ه نشانه ها و مقام ها در ایران

 آیا نشانه ها یا اماکنی در ایران وجود دارد که نشان دهنده حضور حضرت در ایران باشد؟

علاقه ویژه شیعی در میان مردم ایران به گونه ای بود که اصرار داشتند آثار به جای مانده از مسیر حضرت در شهرها و مناطقی محل حضور و استقرار ایشان حفظ شود.(2. جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ص ۴۶۴ ) در ایران مکانهای خاصی به عنوان یادبود حضور امام رضا مشخص شده که محل آمد و شد و تبرک دوستداران حضرت است. این مکانها عبارت اند از: ۱ مسجد امام رضا در اهواز از قدیمیترین نقاطی است که در ایران به نام امام رضا وجود دارد؛(3. معجم البلدان، ج ۱، ص ۲۸۵؛ مرآة البلدان، ج ۱، ص ۱۳۲)  ۲. دو نقطه منسوب به امام رضا در شهر شوشتر است که یکی از آنها کمی دورتر از پل شاه علی و لشکر است و دیگری در شرق شوشتر نزدیک رودخانه شطیط ۳ چند بقعه دیگر در شوشتر با نام شاخراسون و امام ضامن و بقعه امام رضا وجود دارد؛ ۴ در شرق دزفول نیز قدمگاهی موجود است؛(4. عرفان منش جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا، ص ۵۸ تا ۶۰) ۵ در شهر ارجان که در قدیم شهر آبادی بود محلی با نام قدمگاه یا مسجد امام رضا است که گفته اند حضرت در حرکت خود به ۴ خراسان در اینجا نماز خوانده اند؛(1. مرآة البلدان، ج ۱، ص ۳۶۸؛ جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا، ص ۷۸ و ۷۹ ۲ )۶ مسجد قدمگاه امام رضا در ابرقو مشهور به مسجد بیرون هم از اماکنی است که آثاری از آن به جای مانده است؛(2. افشار، یادگارهای یزد، ج ۱، ص ۳۵۷ و ۳۵۸ ) ۷ در یزد هم چندین قدمگاه وجود دارد که از جمله آنها قدمگاه خرانق (مشهدک) و قدمگاه ده شیر در فراشاه است؛ ۸ در محله دارالشفای یزد، مسجدی به نام مسجد فرط یا پتک وجود دارد که بسیار کهن و قدیمی است. داستان بنای این مسجد به زمان خروج ابو مسلم خراسانی بر می گردد گفته اند که وقتی امام رضا در سفر به سوی خراسان به یزد آمدند در این مسجد نماز گزاردند اکنون نیز یکی از حجره های مسجد به نام صومعه امام رضا شناخته میشود(3. یادگارهای یزد، ج ۱، ص ۳۸۳ و ۳۸۴؛ ج ۲، ص ۲۱۱ تا ۲۱۷ ) ۹ به جز مکان ها و قدمگاه های یاد شده میتوان از قدمگاهها و بقعه های موجود در نایین و نطنز و دامغان نیز یاد کرد(4. جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص ۲۲۴ تا ۲۲۷ ) گزارش کرده اند که در محلی به نام آهوان چند آهو نیز به حضرت پناه بردند(5. تاریخ تشیع در ایران، ص ۱۲۷ )

. ورود امام رضا به قم

آیا امام رضا در مسیر سفر به خراسان وارد قم نیز شدند؟

بنابر نقلی امام در طول سفرشان از شهر قم نیز گذشته اند و در آنجا توقفی کرده اند.(6. سید عبد الكريم بن طاووس، فرحة الغرى، ص ۱۰۵ ) سید عبد الکریم بن طاووس (وفات: (۶۹۳ ق) این گونه نگاشته است: «وقتی که آن حضرت را از مدینه به سوی خراسان بردند در راه امام به بصره تشریف آوردند و از آنجا از راه اهواز به بغداد و از آنجا به قم تشریف بردند و راه ایشان به کوفه نیفتاد چون به حوالی قم رسیدند اهل قم از آن جناب استقبال کردند و در مهمان کردن آن حضرت میان خود مناقشه و منازعه کردند حضرت فرمودند که شتر من از جانب خداوند عالمیان مأمور است به هر خانه که آن را امر کرده اند، خواهد خوابید. پس شتر آمد به در خانه مردی رسید و خوابید و صاحب آن خانه شب در خواب دیده بود که فردا امام رضا مهمان او خواهد بود و اندک روزی که گذشت به جای آن خانه عمارت بسیار خوبی ساختند و امروز مدرسه مشهوری است.(1. همان.)

مدرسه علمیه رضویه قم واقع در خیابان آذر را مردم یادگار محل اقامت امام رضا در قم میدانند افندی نیز به حضور امام رضا در قم اشاره کرده و مینویسد: در قم چشمه ای است که گفته میشود علی بن موسی الرضا از آب آن نوشیده اند.(2. افندی، ریاض العلماء، ج ۱، ص ۳۷۹) البته موضوع ورود امام به قم محل تردید است؛ زیرا مأمون به رجاء بن ضحاک نوشته بود که در مسیر حرکت امام راه کوفه و قم را در پیش نگیر(3. لا تأخذ على طريق الكوفة و القم. عيون أخبار الرضاعة، ج ۲، ص ۱۴۸ و ۱۴۹) گفتنی است این دستور خلیفه نیز بر دور نگه داشتن امام از شهرهای شیعه نشین استوار بود.

منزلگاه های توقف امام

مهم ترین اتفاقاتی که در مسیر حرکت امام به ایران گزارش شده چیست؟

در طول سفر حضرت رضا به خراسان ایشان در شهرها و مکان های مختلفی اقامت کردند که منتخبی از این مکانها را با تکیه بر حوادث یا

سخنان نقل شده مرور میکنیم

۱ مکه

محمد بن میمون گوید در مکه با آن جناب بودم، پیش از آنکه به طرف خراسان حرکت کند روزی به امام عرض کردم تصمیم دارم به مدینه برگردم نامه ای برای فرزندتان ابو جعفر بنویسید تا با خود ببرم حضرت رضا تبسمی کردند و نامه را نوشتند نامه را به مدینه بردم و به حضرت

جواد دادم. (1. تک عطاردی، مسند الامام الرضاعة، ج ۱، ص ۵۳ تا ۶۲ )

ص79