اقدامات فضل بن سهل در تثبیت مأمون

فضل بن سهل سرانجام توانست مأمون را از عباسیان جدا کند، ولی مأمون برای ایرانیان ناشناخته بود و او میبایست کاری کند که ایرانیان مأمون را به عنوان . یک رهبر عدالت خواه و عدالت گستر بشناسند عدالتی که ایرانیان در قیام علیه بنی امیه خواستار اجرای آن بودند. بر همین اساس فضل بن سهل دست به اقدامات گسترده ای زد که به مردم چنین وانمود کند مأمون همان رهبری است که به دنبال او بودند. بعضی از اقدامات از این قرارند

۱- انتخاب لقب امام الهدى

اولین اقدام فضل بن سهل پس از جدا کردن مأمون از عباسیان این بود که برای معرفی او به مردم لقب امام الهدی را برایش انتخاب کرد و تبلیغات حکومتی بر این اساس استوار شد طبری درباره این حادثه مینویسد: مأمون را امام الهدی خواندند و به همه جا مکاتبه کردند که لقب او امام الهدی است. (همان کتاب، ص۲)

2-جلب حمایت دانشمندان

در جامعه اسلامی دانشمندان اسلامی از موقعیتی ویژه برخوردار میباشند به گونه ای که عملکرد آنان حمایت افکار عمومی و توده مردم را به دنبال دارد. بر این اساس در طول تاریخ در جامعه اسلامی هرگاه حاکمان توانسته اند حمایت عالم یا عالمانی را به همراه داشته باشند مشکلات کمتری داشته و به آسانی مشکلات را حل کرده اند. فضل بن سهل در همان آغاز متوجه این مسأله شد و کوشید حمایت دانشمندان را برای مأمون جلب کند درباره این اقدام فضل به سهل مورخان نوشته اند، فضل بن سهل به مأمون گفت: تو قرآن خوانده ای حدیث شنیده ای و تو خود یک دین شناس هستی پیشنهاد میکنم هر کس از دانشمندان را که در این منطقه حضور دارند بخواهی و از آنان تقاضا کنی که برای تبلیغ و ترویج حق و پیاده کردن آن و زنده کردن سنت رسول خدا به تو کمک کنند و مأمون نیز چنین کرد.(1. محمد یک الحضری همان کتاب، ص ۱۵۲)

همان طور که پیشتر مطرح کردیم مأمون در ظاهر یک شخصیت علمی بود و با علوم اسلامی نسبتاً آشنایی داشت طوری که دانشمندانی که با او معاشرت میکردند به شخصیت علمی او اعتراف میکردند. این ویژگی در مسائل حکومتی به مأمون بسیار کمک کرد.

جلب حمایت افکار عمومی

فضل بن سهل بخوبی میدانست که حمایت دانشمندان اگر پشتیبانی توده مردم را نداشته باشد فایده ای ندارد؛ روی همین اصل اقدام به جلب حمایت مردم کرد و برای رسیدن به این هدف دو پیشنهاد به مأمون ارائه داد:

۳-۱- ساده زیستی عوام فریبانه

ساده زیستی جزء فرهنگ دینی است. مسلمانان ساده زیستی هر شخصی را به حساب دینداری او و پرهیز از دنیا و توجه به آخرت میدانند بخصوص اگر شخص، به بیت المال و اموال عمومی دسترسی داشته باشد در آن صورت ساده زیستی او در ظاهر نشانه تقوا و پرهیز از چپاول بیت المال است. اما بین زهد واقعی و زهد فروشی فاصله بسیار است و فراوانند کسانی که زهد فروشی میکنند ولی زاهد نیستند و این زهد فروشی را دامی برای فریفتن مردم قرار داده اند؛ از طرف دیگر فراوانند کسانی که زاهد واقعی هستند ولی هرگز زهد فروشی نمیکنند یکی از ضعفهای عامه مردم آن است که ظاهربین هستند و نمیتوانند پشت پرده حوادث را در همه جا ببینند و از هدفهای پنهانی رفتار انسانهای زیرک غافل هستند در نتیجه به همان ظاهر بسنده می کنند. فضل بن سهل که به این مسائل آشنا بود به مأمون چنین توصیه کرد پیشنهاد میکنم در حضور مردم روی نمد و فرش پشمی بنشینی!! (1. عزالدين على بن ابي الكرم بن البر، همان کتاب، ص ۲۲۵ )

ادعای ترویج دین و ساده زیستی مأمون چنان تأثیری در اندیشه مردم گذاشته است که یکی از شاعران معاصر او در این باره چنین سروده است " اضحى امام الهدى المأمون مشتغلاً                                      بالدين والناس بالدنيا مشاغيل(2. احمد بن على الخطيب بغدادی، همان کتاب، ص ۱۸۹)

امام الهدی مأمون روز را به سر میبرد در حالی که به فکر دین باشد و حال آنکه همه مردم به فکر دنیا هستند.

۳-۲- ایجاد رفاه عمومی

مشکلات اقتصادی همیشه و در همه جا توده مردم را به ستوه می آورد و اکثریت جامعه از آن رنج میبرند به گونه ای که میتوان گفت مشکل اقتصادی، مهمترین مشکل توده مردم است. بنابراین اگر حکومتی در حل این مشکل قدمی بردارد افکار عمومی را جلب و حمایت آنان را به دنبال خواهد داشت روی همین اصل فضل به سهل به مأمون پیشنهاد کرد که حق هر کسی را به او برگرداند و به دنبال این پیشنهاد مأمون به مالیات کل خراسان را حذف کرد. (1. عز الدين على بن الكرم بن اثير، همان کتاب، ص ۲۲۵ )

اقدامات فضل بن سهل در معرفی مأمون به قدری تأثیر داشت که مردم حکومت مأمون را پذیرفتند. مورخان درباره تأثیر این اقدامات نوشته اند: «این اقدامات برای مردم خراسان بسیار خوشایند بود به گونه ای که گفتند مأمون پسر خواهر ما و پسر عموی پیامبر ماست !(2. همان کتاب)

آنچه بیان شد بخشی از اقدامات فضل بن سهل برای تثبیت حکومت مأمون بود ولی همان طور که پیشتر بیان کردیم مأمون خود نیز انسانی ،زیرک سیاستمدار و باهوش بود. او خود نیز برای تثبیت حکومت خویش به عنوان یک حکومت مورد پسند خراسانیان دست به اقداماتی زد.

ص36