پدیده فقر

فقر عامل مرگ و نابودی

امام رضا : إذا أكل مال اليتيم ظلما فَقَدْ أَعانَ عَلَى قَتْلِهِ إِذِ الْيَتِيمُ غَيْرُ مُسْتَغْنِ وَلا مُحْتَمِل لِنَفْسِهِ، وَلَا قَائِمِ بِشَأْنِهِ وَلَا لَهُ مَنْ يَقُومُ عَلَيْهِ وَ يَكْفِيهِ كقيام والِدَيْهِ فَإِذَا أَكَلَ مَالَهُ فَكَأَنَّهُ قَدْ قَتَلَهُ وَ صيَّرَهُ إِلَى الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ ....(علل الشرایع، ج ۲، ص ۴۸۰ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۹۲ با اندکی اختلاف)

هرگاه مال یتیم را بخورد به کشتن او کمک کرده است؛ زیرا یتیم نه بی نیاز است و نه میتواند بار (زندگی) خویش را بر دوش کشد و نه در شئون زندگی بر پای خویش بایستد نیز کسی ندارد که امور زندگی او را اداره کند و او را بسنده باشد چونان پدر و مادر پس آنگاه که مال او را تباه کرد چنان است که او را کشته و به بینوایی و تهیدستی افکنده است. پدیده شوم ،فقر از ناهنجارترین دردها در زندگی انسان است و در ابعاد مادی و معنوی زندگی فرد و جامعه آثار و عوارضی زیانبار و ویرانگر دارد فقر از دوران گذشته تاریخ تاکنون در اجتماعات بشری بیداد کرده و اندیشه و روان و جسم و جان و جمله هستی آدمیان را دستخوش تباهی قرار داده است. قرن حاضر با همه ادعاها و پیشرفتها، بر گسترش روز افزون این پدیده در خانواده بشری افزوده و چیزی از آن نکاسته است. ماهیت شیطانی نظامهای سرمایه داری غرب با زیر نفوذ قرار دادن سرمایه ها در بخش خصوصی جهان سوم اکثریت خانواده بشری را به تهیدستی کشنده ای دچار ساخته است.

اکنون در این بخش به بررسی این پدیده در گفتار بلند و بیکرانه امام رضا میپردازیم، و معنای فقر و برخی از علل و عوامل و عوارض و پیآمدهای آن را بر جسم و روح انسان جستجو میکنیم و شیوه های مبارزه با مشکل بزرگ فقر را از احادیث و تعالیم امام رضا می آموزیم.

از خواننده انتظار داریم در این بررسی، تا آنجا که در توان دارد با ما همراهی کند و ژرف بنگرد که آن امام بزرگ انسانیت به این مشکل اساسی حیات انسان چگونه نگریسته و پیآمدهای زهرآگین و ویرانگر آن را چگونه ترسیم کرده و برای رویارویی با آن چه اصول و معیارهایی را ارائه داده است.

حدیث نخستین این فصل درباره یتیم و خوردن مال او بود. امام رضا خوردن اموال یتیمان را در حکم قتل آنان شمرده است پس از آن عللی را برای این موضوع ذکر فرموده است که از آن قانونی عام و کلی به دست می آید که می تواند جهت گیری کلی در مبارزه با این مشکل را مشخص سازد.

 ثابت شده است که علت حکم، عمومیت بیشتری از حکم دارد؛ زیرا علت در جاهای دیگر نیز وجود دارد و حکم نیز بدانجا سرایت میکند. اینک علت حکم تحریم خوردن مال یتیم تهیدستی و فقر یتیم است. امام می گوید: آنکه مال یتیم را بخورد عامل مرگ و قتل او شده است؛ به این علت که او را به فقر و تهیدستی دچار ساخته است. یتیم نمی تواند بار خویش بر دوش بکشد و در زندگی بر پای خویش بایستد. پدر و مادری ندارد که امور معاشش را بسنده باشند؛ او تنها به اموال خویش تکیه دارد که تامین کننده نیازهای اوست. پس آنان که این تکیه گاه را بستانند و او را فقیر و تهیدست سازند چنان است که وی را کشته باشند.

 بی گمان میتوان از کلام امام استفاده کرد: هر انسانی که مال و مواد لازم زندگی را در اختیار نداشته باشد، و افراد یا سازمانهایی نباشند که دست او را بگیرند، دست به گریبان فقر می گردد و همین امر سرانجام او را به نیستی و نابودی می کشاند همه جریانها برنامه ها اشخاص گروهها و سیاستهایی که زمینه فقر افراد را فراهم آورند و شرایط رشد ثروت در دست طبقاتی را آماده کنند و دست اکثریت را از تولید و سرمایه و کار کوتاه سازند، چنان است که به قتل آنان دست زده اند از این بیان موضع زیانبار و غیر قابل قبول فقر روشن میگردد در دعاهای ما که با زبان ویژه خود فرهنگ اسلامی را تبیین می کند همواره از فقر و مسکنت نکوهش شده و به عنوان پدیده شومی معرفی گشته است که باید از شر آن به خدای متعال پناه برد. علامه مجلسی می گوید:

درخواست فقر از خداوند در دعاها نیامده است؛ بلکه در بیشتر دعاها، استعاده پناه بردن به خداوند از فقری که عامل بدبختی است رسیده است.(بحار الانوار، ج ۷۲، ص )

 اکنون نمونه هایی از احادیث

 پیامبر اکرم :

الْفَقْرُ أَشَدُّ مِنَ القَتْلِ :( الحياة، ج ۴، ص ۲۸۱ )

فقر دشوارتر از قتل (مرگ) است.

امام علی

الفقر، الموت الاكبر : (نهج البلاغه ٫ ۱۱۶۶)

فقر، مرگ بزرگ است.