وفات امام رضا (ع)
مأمون وقتی از سرخس به طوس رسید چند روزی بخاطر اینکه پدرش در آنجا دفن شده بود در طوس ماند ( تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۴۷) مأمون که در نظر داشت امام را همراه فضل بن سهل در حمام سرخس به شهادت برساند ولی امام به رغم اصرار مأمون از ورود به حمام سرخس خودداری کرد. بالاخره بهترین و کم خطرترین وسیله را همان یافت که معاویه از پیش تجربه کرده بود. یعنی آنکه با انگور مسموم یا آب انار امام را مسموم و شهید کرد (تاریخ سیاسی اسلام، ج ۲ و ۳، صص ۱۷۷۸۲ و ۱۷۸؛ تاریخ تشیع در ایران ص ۱۷۹۴ زندگی سیاسی هشتمین امام، صص ۱۹۹ و ۱۲۰۱ تجارب السلف، ص ۱۵۹ ؛ تاریخ اجتماعی ایران، ج ۲، ص ۱۳۸ مقدمه ابن خلدون، ج۱ ص ۴۰۵؛ تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج ۱، ص ۹۷).
ص ۲۳۰
طبری می گوید: علی بن موسی انگوری خورد و بسیاری بخورد و ناگهانی درگذشت (تاریخ طبری، ج ۱۳، ص ۱۵۶۷۵ مروج الذهب، ج ۲، ص ۴۴۲؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۳، ص ۱۲۵۰ تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج ۱، ص ۱۹۶ تاریخ ایران سرپرسی سایکس، ص ۸). و ابن اثیر علت درگذشت امام را افراط در خوردن انگور ذکر کرده است (الكامل ابن اثیر، ج ۱۰، ص ۲۹۴؛ تاريخ الفخرى، ص ۳۰۱؛ تاریخ تمدن اسلام، ج ۴، ص ۷۹۸). یعقوبی در مورد شهادت امام میگوید وقتی مأمون به طوس رسید، رضا علی بن موسى بن جعفر بن محمد (ع) در قریه ای که به آن نوقان گفته می شود در اول سال ۲۰۳ وفات کرد و بیماری آن حضرت بیش از سه روز نبود و گفته شده که علی بن هشام انار مسمومی به او خورانید (تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۴۷۱ تاریخ گردیزی (زین الاخبار)، ص ۲۹۶ ؛ نگاهی گذرا بر زندگانی امام رضا (ع)، ص ۷۴).
مأمون دستور داد که امام را در مقبره پدرش رشید به خاک بسپارند و بخاطر شهادت امام سخت بی تابی نشان داد و هر روز مقداری نان و نمک میخورد و سه روز کنار قبر او ماند (تاریخ طبری، ج ۱۳، ص ۵۶۷۵ ؛ الكامل، ج ۱۰، ص ۲۹۴ ؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۴۷۱). امام موقع شهادت پنجاه و سه و به قولی چهل و هفت سال و شش ماه داشت (مروج الذهب، ج ۲، ص ۴۴۲) . ولى يعقوبي سن مبارک آن حضرت را چهل و چهار سال نوشته است (تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۴۷۱ تاریخ طبری، ج ۱۳، صص ۵۶۷۵ و ۵۶۷۶ تاریخ الکامل ابن اثیر، ج ۱۰، ص ۲۹۴) مأمون در ماه ربیع الاول به حسن بن سهل خبر وفات امام را نوشته و غم و اندوه و مصیبت خویش را از درگذشت او گفت و به بنی عباس و وابستگان و مردم بغداد نوشت: آنچه را که شما بر من ایراد گرفتید منتفی شد و او وفات یافت از آنها درخواست کرده بود که تن به اطاعت او بدهند. و آنها در پاسخ این نامه جواب بسیار خشنی نوشتند . مأمون در روز چهارم شهادت امام رضا (ع) از طوس حرکت کرد. وقتی به ری رسید دو میلیون در هم از خراج آن کاست (تاریخ طبری، ج ۱۳، ص ۵۶۷۶). جعفر مرتضی حسینی در مورد شهادت امام رضا (ع) میگوید: با کشتن فضل بن سهل و شهادت امام مأمون به زندگی دو تن از کسانی که مورد نفرت بغداد بودند، خاتمه داد و دیگری عاملی برای تیرگی روابط مأمون و خویشان پدریش باقی نماند. لذا توانست قلم در دست گرفته طی نامه ای برایشان این مطالب را بنویسد: چیزهایی که بر من خرده میگرفتند.
ص ۲۳۱