۸-۲- پایبندی دینی

پایبندی دینی، یعنی التزام عملی و اعتقادی به آموزه های دینی که طبق پژهشهایی تایید شده این پایبندی در سلامت جسمانی و روانی فرد، مؤثر است و افرادی که پایبندی بیشتری دارند از زندگی و سلامتی راضی ترند.

امام رضا در روایتی فرمودند هر امامی را پیمانی در گردن اولیا و شیعیانشان میباشد؛ وفای به این پیمان وقتی تمام و کامل است که قبرهایشان زیارت می شود. ( حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج ۱۰، ص ۲۵۳) طبق نظر آیة الله جوادی آملی و رکنی یزدی نخستین آموزش این حدیث آن است که زیارت، متمم و مکمل وفای به عهدی است که هر مأموم با امام خود، بسته است.

از سوی دیگر خواندن زیارت و تکرار سلام و اوصاف و مناقب امام، به نوعی تجدید پیمان و میثاق و مودت با امام و امامت است، زیرا زائر با خواندن زیارت و سلام به امام و با ذکر اوصاف و شناخت موارد یاد شده (سلام - تجدید میثاق به نوعی قصد تثبیت و تحکیم پیوند خود را با امام اظهار میدارد. به عبارت دیگر یکی از هدفهای زیارت، تجدید میثاق با امام است. کیفیت این میثاق در مضمون زیارت آمده، زیرا وقتی زائر می گوید، سلام بر تو که وارث امیر مؤمنان علی الله و وصی رسول خدا هستی در واقع به این عهد اقرار میکند که من وارث بودن علی الا و وصی بودن او را قبول دارم و برای تجدید این باور در ظرف سلام آن را اظهار میکنم. پس زائر تجدید میثاق و تحکیم پایبندی خود را اظهار می کند و در پی آن خود را به دستورها و معارف آنان ملزم خواهد دانست. البته این پایبندی با توجه به مرتبه شناخت زائر نسبت به امام در افراد متفاوت است.

بنابراین، فلسفه وجودی زیارت خواندن متن زیارت نامه و تکرار سلام با قصد تجدید میثاق است که به نوعی پایبندی و وظیفه شناسی را در فرد تثبیت میکند و این امر سبب میگردد زندگی و مسائل آن برای زائر معنا و فلسفه بیاید. البته این معنا بخشی نیاز به تحلیل دارد که در مجال دیگری باید به آن پرداخت.

ای مسافر کوی یار در ادامه زیارت بگو: «السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ أَميرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِي وَلِيَ اللهِ وَوَصِيَ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ الْحَسَنِ وَالْحُسَينِ سَيدَى شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ عَلَى بْنِ الْحُسَينِ زَينِ الْعَابِدِينَ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلى بِاقِرِ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَالآخِرينَ السَّلامُ عَلَيْكَ يا وارثَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ الصَّادِقِ الْبَارِ السَّلامُ عَلَيْكَ يا وارثَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ الشَّهِيدُ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ الْبَارَ التَّقِيُّ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ قَمْتَ الصَّلوةَ وَآتَيْتَ الزَّكوة وَأَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَيتَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَعَبَدْتَ اللهَ مُخْلِصاً حَتَّى أَتَاكَ الْيَقِينُ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ».

مفاهیم

ای رضا جان سلام بر تو که وارث حضرت علی هستی که او امیر مؤمنان و ولی خدا و جانشین رسول خداست. سلام بر تو که وارث حضرت زهرایی سلام بر تو که وارث امام حسن و امام حسینی که دو سرور جوانان اهل بهشت اند. سلام بر تو که وارث حضرت سجادی که زینت عابدان است.

 سلام بر تو که وارث محمد بن علی هستی که شکافنده علوم و صاحب علم اولین و آخرین است. سلام بر تو که وارث امام جعفر صادقی که راستگو و مهربان است. سلام بر تو که وارث موسی بن جعفری، رضا جان)، سلام بر تو ای بسیار راستگوی شهید سلام بر تو ای جانشین نیکوکار و با تقوا. ای علی بن موسی الرضا گواهی میدهم که تو نماز را برپا داشتی و زکات را پرداختی و امر به معروف کردی و نهی از منکر نمودی و خدا را خالصانه عبادت کردی تا هنگام رحلتت که مقام شهود و عین الیقین است، فرا رسید. ای رضا جان سلام بر تو و رحمت و برکات خدا بر تو باد.

شفا

۹-۲- هوش اخلاقی

این اصطلاح جدید روان شناسی توسط بوربا ایجاد شد وی در تعریف هوش اخلاقی میگوید هوش اخلاقی یعنی ظرفیت و توانایی درک درست از خلاف و داشتن اعتقادهای اخلاقی قوی و عمل به آنها و رفتار در جهت صحیح و درست اعمال افراد با هوش اخلاقی، پیوسته با ارزشها و عقایدشان هماهنگ است. متخصصان برای هوش اخلاقی هفت ویژگی را برشمردند که عبارت اند از هوشیاری، هم دردی، خود کنترلی احترام مهربانی، صبر و انصاف همچنین در هوش اخلاقی در مدیریت چهار ویژگی را بیان کرده اند که عبارت است از درست کاری مسئولیت پذیری، دل سوزی، بخشش

در این بخش دعا، اوصافی مانند نیکوکاری ، تقوا و مهربانی برای امام رضا الله ذکر شده است. ما معتقدیم تمام اوصاف هوش اخلاقی و بیشتر از آن که هنوز شناخته نشده با الگوی قدسی به صورت جامع و کامل در ائمه معصوم بوده و حتی مبنای این الگو در ائمه برتر از آن مبانی است که متخصصان ارائه میکنند زیرا مبنای صفاتی مانند مهربانی، نیکوکاری و خودکنترلی از منظر معصوم برگرفته از وحی و قرآن است، ولی از منظر متخصصان، برگرفته از فطرت یا وضع مخلوق می باشد که در هر حال مبنا و معیار درستی اینها از منظر امامان به یقین بالاتر و برتر است، هر چند در حداقل هایی ممکن است اشتراک ظاهری بیابد بنابراین اوصافی که در زیارت برای امام مطرح شده معادل آن در هوش اخلاقی آمده است که عبارت اند از درست کاری ، خود کنترلی و مهربانی

