عرض کردم: چگونه اینطور است؟
فرمود: آیا نشنیده ای خدای عز و جل می فرماید: «فَمَنْ كَانَ يَرْجُوا لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً (۱. سوره کهف، آیه آخر) پس کسی که امید دارد لقاء پروردگارش را باید عمل صالح انجام دهد و بر عبادت پروردگارش احدی را شریک نکند من وضوء میگیرم برای نماز این وضوء عبادت است، اما اکراه دارم که در آن احدی با من شرکت کند. (۲. بحار، ج ۴۹، ص ۱۰۴ به نقل از کافی ج ۳، ص ۶۹)(۳. مجالس الشیعه، ص ۳۴۰ و ۳۴۱)
۲۲ - سجده امام رضا (ع) در توفان
امام رضا فرمود:
در سجده بودم که باد (سختی) وزید و هر کس به دنبال پناهگاهی میگشت و من همچنان در سجده بر خدایم می نالیدم تا هوا آرام شد.(4. بحار الأنوار، ج ۸۵، ص ۱۶۲)(5. جامع آیات و احادیث نماز، ج ۲، ص ۵۴۱)
۲۳ - نماز اول وقت
چون صبح میشد در اول وقت نماز می گزارد و پس از آن به سجده می رفت و سر مبارک را از سجده بر نمی داشت تا آفتاب بالا می آمد، پس از آن بر میخاست و با مردم می نشست و یا سوار می شد و بیرون می رفت. (۱. مجالس الشيعه، ص ۳۳۱)
طریق نماز امام رضا (ع)
۲۴ - نماز امام رضا (ع)
نماز حضرت امام رضا شش رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و بعد از حمد «هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسانِ...» ده مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
۲۵ - طریق نماز امام رضا (ع)
احمد بن علی انصاری گفت از رجاء بن ابی الضحاک شنیدم که می گفت: مأمون مرا فرستاد که علی بن موسی ها را از مدینه بیاورم و امر کرده بود که از طریق بصره و اهواز و فارس حضرت را بیاورم و از راه قم نیاورم و امر کرده بود که روز و شب خودم محافظ او باشم تا نزد او بیاورم، لذا من از مدینه تا مرو با آن حضرت بودم، فَوَاللَّهِ مَا رَأَيْتُ رَجُلاً كَانَ أَتْقَى لِلَّهِ مِنْهُ، وَ لَا أَكْثَرَ ذِكْراً لِلَّهِ فِي جَمِيعِ أَوْقَاتِهِ مِنْهُ، وَ لَا أَشَدَّ خَوْفاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ، به خدا قسم مردی را متقی تر نسبت به خدای تعالی از او ندیدم و ندیدم کسی را که در همه اوقاش بیش از او به یاد خدا باشد و ندیدم کسی را که بیش از او از خدا بترسد، هرگاه صبح می شد نماز صبح را به جا می آورد همین که سلام می داد در مصلا و جای نماز خود مینشست و مشغول تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل و صلوات بر پیامبر اله میشد تا آفتاب را طلوع کند، سپس سر به سجده میگذاشت و در حال سجده میماند تا روز بالا می آمد، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ يُحَدِّثُهُمْ وَ يَعِظُهُمْ الى قُرْبِ الزَّوال، سپس رو به مردم می کرد و آنها را حدیث و موعظه مینمود تا نزدیک زوال، بعد تجدید وضوء می کرد و به مصلای خود بر میگشت و ظهر که می شد بر میخاست و شش رکعت نماز به جا میآورد در رکعت اول حمد و قل يا أيها الکافرون و در رکعت دوم حمد و قل هو الله می خواند، و در چهار رکعت دیگر در رکعت حمد و قل هو الله احد و در هر دو رکعت سلام می داد و در رکعت دوم قبل از رکوع و بعد از قرائت قنوت میخواند و پس از آن اذان میگفت بعد از آن دو رکعت دیگر نماز می گزارد و بعد از آن اقامه میگفت و نماز ظهر می خواند همین که سلام می داد الی ماشاء الله تسبیح و تكبير و تهليل خدا می کرد پس از آن سجده شکر می نمود و در آن صد مرتبه شکراً لِلَّهِ می گفت و چون سر خود را از سجده بر میداشت، بر می خاست و شش رکعت نماز به جا میآورد در هر رکعت سوره حمد و قل هو الله قرائت می کرد و در هر دو رکعت سلام میداد و در رکعت دوم هر دو نماز قبل از رکوع و بعد از قرائت قنوت می خواند، پس از آن اذان می گفت و بعد دو رکعت نماز میگزارد و در رکعت دوم قنوت می خواند و چون سلام میداد بر میخاست و نماز عصر به جا می آورد، سلام که میداد در مصلای خود می نشست، و الی ماشاء الله تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل خدا میگفت، پس از آن یک سجده می کرد و صد مرتبه حَمْداً لِلَّهِ میگفت، چون آفتاب غروب می کرد وضوء می ساخت و سه رکعت نماز مغرب با اذان و اقامه به جا می آورد و در رکعت دوم قبل از رکوع و بعد از قرائت قنوت میخواند و چون سلام میداد در مصلای خود نشسته و الى ماشاء الله تسبیح و تکبیر و تهلیل خدا میگفت پس آن سجده شکر را به جا می آورد و با کسی سخن نمی گفت تا اینکه بر میخاست و چهار رکعت نافله نماز مغرب میخواند به او سلام و در هر دو رکعت در رکعت دوم قبل از رکوع و بعد از قرائت قنوت میخواند و در رکعت اول از این چهار رکعت سوره حمد و قل يا أيها الكافرون می خواند و در رکعت دوم سوره حمد و قل هو الله و در آن دو رکعت باقی نیز سوره حمد و قل هو الله می خواند بعد از سلام مینشست و الى ماشاء الله تعقيب میخواند و بعد از آن افطار میکرد و بعد از افطار به قدری صبر میکرد تا قریب ثلث شب میگذشت و بعد از آن برمی خاست و چهار رکعت نماز عشاء میگزارد و در رکعت دوم قبل از رکوع و بعد از قرائت قنوت می خواند و چون سلام میداد، در جایگاه نماز خود نشسته بود و ذکر خدا میگفت و الی ماشاء الله تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل می نمود و بعد از تعقیب سجده شکر می کرد، پس از آن به رختخواب خود میرفت و چون ثلث آخر شب میشد برمی خاست در حالی که تسبیح و تحمید و تکبیر و استغفار می نمود.
