امام رضا

زکریا بن آدم سألت الرضا عن رجل من اهل الذمه اصَابَهُم جُوع فاتى رجل بوَلَدٍ له، فقال: هذا لك اطعمه و هو لك عبد. قال: لا يبتاع حُرِّ ، فَإِنَّه لا يصلح لك ولا من اهل الذمة : (تهذیب، ج ۷، ص ۷۷) مسند الامام الرضا، ج ۲، ص ٣٠٢.)

زکریا گوید از امام رضا پرسیدم که مردی از اهل ذمه (غیر مسلمانان مقیم در کشورهای اسلامی که به فقر و گرسنگی مبتلا شده بود فرزندش را آورد و گفت: فرزندم مال تو او را خوراک بده و او برده تو باشد. امام فرمود: (انسان) آزاده خریده و فروخته نمیشود. این کار شایسته تو نیست از ذمیان نیز روا نمی باشد.

در پایان کار این بررسی که به بخشهای ویژه ای از گفتار امام ابو الحسن علی بن موسی الرضا نگریستیم و در فراخور ذهن محدود صاحب این قلم از دریای ژرف و بیکرانه علوم الهی آن امام بزرگ جامی برگرفتیم و در قالب این صفحات ریختیم به بررسی اصلی دیگر می پردازیم که بیشتر از شیوه رفتار و کردار امام الهام یافته است.

 سخن امام در حدیث مذکور اوج کرامت انسان و اصالت حقوق او و نفی ارزشهای مالی را روشن می سازد. امام رضا الله اجازه نمی دهد آزادی فرزند انسانی اگر چه دمی و کافر باشد با امور مادی معاوضه گردد و آزادی انسان به جرم اینکه گرسنه است خدشه دار شود. از نظر امام انسان آزاد است و احتیاجات اقتصادی نمی تواند او را برده کی سازد و آزادی خدادادی او را سلب کند، اگر چه مسلمان نباشد.

در جامعه الهی رضوی ارزش و والایی انسان پایه واصل قرار دارد و کلیه قوانین با توجه به این اصل تدوین می گردد و روابط مالی و مبادلات اقتصادی - همه - در چهارچوب این بینش انجام میشود و بر محور این اندیشه دور می زند که سرمایه سود کالا و هر چیز ارزشمندی برای انسان است و باید در خدمت او قرار گیرد. انسان برای رشد سرمایه و تولید نیست تا در خدمت سرمایه و کالا قرار گیرد بلکه اینها همه برای انسان و رشد انسان و در خدمت انسان است. البته تحقق این امور در صورتی است که جامعه براستی جامعه رضوی و اسلامی باشد؛ نه اینکه در ظاهر ادعای پیروی از ولایت کند و خود را «رضوی» بداند و در باطن حاکمیت با معیارها و بینشهای ماده پرستی و سرمایه داری باشد. 

یادآوری این نکته نیز لازم است که در اسلام و اندیشه های الهی امام رضا الله اصول تربیتی و اخلاقی و مبانی ایمانی و اصول دینی از اقتصاد و مسائل مالی و سیاسی و... جدا نیست. اخلاق و اقتصاد با هم رابطه دارند، توحید و عدل با ضوابط اجتماعی و قوانین اقتصادی پیوندی ناگسستنی دارد و همه قوانین بر محور عقیده به خدا دور میزند.