در تعریف این واژه ها متخصصان گفته اند درست کاری به معنای عمل کردن به شیوه صحیح است که با عقاید انسان سازگاری دارد. خود کنترلی به معنای کنترل تفکر و اعمال است به گونه ای که بر فشارهای درونی و برونی ایستادگی کنیم و مهربانی یعنی توجه به نیازها و احساسات دیگران.( به نقل از سیادت علی بررسی مقایسه ای ابعاد هوش اخلاقی ۱۱۰۰۰، مطالعات اسلام و روان شناسی، ش ۴، ص ۹۸)

حال با تدبر در متن زیارت در می یابیم که در وهله نخست در این قسمت اوصاف را برای امام رضا الله بیان کرده اند. دوم اینکه در زندگینامه حضرت و تاریخ آن میتوان به داشتن اوصاف یاد شده به نحو قدسی اذعان داشت زیرا ائمه ما با سخت ترین مشکلات، صاحب صحیح ترین الگوی فکری و اخلاقی بوده اند که تأثیر آن در نحوه زندگی و معاشرت و برخورد آنان با مردم نمایان میباشد پس اگر زائر هنگام خواندن زیارت به الگوهای رفتاری نیکوکاری، تقوا مهربانی که در مورد امام بیان شد توجه کند و با خواندن زیارت به طور مکرر به آن الگوها توجه بیشتر کرده آن را باور و در خود تثبیت نماید و در زندگی به کار بگیرد، هوش اخلاقی وی ارتقا می یابد. ثمره این رفتار آن است که توجه فرد با هوش اخلاقی بالا به زندگی انسان و طبیعت رفاه اقتصادی و اجتماعی بیشتر می گردد و سختی های زندگی برای او معنا می یابد و این معناجویی در شیوه برخورد و تعاملات وی مؤثر خواهد بود.

بنابراین زیارت افزون بر آنکه جنبه قدسی و معنوی دارد و باعث اجر اخروی خواهد شد، مضامین آن میتواند الگوی فکری، رفتاری و عاطفی زائر قرار گیرد که اگر از آن تعالیم به نحو مطلوب و صحیح بهره ببرد و در امور روزمره خود آن را به کار گیرد به زندگی پر نشاطی دست خواهد یافت.

صحن اندیشه

زیارت امام رضا الله دیداری است برای آنکه او را بزرگ شماریم و اظهار نماییم که دوستش داریم زیارت امام رضا دیدنی از راه دل و ارتباطی روحی با وی است. زیارت نامه رضوی دفتر معرفت آموزی و شناخت امام و اوصاف و مناقب اوست. یکی از اوصاف ،رضا شفاعت پیروان و پناهجویی از گناه کاران است. پس به رضا با زبان دل بگو ای رضا جان کیست که به میهمانی تو بیاید و به صدرش ننشانی و به امید عطایت به درگاهت روی آورد و تو روی گردانی؟ آیا سزاست که از درگاهت محروم بمانم، در حالی که نیکوکار تر از تو سروری ندارم رضا جان به دامان کرمت دست یازیدم و برای رسیدن به عطایت هرگز دامان آرزو فرا نچیدم، پس محرومم مکن رضا جان، شنیدم زیارت مقبولت برابر هزار حج مقبول است از تو میخواهم تا یاری ام رسانی تا با دل کعبه عشق تو را طواف کنم و حجی مقبول بیابم.

ای عاشق رضا خود را به ضریح بچسبان و بگو: «اللَّهُمَّ إِلَيْكَ صَمَدْتُ مِنْ أَرْضى وَقَطَعْتُ الْبِلادَ رَجَاءَ رَحْمَتِكَ فَلا تُخَيَّبْني وَلَا تَرْدَني بِغَيْرِ قَضاءِ حاجَتي وَارْحَمْ تَقَلَّبَى عَلَى قَبْرِ ابْنِ أَحْى رَسُولِكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ بِأَبِي أَنْتَ وَامَى يا مَوْلايَ أَتَيْتُكَ زائراً وافداً عَائِداً مِمَّا جَنَيتُ عَلَى نَفْسِي وَاحْتَطَبْتُ على ظهري فكن لي شافعاً إلى الله يوم فقرى و فَاقَتِي فَلَكَ عِنْدَ اللَّهِ مَقامُ مَحْمُودُ وَأَنْتَ عِنْدَهُ وَجِيه».

مفاهیم

پروردگارا، از وطن خویش قصد تو را کردم و به امید رحمت تو آن را ترک گفتم. پس ای بنده نواز مرا از درگاه کرمت نا امید مساز و تا حاجتم را روانساختی بازم مگردان و به خاطر روی آوردن به قبر مطهر فرزند علی برادر رسولت به من رحم کن ای سرور من پدرم و مادرم فدای تو باد! من به قصد زیارت تو آمدم و به درگاه تو وارد شدم از شر و عذاب گناهانی که به .

خاطرش برخود، خیانت کردم به تو پناه آورده ام و بار سنگین گناهان را به دوش کشیده ام تا تو ای رضا جان شفاعت مرا در درگاه خدا بنمایی روزی که فقیر و بی نوایم پس مقام پسندیده شفاعت نزد خدا برای تو است و نزد کردگار حکیم، محبوب و آبرومندی.

