بهداشت و پاکیزگی

امام رضا علت غسل جنابت پاکیزگی است تا انسان را از آن چه از آزردگی آن کار دیده است تطهیر شود و همه تن او پاک گردد زیرا جنابت از همه بدن شخص برخاسته و از همین رو تطهیر همه بدن بر او واجب شده است.

اما علت آسانتر گرفتن درباره پیشاب و مدفوع، آن است که از جنابت بیشتر و همیشگی ترند و از همین رو به سبب فراوانی مشقت آوری و بیرون آمدن آنه بدون خواست و شهوت خداوند در این باره به وضو بسنده داشته است در حالی که جنابت تنها از لذت جویی و لذت یابی و واداشتن خود به این کار از انسان بر می خیزد. (من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۷۶، ج ۱۷۱)

شیر دادن کودک

به نقل از سعد بن سعد اشعری از امام رضا پرسیدم که آیا کودک بیش از دو سال هم شیر داده میشود؟

فرمود: تنها دو سال

گفتم اگر از دو سال افزون شود آیا بدان سبب بر پدر و مادر او گناهی است؟ فرمود: نه

آداب خوردن و آشامیدن

امام رضا : اگر مردم در خوردن به کــم بسنده می داشتند. بدن هایشان متعادل بود. (مكارم الاخلاق، ج ۲، ص ۱۸۰، ح ۲۴۶۶)

امام رضا بدن به سان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بدان مراقبت شود به گونه ای که آب نه فراوان تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرق کنند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد آبادانی اش استمرار می یابد و خرمی اش افزونی میگیرد و کشتش بالندگی و برکت مییابد؛ اما اگر از آن غفلت شود به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و پوشاک چنین است. (پس) سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ریشه می گسترد.

بنگر که چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تنت با چه چیز نیرو میگیرد و بدنت چه خوردنی و نوشیدنی ای را سازگاری دارد.

همان را برای خویش مقرر بدار و خوراک خود گیر.

امام رضا پرهیز از یک چیز واگذاردن آن نیست. پرهیز از یک چیز تنها کم خوردن آن است.(عيون اخبار الرضا علي ، ج ۱، ص ۳۰۹، ح ۷۲)

امام رضا : غذای خود را با سبک ترین غذایی که بدنت را به اندازه عادتت و بر حسب اقامتگاه و فعالیت ها و زمانه ات تغذیه می کند، آغاز کن.

خوردن غذای گرم پیش از سرد شدن

امام رضا : هر کس غذای افزون از اندازه بخورد، این غذا او را سودی نمی رساند و هر کس به اندازه نه بیشتر و نه کمتر بردارد این غذا او را تغذیه میکند و سود میرساند روش پسندیده برای تو، آن است که از هر یک از انواع غذا در فصل ویژه آن، بهره بگیری

پرهیز از زیاده روی

در حالی که هنوز مقداری میل داری از غذا دست بکش؛ چرا که این کارت به خواست خداوند برای بدن سلامت آورتر برای عقل ذکاوت بخش تر و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است.( طب الامام الرضا عليه ص ۱۴)

امام رضا : هر گاه چیزی خوردی به پشت دراز بکش و پای راست خود را روی پای چپ بگذار (الكافي، ج ۶، ص ۲۹۹، ج ۲۱)

به نقل از احمد بن محمد بن ابی نصر از راوی دیگر امام رضا را دیدم که چون غذا میخورد به پشت دراز میکشید و پای راست خود را روی پای چپ می انداخت. (المحاسن، ج ۲، ص ۲۳۶، ج ۱۷۲۳)

خرید گوشت

امام رضا خطاب به غلام خود در خریدن) گوشت برای ما قسمت های جلوی لاشه) را بخر و قسمتهای عقب را نخر؛ زیرا بخشهای جلو به چراگاه نزدیک تر و از آفت دورترند. 

امام رضا خوردن گوشت خام در شکم، کرم پدید می آورد.

پرهیز از اعتیاد به خوردن گوشت

به نقل از حسین بن خالد به ابوالحسن امام رضا گفتم مردم می گویند که هر کس سه روز گوشت نخورد، بد خوی میشود.