بعد مسواک میکرد و وضوء میگرفت و بر می خاست برای نماز شب هشت رکعت نماز میگزارد هر دو رکعت به یک سلام در دو رکعت اول از هشت رکعت یک مرتبه حمد و سي مرتبه قل هو الله می خواند، پس نماز جعفر بن ابی طالب الله را چهار رکعت میخواند و در هر دو رکعت سلام میداد در رکعت دوم هر کدام قبل از رکوع و بعد از تسبیح قنوت میخواند و این چهار رکعت را از نماز شب محسوب میکرد بعد دو رکعت باقی را بجا می آورد و در رکعت اول حمد و سوره ملک و در رکعت دوم حمد و سوره هل اتى على الانسان می خواند. پس بر می خاست و دو رکعت نماز شفع می گذاشت و در هر رکعت از آن یک مرتبه حمد سه مرتبه قل هو الله می خواند و در رکعت دوم قبل از رکوع قنوت می خواند و سلام می داد.
و بر می خاست و یک رکعت و تر میخواند و در آن توجه میکرد حمد را یک مرتبه و قل هو الله احد سه مرتبه و قل اعوذ برب الفلق یک مرتبه و قل اعوذ برب الناس را یک مرتبه می خواند و قبل از رکوع قنوت میکرد و در قنوت میگفت: اَللهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ فِيمَنْ هَدَيْتَ وَ عَافِنا فيمَنْ عَافَيْتَ وَ تَوَلَّنَا فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ وَ بَارِكْ فِيما أَعْطَيْتَ وَقِنَا شَرَّ مَا قَضَيْتَ، فَإِنَّكَ ولا يُقْضَى عَلَيْكَ إِنَّهُ لَا يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ وَلا يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَ تَعَالَيْتَ.
بعد هفتاد مرتبه می گفت: اسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ.
هنگامی که نماز را سلام میداد می نشست از برای خواندن تعقیب ماشاء الله، وقتی نزدیک فجر میشد دو رکعت نافله صبح را می خواند، در رکعت اول حمد و قل يا أيها الكافرون، و در رکعت دوم حمد و قل هو الله أحد . می خواند.
صبح که می شد اذان و اقامه میگفت و دو رکعت نماز صبح را بجا می آورد بعد از سلام نماز مشغول تعقیب می شد تا طلوع آفتاب بعد
سجده میکرد سجده شکر تا روز بالا می آمد.
در تمام نمازهای واجب در رکعت اول حمد و أنا أنزلناه و در رکعت دوم حمد و قل هو الله أحد میخواند مگر نماز صبح و ظهر و عصر جمعه که حمد و سوره جمعه و منافقین میخواند و در نماز عشاء روز جمعه رکعت اول حمد و سوره و رکعت دوم حمد و سبح اسْمَ رَبِّكَ الأعلی می خواند.
در روزهای دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اول حمد و سوره های هل اتى على الانسان و در رکعت دوم حمد و هل أتاك حديث الغاشية می خواند.
و این چنین بود که قرائت حمد و سوره را در نمازهای مغرب و عشاء، نافله شب و شفع و وتر و نماز صبح بلند می خواند و در ظهر و عصر آهسته می خواند و در رکعتهای آخر سه و چهار سه بار سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَكْبَرُ، می گفت، و در قنوت همه نمازها می گفتند: رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ أَنَّكَ أَنتَ الْأَعَزُّ الْأَجَلُ الْأَكْرَمُ
و معمولاً اگر در شهری ده روز اقامت می فرمودند روزه می گرفتند و شب که میشد اول نماز میخواندند بعد افطار میکردند و در بین راه نمازهای فریضه را دو رکعت دو رکعت و مغرب را سه رکعت می خواند و نماز نافله مغرب و نماز شب و شفع و وتر و نافله صبح را در سفر و حضر ترک نمی کرد. لیکن نوافل روز را در سفر به جا نمی آورد.