شفا

۱۰-۲ - امید

امید حالتی روحی و روانی و برانگیزاننده انسان به کار و فعالیت و از نظر جهان بینی توحیدی تحفه ای الهی است که چرخ زندگی را به گردش در می آورد و عامل ایجاد انگیزه و تلاش در زندگی می شود. ایمان و امید در سلامت روانی نقش مهمی بر عهده دارد و موجب معنا بخشی به زندگی می شود و هنگام بروز مشکلات از فروپاشی روانی انسان جلوگیری میکند. در واقع، منشأ اصلی امید، لذت و راحتی انسان است. فرد امیدوار و با نشاط ، نگرشی مطلوب و رضایت بخش نسبت به خود و دیگران دارد و از روابط اجتماعی متعادل تر برخوردار است و فرایند زندگی خود و دیگران را مثبت ارزیابی میکند از نظر ساندر امید یک حالت انگیزشی مثبت است که برحش پایوری و راهیابی مبتنی و ناشی از تعامل فرد با محیط است. به عبارت دیگر امید عبارت است از: ظرفیت تصوّر توانایی ایجاد مسیرهایی به سمت هدفهای مطلوب و تصور داشتن انگیزه برای حرکت در این مسیرها.( به نقل از سیادت علی بررسی مقایسه ای ابعاد هوش اخلاقی ۱۱۰۰۰، مطالعات اسلام و روان شناسی، ش ۴، ص ۹۸)

آثار تربیتی امید در زندگی اجتماعی عبارت است از : ۱- آرامش - انبساط خاطر و شادمانی -۳ افزایش انرژی روانی و قدرت سازگاری با محیط -۴- کاهش ترس و اضطراب -۵- بالا بردن قدرت تصمیم گیری و مشارکت اجتماعی - بالا بردن ظرفیت انسان در برابر مسائل.(همان جا)

ما معتقدیم، مضامین زیارت یکی از منابع غنی برای تقویت روحیه امیدواری است و برای اثبات نظر خود، دلایل ذیل را می آوریم

۱ زائر هنگام بروز مشکلات یا بیماری وقتی از همه اسباب ناامید شد امید به سبب فرا مادی پیدا میکند و یکی از جایگاه هایی که در تحقق این امید مؤثر است اماکن زیارتی مثل حرم شریف امام رضا الله میباشد پس رفتن به بوستان رضوی دلیل بر امید و امیدواری است.

۲- مضمون دعاها که در زیارت امام رضا آمده، زائر را امیدوار می کند زیرا در زیارت نامه تمام خواسته ها به مبدأ هستی ارجاع داده شده است. مانند «اللهم طهرني و اشرح صدری. خدایا تو پاکم کن؛ خدایا تو شرح صدرم عطا کن همچنین مضامین امیدوار کننده دیگر وجود دارد که روحیه زائر را تقویت میکند البته به شرط آنکه زائر مضمون زیارت را به عنوان گزاره های صادق باور نماید برای نمونه چند عبارت را تحلیل می کنیم.

الف - «بِكَ وَثِقْتُ فَلا تُخَيَّبْني يَا مَنْ لا يُخَتِبُ مَنْ أَرادَه» (دعای خروج از منزل) یعنی خداوندا به تو اطمینان کردم پس ای کسی که هر که او را اراده کند نا امیدش نکند نا امیدم مساز

ب - «قطعتُ البلاء رجاءَ رَحْمَتِكَ فَلا تُخَيَّبْني ولا تَردَّني بغير قضاء حاجتی». (دعای ایستادن کنار ضریح یعنی خداوندا، به امید رحمت تو وطن را ترک گفتم پس نا امیدم مکن و حاجتم را برآور.

تدبر در مضامین یک و دو به زائر می آموزد که قدرت قاهره الهی، همه اسباب و علل مادی و فرا مادی را فرا گرفته برای هر کاری توجه به خالق لازم است. همچنین به او می آموزد که چون قدرت الهی، فراگیر است و بالاترین مرتبه را دارد پس ناامیدی از درگاه وی معنا ندارد و برای تأکید بر این امیدواری مضامین فلا تخیبنی، یعنی خدایا نا امیدم مکن را می آورد. بنابراین، زائر با خواندن و باور آموزه های یاد شده نخست وسعت قدرت خدا را فراتر از هر قدرت مادی میداند و نیز آن را محدود به علل مادی نمیکند دوم چون زائر با دعا و توسل و زیارت خود را متصل به چنین قدرتی کرده و مضمون زیارت را باور کرده امیدوارتر میگردد و این امیدواری چنان که ذکر شد پیامدهای مطلوبی در زندگی و روابط اجتماعی و نشاط وی خواهد داشت.

صحن اندیشه

محبت اهل بیت نعمت الهی است که همچون رحمت الهی تمام پیروان آنان را فرا می گیرد و الطاف آنان چون تاج پادشاهی است که برسر روانش گذاشته میشود. آنان ابر تردید را با بیان معارف از دید خلایق کنار زدند و پرده های ظلمانی شک را از سینه هایشان دور کردند. پس چون چراغ هدایت و کشتی نجات اند؛ امتشان را بر کشتی نجات سوار و با نور هدایت به ساحل امن سعادت و درایت رهنمون کردند. آنان نهال دل امت را از محبت خود شاداب و لب تشنگان را از معرفت و وصال خویش سیراب نمودند. آری بنده ای که شیرینی محبت خاندان عصمت را چشید دیگری را بر آنان برنگزید هر کسی قرب الهی را به وسیله آنان یافت از دیگران روی برتافت ،بنابراین ای زائر کوی یار باید از این عاشقان دل باخته بخواهی که ما را در زمره کسانی قرار دهند که شایسته عبادت و دل باخته محبت اند آنان که از دل فریاد شوق میکشند و پیشانی در برابر عظمت خالق به خاک می نهند. دیدگانشان در راه خدمت بیدار مانده و اشکشان از خوف جاری گشته و قلوبشان از هیبت خالق بی قرار مانده است.

آنگاه ای زائر عاشق دست راست را بلند میکنی و دست چپ را بر قبر میگذاری و با زبان دل و سر میگویی: «اَللَّهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِحُبِّهِمْ وَ بولايتهم أتولى آخِرَهُمْ بِمَا تَوَلَّيْتُ بِهِ أَوَلَهُمْ وَأَبْرَهُ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةِ دُونَهُمْ اللَّهُمَّ الْعَنِ الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَكَ وَاتَّهَمُوا نَبَيَّكَ وَجَحَدُوا بِآيَاتِكَ وَسَخِرُوا بِإِمَامِكَ وَ حَمَلُوا النَّاسَ عَلَى اكْتَافِ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِاللَّعْنَةِ عَلَيْهِمْ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُمْ فِي الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ يا رَحْمَنُ صَلَّى اللهُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رُوحِكَ وَبَدَنِكَ صَبَرْتَ وَأَنْتَ الصَادِقُ الْمُصَدَّقُ قَتَلَ اللَّهُم مَنْ قَتَلَكَ بالأيدي والألسن».

