عیسی است آن را انکار نمیکنم.
امام رضا فرمودند:
درباره گواهی لوقا و مرقس و متی درباره عیسی و نسبی که برای او میگویند چه میگویی؟ جاثلیق :گفت بر عسیی دروغ بستند.
امام رضاء فرمودند: ای مردم آیا وی آنان را تزکیه نکرد و گواهی نداند که آنان دانشوران به انجیل هستند و سخنانشان حق است؟ جاتلیق گفت:
ای دانای مسلمانان دوست دارم مرا درباره این افراد معاف داری امام رضا فرمودند ما چنین کردیم. ای مسیحی آنچه می خواهی بپرس جاثلیق گفت دیگران از تو بپرسند. نه سوگند به مسیح من نمی پنداشتم که در بین علمای مسلمان مثل شما هست. (توحيد شيخ صدوق، ترجمه محمد علی سلطانی، انتشارات ارمغان طوبی چاپ اول)