فرمود: دروغ گفته اند؛ اما هر کس چهل روز گوشت نخورد، خوی و بدن او دگرگون میشود چرا که نطفه در مدت چهل روز از حالتی به حالت دیگر ) تغییر می یابد.(الکافی، ج ۶ ص ۳۰۹، ح ۲)

گوشت ناپخته

امام رضا خوردن گوشت ،ناپخته در شکم، کرم ایجاد میکند.

خوردن گوشت بز و گوسفند از نظر امام رضا یاد

به نقل از سهل بن زیاد از یکی از هم مسلکانش به گمان، محمد بن اسماعیل) یکی از ما نزد امام رضا ، از گوشت، یاد کرد و گفت: هیچ گوشتی خوش تر از گوشت بز نیست.

پس امام رضا به او نگریست و فرمود: اگر خداوند، گوشتی خوشتر از گوشت میش آفریده بود همان را فدیه اسماعیل می ساخت.(الکافی، ج ۶، ص ۳۱۰، ح ۱)

تمیز نکردن کامل استخوان و نخوردن مغز استخوان

امام رضا : هر کس میخواهد معده اش او را آزار ندهد، بر روی غذا آب نخورد تا هنگامی که غذا خوردن را به پایان ببرد. هر کس چنین کند بدنش به رطوبت میگراید معده اش ضعیف میشود و رگهایش نیروی غذا را به خود نمیگیرند؛ زیرا اگر پشت سرهم روی غذا آب ریخته شود، آن غذا در معده نارس و بد گوارش میگردد.

خواص آب سرد

امام رضا درباره آب سرد روایت میکند که حرارت بدن را فرومی نشاند، صفرا را آرام میسازد غذا را هضم می کند، پس مانده ای را که در سر معده هست ذوب میسازد و تب را از میان میبرد.(الفقه المنسوب الامام الرضا ال ، ص ۳۴۶)

آشامیدن آب سرد پس از خوردن شیرینی

امام رضا : آشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و پس از شیرینی دندانها را از بین میبرد.

امام رضا : مبادا مرد هنگامی که میان سال می شود، خوردن چیزی را در هر شب واگذارد زیرا این کار سبب خواب آرام تر و بوی خوش تر دهان است.

امام رضا : مقدار بایسته در خوراک آن است که چون هشت ساعت از روز میگذرد یک بار غذا بخوری یا در دو روز سه وعده غذا میل کنی بدین ترتیب که در پگاه نخستین روز ناشتایی بخوری سپس در همان روز شام بخوری و سپس چون روز دیگر فرارسید، پس از گذشت هشت ساعت از آغاز ،روز یک وعده دیگر بخوری و در آن روز تو را به شام نیازی نیست این غذا باید به اندازه باشد و نه بر آن افزوده و نه از آن کاسته شود.

نان جو

غذای انبیاء و تأکید خداوند بر آن

امام رضا درباره برتری نان جو چنین فرموده اند

برتری نان جو بر گندم همانند برتری ما بر دیگر مردمان است . پیامبری نیست که برای خورنده نان جو دعا نکرده و برای او برکت نخواسته باشد و هیچ درونی نیست که جو بدان در آمده و همه دردها از آن بیرون نرفته باشد. آن خوراک پیامبران و غذای نیکان است.

خداوند متعال جز این را نخواسته است که خوراک پیامبران خویش را جو قرار دهد.

امام رضا چیزی سودمندتر از نان برنج، به درون مسلول در نمی آید.

بهترین سبزی از نظر امام رضا

امام رضا : درباره سبزیها بهترین آنها کاسنی و کاهو است.

توصیه و سفارشات حضرت امام رضا برای سلامت تن و روان

حالات طبیعی انسان در ادوار عمر

بدان خداوند عالم حالات آدمی را که بر آنها ساخته شده و به آن احوار متصرف در حیات و زندگانی است چهار بخش قرار داده است.

حالت اول

از پانزده سالگی تا بیست و پنج سالگی که جوانی و خوبی و طراوت او در این دوره از عمر است و در این مدت خون در مزاج او بر سایر اخلاط غالب است.

حالت دوم

حالت دوم از بیست و پنج سالگی است با به سی و پنج سالگی، در این قسمت از عمر غلبه با صفرا است که به نهایت شدت و قوت می رسد. بر همین حالت به سر میبرد تا این دوره سپری شده به حالت سوم برسد.