مفاهیم

مهربانا، همانا من با محبت و دوستی اهل بیت به آستان تو تقرب می جویم. نخستین و آخرین این خاندان رسالت را یک یک دوست می دارم و از هر وسیله ای غیر اینها بیزارم خداوندا! آنان که نعمت تو را تغییر دادند و پیامبرت را متهم کردند و آیات تو را انکار ورزیدند و مردم را بر (دشمنی برضد خاندان محمد الله واداشتند از رحمت خود دور کن ای خداوند مهربان من به واسطه لعن کردن و بیزاری جستن از آن مردم (ظالم) در دنیا و آخرت به تو تقرب میجویم آنگاه بر میگردی و نزد پای حضرت رضا میروی و میگویی ای ابا الحسن درود و رحمت خدا بر تو باد. ای رضا جان رحمت حق بر روح و جسم پاک تو باد. تو صبر کردی و در دین خدا با صدق و حقیقت و تصدیق کامل بودی. خداوند بکشد آنان که تو را کشتند و با دست و زبان خود تو را آزردند.

شفا

۱۱-۲- هوش معنوی

مطالعات جدید عصب شناسان نشان میدهد که برخی کنشهای مغزی با تجربه معنوی همراه است به گونه ای که معنویت، روی برخی از قسمت های مغز اثر میگذارد. عصب شناسان بخش لپ های گیجگاهی را که در پشت ناحیه گیجگاهی قرار دارد منطقه خدا» می نامند و قایل اند به اینکه با تحریک آن موضوع های معنوی مانند دیدار با خدا، گفت وگوی دینی و فداکاری پدید می آید. بنابراین با پژوهش های یاد شده، وجود هوش معنوی امری قطعی است. در مورد ماهیت هوش معنوی گفته شده، هوش معنوی مجموعه ای از فعالیت هاست که علاوه بر لطافت و انعطاف پذیری در رفتار سبب خود آگاهی و بینش عمیق فرد نسبت به زندگی و هدفدار ساختن آن میشود به گونه ای که هدف ها را فراتر از دنیای مادی ترسیم میکند و این فرآیند موجب سازگاری فرد با محیط به خاطر خشنودی و رضایت از دیگران میشود . ( فرامرزی سالار و دیگران بررسی رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی، مطالعات اسلام و روان شناسی، ش ۵، ص ۱۰) اسمیت برای هوش معنوی ده مهارت ذکر کرده است که مهارت هفتم آن رعایت قوانین و دستورهای مذهبی در زندگی است. همچنین مؤسسه آگاهی سنجی پرودیو در آمریکا برای هوش معنوی شش مهارت بیان کرده که یکی از آنها احساس ملکوتی داشتن است. همچنین ولمن اجتماعی بودن و ادراک فراحسی داشتن را مهارتی برای هوش معنوی میداند زیارت امر مقدسی است که رعایت دستورهای مذهبی احساس ملکوتی یافتن و ادراک فراحسی داشتن در آن محقق میگردد البته به شرطی که زائر الگوی ارائه شده در زیارت امام رضا باور داشته به آن عمل کند، زیرا زیارت، فرصتی است که زائر شرف حضور و گفت و گو با خالق کریم را می یابد و این شرف حضور سبب احساسی ملکوتی برای زائر میشود همچنین یک ادراک فراحسی پیدا می کند، چون که زائر بدون توجه به جایگاه حقوقی و مادی خود را مانند یک فرد عادی در برابر امام قرار میدهد و آنگاه با خالق خویش به نجوا می نشیند. این دیدار عارفانه که بدون واسطه و اسباب مادی است احساس ملکوتی زائر را تقویت میکند. از سوی دیگر، مضامین این زیارت به نوعی سبب تقویت مهارت هفتم رعایت دستورهای مذهبی هوش معنوی است زیرا در هوش معنوی گفته شده رعایت قوانین و مقررات مذهبی در تحقق این هوش مؤثر است. زائر با الگوگیری از آموزه های متن زیارت، یعنی پایبندی به دوستی اهل بیت و بیزاری از دشمنان آن ها و اجتناب از اتهام و انکار مخالفان، تقرب به خدا به سبب تولی و تبری به نوعی خود را پایبند به رعایت قوانین ائمه معصوم میگرداند که این امر در نحوه برخورد وی با دوستان و دشمنان ائمه و نگرش وی به زندگی و احساس ادراک فرامادی موثر است. نتیجه این تأثیر نیز در شیوه زندگی و رضایت زائر اثر گذار خواهد بود. البته روش اثر بخشی آن به توضیح و تبیین بیشتری نیاز داشته که بحث آن در این مجال ممکن نیست. بنابراین زیارت در تقویت پایبندی زائر به دستورهای مذهبی و ادراک فراحسی یافتن و احساس ملکوتی داشتن اثر بخش است.

آنگاه ای زائر کوی یار برای تجدید میثاق و تلطیف روح با خالق خود سخن بگو و دو رکعت نماز بخوان و پیش از آنکه نماز بخوانی در این گفته ها بیندیش

صحن اندیشه نماز، کارت سبز دیدار ای مسافر کوی یار پس از آنکه با مولای خود رضا به نجوا نشستی لحظه ای به خدای رضا بازگرد و نمازی

عاشقانه و نجوایی عارفانه با معشوق خود داشته باش و بدان که نماز دیدار یار و لقای دوست و رازگویی با محرم جان هاست. نماز، تجدید خاطره هاست؛ خاطره روزگار کهن خاطره محبت ها و نعمت ها خاطره روزهایی که او را می شناختیم و دوستش میداشتیم و هم اکنون گرد و غبار زندگی توان شناسایی او را از ما گرفته است. نماز گریز از زشتی و آرمیدن در آفتاب پاکی و اجازه به حریم قدسی است. نماز کلید خانه یار و کارت دعوت دلدار است. اذان آهنگ رویش و اقامه، قیام در برابر معبود و طهارت، پاک سازی جسم و جان و جامه در آستانه دیدارست. نیت، آغاز پرواز و تکبیر کنده شدن از جاذبه مادی زمین است. قرائت، سخن با معشوق ، رکوع پیش آوردن سرتسلیم و سجود اوج کرنش بر معبود است. قنوت درخواست عاجزانه و هماهنگی ذهن و زبان و دست در نجوای عاشقانه است. تشهد تجديد باورها و سلام دعای سلامت و حرم رضا ا میقات ملاقات این دیدار قدسی است. بنابراین دل و جان و گوش و چشم خود را متوجه معشوق خود کن تا از این فیض قدسی محروم نمایی

رواق معرفت

الْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمين، الرَّحْمنِ الرَّحيم ، مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ، إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِين، اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيم ، صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِم ولا الضَّالِّين».