و اینطور بود که بعد از هر نماز شکسته می گفت: سُبْحَانَ الله و الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَكْبَرُ سی مرتبه، و می گفت: هذا تَمامُ الصلاة، این متمم نماز قصر است و ندیدم نماز ضحی بخواند نه در سفر و نه در حضر نماز ضحی و تراویح از بدعت های عمر است و هیچ گاه در سفر روزه نمیگرفت و همواره در دعاهایش ابتدا میکرد به صلوات بر محمد و آل محمد و آن را در نماز و غیر نماز زیاد می گفت و شیوه حضرت این بود که شبها در رختخواب زیاد قرآن میخواند و در هر آیه که بر خورد میفرمود به ذکر بهشت و جهنم گریه می کرد و از خدا درخواست بهشت مینمود و از آتش به خدا پناه می برد، همواره بسم الله الرحمن الرحیم را در همه نمازها در شب و روز بلند می گفت و هرگاه قل هو الله أحد میخواند آهسته می گفت (الله أحد) و از این سوره که فارغ میشد میگفت کذلک الله رَبُّنا) سه مرتبه و هرگاه سوره حجر را قرائت میکرد سراً میگفت يا أيها الكافرون) و وقتی از این سوره فارغ می شد می گفت: (رَبِّيَ اللَّهُ وَ دِینِيَ الْإِسْلَامُ) سه مرتبه و هرگاه و التين والزيتون میخواند پس از قرائت این سوره میگفت: بلى و أَنَا عَلَى ذَلِكَ مِنَ الشَّاهِدِينَ) ، و هر گاه لا أُقْسِم بِيَومِ القِيَامَةِ را قرائت میکرد بعد از فراغ میگفت: سُبْحانَكَ اللهُمَّ بَلی) و می خواند در سوره جمعه: (قُلْ مَا عِنْدَ اللهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجَارَةِ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا) وَ اللهُ خَيْرُ الرازقین) و هرگاه از سوره حمد فارغ می شد می گفت: (الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمین) و هرگاه می خواند (سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى آهسته می گفت: سُبْحَانَ رَبِّي الْأَعْلَى، و هرگاه می خواند يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا، آهسته می گفت: لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ.
حضرت در هر شهری پیاده میشد مردم می آمدند و احکام دینشان را از او سئوال میکردند و او جواب میداد و بسیار از پدرش از آباء گرامیش از علی، از رسول خدا حدیث بیان می کرد.
و هنگامی که به مأمون وارد شدیم او از حالات حضرت در بین راه از من پرسید من هم آنچه از او مشاهده کرده بودم در شب و روز در اقامت و رحلت گزارش کردم مأمون به من گفت: يَابنَ أَبي الضَّحَاكِ! هَذا خَيْرُ أَهلِ الأرْضِ وَ أَعْلَمُهُمْ وَأَعْبَدُهُمْ فَلَا تُخْبِرْ أَحَداً بِمَا شَاهَدْتَهُ مِنْهُ لِئَلا
يَظْهَرَ فَضْلُهُ اللَّا عَلَى لِساني.
ای پسر ابی ضحاک این مرد بهترین اهل زمین و داناترین و عابدترین آنهاست، اما آنچه از آن دیدی به کسی مگو تا آنکه فضیلت او ظاهر نشود مگر به زبان من و من از خدا کمک می جویم بر آنچه بنا دارم از بالا بردن او و شیوع کمالاتش (۱. عيون اخبار الرضا ل ، ج ۲، باب ۴۴ ح، ص ۱۷۸)(۲. مجالس الشيعه، ص ۳۳۲ - ۳۳۷)
ص34
یا در غیر وقت نماز بخوانید در هر حال رسول خدا فرمود: از من نیست کسی که نمازش را سبک بشمارد قسم به خدا بر حوض کوثر بر من نخواهد رسید. (۱. مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۱۷۲)
۹۷ - آداب حضور قلب
امام رضا فرمود:
چون خواستی به نماز بایستی به حال کسالت خواب آلودگی شتاب و لهو و بازی نایست؛ بلکه با آرامش و وقار نماز را به جای آور
و بر تو باد که در نماز خاشع و خاضع باشی و برای خدا تواضع کنی و خشوع و خوف را بر خود هموار سازی در آن حال که بین بیم وامید ایستاده باشی و پیوسته نگران و محترز باشی. پس، بسان بنده ای گریخته و گنهکار که بازگشته در محضر مولایش ایستاده در پیشگاه خدا بایست؛ پاهای خود را کنار هم نه و قامتت را راست نگهدار و به راست و چپ روی مگردان و چنین بدان که گویی خدا را می بینی که اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند. (۲. جامع آیات و احادیث موضوعی نماز، ج ۱، ص ۲۱۳)
۹۸ - میزان توجه قیس به نماز
امام رضا فرمود:
مردی از اصحاب امام علی که به او قیس میگفتند، به نماز ایستاد. وقتی رکعتی خواند ناگهان مار سیاهی آمد، و در موضع سجده
ص74