حالت سوم

این حالت از سی و پنج سالگی شروع می شود و به شصت سالگی ختم میگردد. در این دوره از عمر سایر اخلاط مغلوب سوداء است. این دوره روزگار حکمت و پند و اندرز و معرفت و عبرت و انتظام امور زندگی و صحت نظر در عواقب امور و دور اندیشی است.

حالت چهارم

پس آن گاه داخل در حالت چهارم میشود. در این سن بلغم بر سایر اخلاط غلبه پیدا میکند و این حالتی است که به چیزی تغییر نمی کند مگر پیری و ناتوانی تلخی ،زندگی کم شدن نیرو فساد و بی نظمی نشانه این حالت آن است که حافظه کم و فراموشی زیاد می شود و شخص چیزها و کسانی را که به آن مربوط بوده نمی شناسد. در حضور مردم چرت می زند هنگام خواب بیدار می ماند و موقع بیداری خوابش میبرد روش و عادت دیرین خود را از دست می دهد، آب جلوه او خشک میشود از قدرت روئیدن ناخن و موی او کاسته میگردد. بلغم سرد و خشک است سردی و خشکی همان معنای مرگ و فنای اجسام میباشد جسم بر اثر غلبه قوه بلغمیه نیروی خود را از دست می دهد و نابود میگردد.

خوردن تخم مرغ و ماهی و ضرر آن

امام رضا باید از این بپرهیزی که تخم مرغ و ماهی را همزمان در معده گرد آوری؛ چرا که هر گاه این دو با یکدیگر آیند، قولنج، باد بواسیر و دندان درد به وجود می آورند.(طب الرضا ، ص ۶۳)

غلبه اخلاط بر چهار قسمت از بدن

خداوند طبایع را بر چهار جزء بدن تقسیم کرد

۱ - خون را بر سر و صورت و چشمها و گوشها و بینی و دهان و دماغ مسلط کرد.

۲ - بلغم را بر سینه و نیروی باد غلبه داد.

۳ - صفرا را بر دنده های پهلو غالب کرد.

۴ - سودا را بر شکم و علاج بلغم

هر کس میخواهد بلغم را از خود دور کند هر روز در اول ساعت آن چیزی از جوارش حریف میل کند حمام زیاد برود، در آفتاب بسیار بنشیند و از غذاهای سرد و مرطوب پرهیز کند.

علامه مجلسی قدس سره میفرماید مراد از جوارش حریف جوارش فلافلی است که مشتمل است بر فلفل

حتماً شام بخورید ولو به لقمه ای

امام رضا فرمودند: شب حتما غذا بخورید، اگر چه مقدار کمی نان باشد، چون باعث قوت جسم میشود.

از نوشیدن آب سرد پس از غذای گرم بپرهیزید

امام رضا فرمودند نوشیدن آب سرد پس از غذای داغ و شیرینی باعث از بین رفتن و فساد دندانها میگردد. (بحار الانوار ، ج ۴)

هرگز با شکم پر حمام نگیرد چون سبب تولید قولج می شود.

انفاق بهترین قسمت غذا

شیخ اجل احمد بن محمد برقی از قول پدرش، معمر بن خلاد، نقل کرده است: هرگاه حضرت امام رضا غذا میل میکرد کاسه بزرگی نزدیک سفره خود میگذاشت و از هر غذائی که در سفره بود از بهترین قسمت های آن مقداری بر میداشت و در آن کاسه می گذاشت سپس امر می کرد که بین فقرا پخش کنند و آن وقت تلاوت میکرد آیه: «فلا اقتحم العقبه» و آن عقبه آزاد کردن بنده ای است از بردگی و یا غذا دادن به اوست.

حضرت امام رضا میفرمود: خداوند عزوجل دانا بود که هر انسانی قدرت آزاد کردن بنده ندارد برای ایشان راهی به بهشت قرار داد، یعنی مقابل آزاد کردن بنده غذا دادن به فقرا را قرار داد که هر شخص بتواند به واسطه آن به بهشت رود.(منتهى الآمال، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۳۴۲.)