مفاهیم

به نام خداوند بخشنده بخشاینده آغاز می نمایم.

سپاس مخصوص خداست که پروردگار همه مخلوقات است.

خداوند بخشنده بخشاینده، مالک روز جزاست.

تو را می پرستیم و تنها از تو مدد می جوییم

ما را به راه راست هدایت فرما راه آنان که نعمتشان دادی نه راه گمراه شدگان.

شفا

۲ - ۱۲ - تحليل تأثير نماز بر بیماری افسردگی

دانش پزشکی ظرف چند دهه اخیر به اکتشاف مهمی پیرامون خواب موفق شده است و آن کشف بخشی مهم در طول خواب انسان به نام خواب REM است. پس از آنکه حدود ۴۵ دقیقه از به خواب رفتن انسان گذشت مرحله REM آغاز میشود و به مدت کوتاهی حدود ده تا پانزده دقیقه ادامه می یابد.

در طول مرحله REM از خواب به طرز اسرار آمیزی تمام عضلات اسکلتی بدن از کار می افتد و شخص به طور کامل بی حرکت میشود و نوار مغزی شخص به جای حالت خواب حالت بیداری کامل را نشان می دهد. به طوری که در این حالت مغز از فعالیت بالایی برخوردار است.

در طی مرحله REM درجه حرارت بدن و ضربان قلب به طور غیر منتظره بالا میرود و حرکتهای سریعی در چشمان فرد دیده میشود که وجه تسمیه این مرحله نیز محسوب میشود مرحله حرکت های سریع چشم و چنانچه شخص را در این حالت بیدار کنیم، به احتمال بسیار قوی ابراز میکند که در حال خواب دیدن بوده است.

مرحله REM پس از ده تا پانزده دقیقه متوقف می شود و بعد از آن در طول خواب و به طور دوره ای و به طور منظم تکرار می گردد. با وجود این كل دوران REM در طول یک خواب هشت ساعتی در اشخاص طبیعی نود دقیقه خواهد بود و قسمت اعظم آن در ساعتهای نزدیک به صبح به وقوع می پیوندد.

امروزه دانش پزشکی به اثبات رسانده که در بیماری افسردگی یکی از نشانه های مهم افزایش یافتن طول خواب REM نسبت به میزان طبیعی است. به طوری که شخص افسرده به میزانی بیش از سایر اشخاص خواب می بیند یعنی زمان بیشتری را در مرحله REM به سر می برد.

از این جهت یک مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ساخت داروهایی است که کاهش دهنده مرحله REM خواب باشند. از جمله داروهای افسردگی سه حلقه ای

به علاوه یک روش درمانی جدید برای بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آنها به قصد کاهش میزان REM است. زمان نماز صبح که إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ..( اسراء (۱۷): ۷۸)

از آن نام برده شده و مورد تأکید فراوان است، به گونه ای قرار گرفته که سبب کاهش قابل ملاحظه میزان خواب REM در اشخاص می شود.

 همان طور که بیان شد، قسمت اعظم خواب REM در حوالی صبح به وقوع می پیوندد و چنانچه شخص خود را ملزم به بیداری صبحگاهی کند، در حقیقت جلوی ورود خود را به مرحله قابل توجهی از خواب REM گرفته است.(حاتمی مجید درمان بیماری ها با نماز ص ۵۰)

از این جهت، بیداری صبحگاهی برای نماز به تنهایی می تواند به عنوان مایه کوبی ای در پیش گیری از افسردگی و حتی دارویی در درمان آن باشد. شایان توضیح است که خواب REM در حد تعادل برای سلامت و رفع خستگی لازم است، اما افزونی آن به دشواریهای گوناگون از جمله افسردگی منجر میشود نماز متعادل کننده میزان REM است. البته نمازگزار باید نماز خود را به قصد قربت و پیروی از فرمان الهی بخواند و مقصود ما از این بحث علمی، آن است که جوانان به نماز تشویق شوند و بدانند که نماز افزون بر تکلیف بودن و ثواب اخروی داشتن فایده های بسیاری در حوزه پزشکی و روان شناسی دارد. هدف ما از یادآوری این مطلب علمی در این بخش زیارت آن است که زائران محترم هنگام زیارت تصمیم جدی بگیرند که سحر خیزی را در زمان زیارت تمرین کرده و بدانند این سحر خیزی در نشاط و شادی و سلامتی آنان مؤثر میباشد زیارت آغازی برای پالایش افکار و آراستن رفتار و شکستن عادت هاست؛ پس در این مکان مقدس برای این تغییر تصمیم بگیرند و به آن عمل کنند.

صحن اندیشه

ای زائر کوی عشق بدان که خدا پناه پناهندگان و نجات بخش هلاک شوندگان است. خدا، تدبیر کننده امور و تقدیر کننده عموم بشر است. به آنچه در دل دریاهاست، آگاه است و به آنچه در نهان دل هاست، دانا. آفریدگار حکیم بزرگی است که اندیشمندان در علم و حکمتش حیران و عارفان بر بزرگی عظمتش سرگردان اند. حال که در نماز با آفریدگار خود به نجوا پرداختی، پس بخواه و بگو ای یکتای بی همتا اگر خواری ام را می خواستی مرا به راه نمیکشاندی؛ اگر رسوایی ام را می خواستی، گناهانم را نمی پوشاندی پس حال که به آستانت آمده ام، عطایت را با فضلت کامل کن زیرا میدانم اگر ثواب دهی از فضل تو و اگر عذاب کنی از عدل تواست. پس ای آن که فضلت امید دهنده و عدلت بیم دهنده است، بر من منت گذار با فضلت و بر من مگیر با عدلت.

ای زائر کوی رضا حال که به حکمتِ برنامه های شریعت پی بردی و دانستی که آفریدگار در هر دستوری چقدر حکمت و رحمت گذاشته پس از نماز، این نیایش را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ يَا اللَّهُ الدَائِمُ فِي مُلْكِهِ الْقَائِمُ في عزهِ الْمُطَاعُ في سُلْطَائِهِ الْمُتَفَرِدُ فِي كِبْرِيَائِهِ الْمُتَوَحِدُ فِي دَيمُومِيَّةِ بَقَائِهِ الْعَادِلُ في بَرِيَّتِهِ الْعَالِمُ فِي قَضِيَتِهِ الْكَرِيمُ في تَأخِيرِ عُقُوبَتِهِ الهي حاجاتي مَصْرُوفَةٌ إِلَيْكَ وَ آمالی مَوْقُوفَةٌ لَدَيْكَ وَكُلَّما وَفَقْتَني مِنْ خَيْرٍ فَانْتَ دَلیلی عَلَيْهِ وَطَرِيقي إِلَيْهِ يا قَدِيراً لا تَؤُودُهُ الْمَطالِبُ يَا مَلِيَا يَلْجَأُ إِلَيْهِ كُلُّ راغب ما زِلْتُ مَصْحُوباً مِنْكَ بِالنِّعَمِ جَارِياً على عاداتِ الْإِحْسانِ وَالْكَرَمِ أَسْأَلُكَ بِالْقُدْرَةِ النَّافِذَةِ فِي جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ وَ قَضائِكَ الْمُبْرَمِ الَّذِي تَحْجُبُهُ بِأَيْسَرِ الدُّعَاءِ وَ بِالنَّظْرَةِ الَّتِي نَظَرْتَ بِهَا إِلَى الْجِبَالِ فَتَشامَخَتْ وَإِلَى الْأَرْضِينَ فَتَسَطَحَتْ وَإِلَى السَّماواتِ فَارْتَفَعَتْ وَإِلَى الْبِحارِ فَتَفَجَرَتْ».

مفاهيم

پروردگارا چون تو بر هرکاری قادری از تو درخواست میکنم. ای خدایی که سلطنتش ابدی و در مقام عزت به ذات خود قائم است و همه عالم مطيع حکم اویند و در عظمت و کبریایی، یکتاست و یگانه و بی شریک در وجود سرمدی است در کار خلق به عدل رفتار میکند و دانا به قضا و قدر خویش است و مهربان در تأخیر عقوبت بندگان است. بنده نوازا حاجاتم تنها به آستان و آرزوهایم نزد توست. کریما! هرگاه مرا بر کار خیری موفق داشتی پس تویی که مرا به راه خیر راهنمایی کردی ای قادری که هر چه مردم از او بخواهند بر عطای آن، توانایی و از فزونی اش ملالی نیابی ای دارایی که هر نیازمندی به درگاه تو پناه آورد و راغب به عطای تواست من همیشه با نعمتهای تو بوده ام و عادت به احسان و لطف و کرمت پی در پی در من جاری است. نعمت بخشا از تو میخواهم به حق قدرت نافذت در همه هستی و به قضای قطعی ات که با دعایی آسان آن را مستور میگردانی و به نگاه عنایتی که به کوه ها کردی و آنها را بلند ساختی و به نگاه عنایتی که به زمین کردی و آنها را صاف گرداندی و به نگاهی که به آسمان نمودی و آنها را بلندی بخشیدی و نگاه عنایتی که به دریاها کردی و آنها را به جریان انداختی

شفا

۱۳-۲- تغییر نگرش

يك روش به نسبت ثابت در فکر احساس و رفتار نسبت به افراد گروه ها و موضوع های اجتماعی یا قدری گسترده تر، هرگونه حادثه ای در محیط فرد است. ( آذربایجانی مسعود و دیگران روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، ص ۱۵۰) از مؤلفه های نگرش افکار و عقاید، احساسات عواطف و تمایل های رفتاری است راهبردهای شکل گیری و تغییر نگرش در فرهنگ اسلامی نه مورد است که یک مورد آن تثبیت از طریق تقلید و تکرار و مورد دیگرش دعا و مورد سوم آن توجه به عظمت خدا می باشد.

آنچه در این بخش مورد تحلیل مختصر قرار میگیرد، توجه به عظمت خالق است. سلطنت ابدی خدا مطیع بودن همه موجودات در برابر عظمت و کبریایی خالق یکتای بی همتا و قدرت خالق بر همه مخلوقات، نشانگر عظمت و کبریایی اوست. هرگاه انسان توجه به عظمت خالق کند اسباب دیگر خلقت او را مقهور خود نمیکند و اسیر آن ها نمی شود؛ ولی بی توجهی به عظمت خالق و فرورفتن در اسباب عادی و مادی انسان را از خدا و خود غافل میکند و این غفلت در رفتارهای ناهنجار و نادرست خویش را نشان میدهد و برعکس، توجه به عظمت خالق و حاکم دانستن اسباب الهی بر مادی سبب هنجارزایی و افعال درست و صحیح میشود بنابراین، زائر با تکرار واژه های دعا و تدبر در مضامین آن و توجه خاص به عظمت الهی قلمرو عظمت خالق را در موجودات دیگر می یابد و نگرش خود را نسبت به شناخت خدا بیشتر می سازد که این شناخت تکمیلی در نحوه برخورد وی نسبت به مسائل زندگی تأثیر خواهد داشت.

صحن اندیشه

بارش باران نعمتهای بی دریغت مرا از شکرگزاری غافل کرده؛ ریزش آبشار فضلت مرا از ستایش ناتوان نموده عطایای پیوسته ات مرا از ذکر اوصاف جمالت باز داشته؛ مرحمت همیشگی ات مرا از نشر نیکی هایت باز داشته است. بنده نوازا رضا را به درگاهت شفیع آوردم، زیرا به احسانت از دارم و به نعمت هایت نیاز بخشایشگرا! تشنه باران عفو و گرسنه خوان فضل تو و جوینده رضایت تو بودم که به حرم رضایت آمدم؛ پس مرا راضی ساز

توانگرا این جایگاه کسی است که فراوانی نعمت هایت را بیان کرده و به گناهان خود اذعان داشته و به کوتاهی در ادای شکر و وظیفه حیران گشته و بر تباهی و سستی خود گواهی داده است. پس به شفاعت مولایم رضا از من راضی شو.