خوراک قبل و بعد از حجامت

ائمه معصومین در احادیث خود به خوراک مناسب برای قبل و بعد از حجامت اشاره فرموده اند که در اینجا به برخی از آنها را بیان می کنیم

۱ - در روایتی از عبدالملک نوفلی آمده که بر امام صادق وارد شدم. در دست ایشان اناری دیدم. فرمود:

اناری بیاور، چرا که من از هیچ چیز به اندازه ی شریک گرفتن در خوردن انار ناراحت نمیشوم سپس حجامت کردم. سپس انار دیگری خواست...»

۲ - در روایت دیگری حمیری میگوید به امام صادق نامه نوشتم و عرض کردم که من خون و صفرا دارم. زمانی که حجامت میکنم صفرا بر من غلبه میکند و زمانی که حجامت را به تأخیر می اندازم خون به من ضرر میرساند نظر شما در این مورد چیست؟

سپس حضرت به من نامه نوشت که حجامت کن و برای تاثیر حجامت ماهی تازه بخور دوباره مسئله را سوال کردم. ایشان نوشت

حجامت کن و ماهی تازه با آب و نمک بخور این کار انجام دادم و سلامت یافتم.»

البته از متن حدیث چنین بر می آید که دستور مصرف ماهی تازه برای چنین شخصی با وضعیت خاص خود بوده است نه برای همه ی مردم.

۳ - مرد دیگری روایت میکند که خدمت امام صادق بودم. حضرت حجام خواست و فرمود:

ابزار حجامت را بشوی و انار خواست و میل فرمود و پس از اینکه از حجامت فارغ شد انار دیگری خواست و میل کرد و فرمود این کار مرار (صفرا را فرو می نشاند.

۴ - امام حسن عسکری می فرماید:

بعد از حجامت انار شیرین میل کنید چون انار خون را آرام می کند و آن را در مسیر خود صاف میگرداند.

۵ - یک روز امام رضا فرمود:

ای معتب برای من ماهی تازه تهیه کن میخواهم حجامت کنم. تهیه کردم پس فرمود: ای معتب برای من سوپی درست کن سوپ را برای ایشان درست کردم و حضرت از آن تناول فرمود.

۶ - امام رضا در رساله ی ذهبیه فرمایش مفصلی در مورد خوراک بعد از حجامت دارند که قسمتی از آن را در اینجا می آوریم

پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله پارچه ی کرکی یا ابریشمی یا دستمال نخی که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. بعد یک حبه از تریاق اکبر نام یک داروی قدیم به اندازه ی ماش میل کنید.

پس از حجامت و فصد آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست شربت بالنگ مصرف کنید و در جایی که این امکانات وجود ندارد بالنگ را زیر دندان بگیرید و روی آن جرعه ای آب نیم گرم بنوشید.

اما در فصل سرما باید سکنجبین عسلی استفاده شود که این شربت شما را از بیماریهای خطرناک ،لقوه برص بهق و جذام به اراده ی خداوند ایمن خواهد داشت.

امام رضا : سفارش میکنم که پس از حجامت یا فصد آب انار را با مکیدن آن بنوشید مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت.

پس از حجامت و فصد از خوردن غذاهای نمک دار تا مدت ۳ ساعت بپرهیزید چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیماری جرب دچار شود...

پرهیز از حجامت به هنگام گرسنگی

از مجموعه ی احادیث و روایات بر می آید که حجامت باید در زمان سیری انجام شود و انجام آن به هنگام گرسنگی مضر است. از امام صادق روایت شده که حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوت بخش بدن است. حضرت صادق فرمود: از حجامت در حال گرسنگی بپرهیزید.

حضرت هم چنین فرمود: بعد از خوردن طعام، با حجامت خون جمع می شود و بیماری دفع میگردد. اما اگر قبل از خوردن غذا حجامت انجام شود، خودن دفع میشود ولی بیماری در بدن می ماند.

دعای حجامت امام رضا

امام رضا برای حجامت دعای خاصی ذکر فرموده اند. این مطلب اهمیت همراهی درمان روحی و دعا درمانی با درمانهای جسمی در طب اسلامی را اثبات میکند متن دعا چنین است

وقتی خواستی حجامت کنی چهار زانو جلوی حجام بنشین و بگو: أعوذ بالله الكريم فى حجامتى مِنَ العين في الدم و من كل سوء و الأعلال والأسقام والأوجاع و الأمراض وأسأَلُكَ العافية و المعافاة و الشفاء من كل داء. )( بحار، ج ۶۲ ص ۱۱۷)

یعنی در حجامت خود به خداوند کریم پناه میبرم از خونریزی و از هر ناراحتی علت سختی و درد و مرضی و خداوندا از تو عافیت و اسباب عافیت و شفای از هر بیماری را طلب میکنم.