ای زائر رضا در ادامه زیارت خود بگو: «یا مَنْ جَلَّ عَنْ أَدَواتِ لَحَظَاتِ الْبَشَرِ وَلَطُفَ عَنْ دَقائِقِ خَطَراتِ الْفِكَر لا تُحْمَدُ يا سيدي إِلَّا بِتَوْفِيقِ مِنْكَ يقْتَضَى حَمْداً وَلَا تُشْكَرُ عَلى أَصْغَرِ مِئَةِ إِلَّا اسْتَوْجَبْتَ بِها شُكْرًا فَمَتَى تُحْصى نَعْمَاؤُكَ يا الهي و تجازي آلاؤُكَ يا مَوْلايَ وَتُكافؤ صَنائعُكَ يا سَيدي وَمِنْ  نِعَمِكَ يَحْمَدُ الْحَامِدُونَ وَ مِنْ شُكركَ يَشْكُرُ الشَّاكِرُونَ وَأَنْتَ الْمُعْتَمَدُ لِلذُنُوبِ في عَفْوِكَ وَالنَّاشِرُ عَلَى الْخَاطِئِينَ جَناحَ سَتْرِكَ وَأَنْتَ الْكَاشِفُ لِلضُّرِ بِيدِكَ فَكَمْ مِنْ سَيِّئَةِ أَخْفَاهَا حِلْمُكَ حَتَّى دَخِلَتْ وَحَسَنَةٍ ضَاعَفَها فَضْلُكَ حَتَّى عَظُمَتْ عَلَيْهَا مُجازاتُكَ جَلَلْتَ أَنْ يخافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ وَأَنْ يَرْجِى مِنْكَ إِلَّا الْإِحْسَانُ وَالْفَضْلُ فَامْنُنْ عَلَى بِمَا أَوْجَبَهُ فَضْلُكَ وَلا تَخْذُلْنِي بِمَا يَحْكُمُ بِهِ عَدْلُكَ».

مفاهیم

ای خدایی که از قوای ادراکی بشر بزرگ تری ای معبودی که از اینکه به اندیشه احدى خطور کنی لطیف تری کسی حمد تو را جز به توفیق تو به جای نیاورد که آن توفیق خود مستوجب حمد دیگری است. ای معشوق من کسی شکر تو را بر کوچک ترین نعمت به جای نیاورد، مگر آنکه شکرت مستوجب شکر دیگری شود کریما! چه وقت نعمت های بی شمارت به شمار درآید؟ سرورا چه وقت بر نعمت هایت سپاسگزاری شود؟ چه وقت، خلق از عهده عوض عطایای تو برآیند ؟ (هیچ وقت). (ای محبوبم میدانم به سبب نعمتهای تو سپاسگزاران، حمد تو را گویند و شاکران شکر تو را به جا آرند تویی که گناهکاران بر عفوت اعتماد دارند. تویی که پرده پوشی عفوت بر خطاکاران گسترده شد. تویی که غم مردم را به لطفت برطرف سازی بخشایشگرا چه بسیار گناهانم را که حلم تو پنهانش کرد تا آن را محو گردانی و چه نیکیهایی که چند برابرش کردی تا آنکه پاداشت بر آن عظیم گشت بزرگتر از آنی که خلق از غیر عدل تو ترسان باشند و کریم تر از آنی که خلق جز به فضل و احسان توامید داشته باشند. پس ای کریم به آنچه که مقتضای فضل و کرم تو است، بر من منت گذار و با عدل خود خوارم مکن

شفا

۱۴-۲ . واقع بینی

بهداشت روانی از حوزه های مهم و محوری سلامت محسوب می شود و در سال های اخیر صاحب نظران عرصه های پزشکی و بهداشت جهانی علاقه بیشتری به مقوله بهداشت روانی نشان داده اند تا جایی که سازمان  بهداشت جهانی (WHO) سالی را سال بهداشت روانی نامید.

پژوهشگران و اندیشمندان زیادی مانند آلپورت در حوزه بهداشت روانی کار کرده اند. «آلپورت (۱۹۶۵) از اصطلاح بلوغ روانی به جای بهداشت روانی استفاده کرد و هفت ویژگی را برای سلامت روان برشمرد.( مرعشی ، علی، بهداشت روان و نقش دین، ص ۶۰)

ویژگی چهارم برای افراد صاحب بهداشت روانی، برخورداری از واقع بینی است. همچنین اصول اساسی بهداشت روانی از نظر شاملو پنج مورد بوده که اصل دوم آن شناختن محدودیت ها در خود و دیگران است. ( شاملو، سعید، بهداشت روانی، ص ۲۲) نیر  میلانی فر (۱۳۸۶) نیز اصول بهداشت روانی را چهار مورد بیان کرده که اصل دوم آن شناختن قدرت و شایستگی و محدودیت خود و دیگران می باشد . (میلانی فر بهداشت روانی ، ص ۶۱) بنابراین از نظر همه اندیشمندان واقع بینی از اصول قطعی و اساسی بهداشت روانی است به نظر نگارنده این قسمت از زیارت حضرت، الگوی جامعی برای شکل گیری یا تثبیت و تقویت واقع بینی افراد میباشد که برای نمونه چند مورد آن را ذکر میکنیم

نخست اینکه در بحث خداشناسی در متن زیارت می فرماید: «خدایا تو برتر از وصف انسانی و اندیشه بشری به کنه ذات تو پی نبرد. پس این بخشی در باب خداشناسی واقعیتی دینی به ما نشان میدهد که خدا در وصف و اندیشه ما قرار نمی گیرد زیرا او نامحدود است و نامحدود در ظرف محدود نمی گنجد.

دوم در دعا حمد الهی را مطرح میکند. آنگاه سپاس بر حمد و سپس ناتوانی بشر از سپاسگزاری بر سپاس خدا مطرح می شود کسی شکر تو را جز به توفیق تو به جا نیاورد و آن توفیق خودش مستوجب شکر دیگری است و این الگو برای یادآور شدن انسان به ناتوانی خویش در برابر یکی از هزاران نعمت های الهی است.