پرهیز از مقاربت و هیجانهای عصبی قبل و بعد از حجامت

امام رضا در رساله ی ذهبیه میفرماید: فصد و حجامت پس از عمل جماع خوب نیست. باید میان جماع و حجامت و فصد، حداقل دوازده ساعت فاصله باشد... پس از حجامت نباید بلا فاصله به زنان شد. به علاوه مقرر است که انسان بعد از حجامت از حرکت زیاد و خشم و هیجان بپرهیزد.(کتاب طب اسلامی گنجینه تندرستی ، تالیف دکتر رضا منتظر)

درمان تن و روح

امام رضا بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود به گونه ای که آب نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار مییابد و خرمی اش بیشتر میگرد و کشت آن برکت مییابد؛ اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن میروید بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی چنین است. (پس) سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ریشه میگسترد بنگر که چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو میگیرد و چه خوردنی و نوشیدنی ای برای بدنت سالم تر است همان را برای خویش مقرر بدار و خوراک خود گیر (بحار الانوار، ج ۶۲ ص ۳۱۰)

از بین بردن بوی بد دهان

امام رضا میفرماید انجیر بوی بد دهان را از بین می برد و استخوان را محکم میکند و درد را از بین میبرد و با بودن انجیر احتیاج به دوایی دیگر نیست.

نان جو خوراک پیامبران الهی

امام رضا الله فرمودند: برتری نان جو بر گندم، همانند برتری ما بر دیگر مردمان است. هیچ پیامبری نیست که برای خورنده جو دعا نکرده و برای او برکت نخواسته باشد و هیچ درونی نیست که جو بدان در آمده و همه دردها از آن بیرون نرفته باشد آن خوراک پیامبران و غذای نیکان است. خداوند متعال جز این را نخواسته است که خوراک پیامبران خویش را جو قرار دهد.

آداب غذا خوردن و خوابیدن

از امام رضا الله منقول است که در بدن رگی هست که آن عشا نام دارد و هر که در طرف شب چیزی نمیخورد آن رگ او را نفرین میکند تا صبح میگوید خدا تو را گرسنه نگه دارد چنانچه مرا گرسنه داشتی خدا تو را تشنه بدارد که مرا تشنه داشتی پس البته ترک میکند عشا را اگر چه به لقمه نان باشد و اگر چه به دمی آب باشد.

آداب بعد از طعام

در حدیث معتبر از حضرت رضا منقول است که هر گاه چیزی خوردی بر پشت بخواب و پای راست را بر روی پای چپ بگذار در حديث معتبر از امیر المؤمنین مروی است که بخورید آنچه از خوردن بر زمین افتد که خوردن آن شفای هر دردی است به امر الهی برای کسی که به آن طلب شفا کند.(حلية المتقين، ص ۶۴)

آداب غذا خوردن از نظر امام رضا

به سند معتبر از یاسر و نادر خادمان حضرت امام رضا ع منقول است که آن حضرت می فرمود به خادمان خود که اگر من بالای سر شما بایستم در وقت طعام خوردن بر نخیزید تا فارق شوید از طعام خوردن و بسیار بود که یکی از ماها را می طلبید میگفتند چیزی می خورد می فرمود که بگذارید تا فارغ شود و در وقت طعام خوردن ما را خدمت نمی فرمود.(عوالی اللالی، ج ۴، ص ۱۳)

و به سند صحیح از حضرت رضا منقول است که حضرت رسول فرمود که گرده های نان را کوچک کنید که با هر گرده ای برکتی است.

زمان نظافت

از امام رضا روایت شده است که فرمودند: ناخن هایتان را در روز سه شنبه کوتاه کنید روز چهار شنبه حمام نمائید، روز پنج شنبه

روز سه شنبه کوتاه کنید روز چهار شنبه حمام نمائید، روز پنج شنبه حجامت کنید و در روز جمعه به نظافت ظاهری خودتان بپردازید.