سوم در متن زیارت ناتوانی بشر از شمارش نعمت های الهی بیان شده آنجا که فرموده: «کریما چه وقت نعمتهای بی شمارت به حساب درآید؟

چهارم: عفو و بخشش الهی و گستردگی هر يك از اوصاف او را بر خطای انسان مطرح ساخته است.

پنجم در این قسمت زیارت فضل الهی نسبت به بندگان بیان شده است.

پس الگوی واقع بینی و شناخت محدودیت ها در این بخش از زیارت به طور خلاصه عبارت است از:

۱ در باب خداشناسی ما به ذات و شناخت کامل خدا نمی رسیم.

۲- در باب نعمت از سپاس بر عطای خلق و سپاس بر سپاس خالق و شمارش نعمت ها، قاصر و عاجزیم

۳- در باب عفو و بخشش خدا نسبت به خلق، گستره عفو خدا زیاد است.

بنابراین، زائر اگر هنگام زیارت با خواندن دعا، این واقعیت ها را بپذیرد ناتوانی در شناخت کامل در شمارش نعمت در سپاس بر نعمت و واقع نگری و واقع پذیری را الگوی فکری و عملی زندگی خود قرار دهد و در امور دیگر نیز به کار برد میتواند در برخورد با مسائل زندگی و مشکلات آن رفتاری درست و منطقی داشته باشد و در نهایت آرامش و بهداشت روانی خویش را ارتقا بخشد.

۱۵-۲ - صحن اندیشه

ای زائر کوی رضا با سوز دل به خدای خود بگو ای منتهای آرزوی آرزومندان ای نهایت خواهش خواستاران ای دورترین جویش جویندگان و بالاترین اشتیاق مشتاقان ای سرور صالحان وای مأمن ترسیدگان ای پذیرنده دعای بی چارگان ای ذخیره بینوایان وای گنج نا امیدان ای فریادرس فریاد خوانان ای برآورنده نیازهای مسکینان و فقیران! ای بزرگوارترین بزرگواران و ای مهربانان ترین مهربانان ای سرپناه دور افتادگان ای یار ضعیفان ای آرامش دهنده بیمناکان

ای بنده نواز بی نیاز بعد از گذر ایام یافتم که سربرگ دفتر دل، نام تواست اما وقتی در گلستان هستی مناجات پروانه را شنیدم، از خود شرمسار گشتم که چرا از تو دور ماندم پس ای عزیز بنده نواز، در دل ما بذر محبت و بر زبان ما نام ولایت و برجان ما عشق نبوت را جاری ساز.

ای زائر عاشق در ادامه زیارت خود بگو: «سَيَدي لَوْ عَلِمَتِ الْأَرْضُ بذُنُوبِي لَسَاخَتْ بي أو الجِبالُ لَهَدَّتْني أَوِ السَّماواتُ لَاخْتَطَفَتْنِي أَوِ الْبِحَارُ لأَغْرَقَتْني سَيدى سيدى سيدى مَوْلای مَوْلای مَوْلای قَدْ تَكَزَرَ وُقُوفِي لِضِيافَتِكَ فَلا تَحْرِمْني ما وَعَدْتَ الْمُتَعَرِضِينَ لِمَسْئَلَتِكَ يا مَعْرُوفَ الْعَارِفِينَ يَا مَعْبُودَ العابدينَ يا مَشْكُورَ الشَّاكِرِينَ يا جليس الذاكِرِينَ يا مَحْمُودَ مَنْ حَمِدَهُ يَا مَوْجُودَ مَنْ طَلَبَهُ يا مَوْصُوفَ مَنْ وَحَدَهُ يا مَحْبُوبَ مَنْ أَحَبَّهُ يَا غَوْثَ مَنْ أَرَادَهُ يا مَقْصُودَ مَنْ آنَابَ إِلَيْهِ يا مَنْ لا يَعْلَمُ الْغَيْبَ إِلَّا هُوَ يَا مَنْ لَا يَصْرِفُ السُّوءَ الْأَهْوَ يا مَنْ لا يَدَبَّرُ الْأَمْرَ إِلا هُوَ يَا مَنْ لا يَغْفِرُ الذَّنْبَ إِلَّا هُوَ يَا مَنْ لَا يَخْلُقُ الْخَلْقَ إِلَّا هُوَ يَا مَنْ لا يُنَزِّلُ الْغَيْثَ إِلَّا هُوَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ».

مفاهیم

ای آقای من اگر زمین از گناهان من آگاه بود، مرا در قعر خود فرو میبرد. اگر کوه ها از آن خبر داشتند بر سر من خراب میشدند و اگر آسمانها از آن آگاه بودند مرا پاره پاره میکردند و اگر دریاها از آن آگاه بودند مرا غرق می نمودند. سرورم سرورم مولایم مولایم مولایم! چه بسیار مهمانی به درگاهت آمدم پس همان طور که درخواست کنندگان درگاهت را از احسانت محروم نکردی، مرا محروم مکن ای مشهود عارفان ای معبود عابدان ای مشکور شاکران ای همنشین ذاکران ای پسند خاطر آنکه تو را ثنا گوید ای موجود حاضر برای هر که تو را طلبد! ای شناخته شده نزد آنکه تو را به وحدانیت شناخت ای محبوب آنکه تو را دوست دارد ای پناه دهنده آنکه تو را خواهد ای مقصود آنکه به درگاه توانابه کند! ای خدایی که تنها او به علم غیب آگاهی دارد! ای خدایی که تنها او برطرف کننده دردهاست ای خدایی که تنها او تدبیر کننده امور است! ای خدایی که تنها او بخشنده گناهان است ای خدایی که تنها او آفریننده موجودات است ای خدایی که تنها او نازل کننده باران است بر محمد و خاندانش رحمت فرست

شفا

۱۵-۲ - مفهوم های دینی

مفاهیم دینی یکی از مهارتهای ده گانه هوش معنوی است. مک گوار (۱۹۹۳) (McGuire) در تعریف آن میگوید: «هوش معنوی ، توانایی عمل همراه با آگاهی و ترحم را دارد؛ در عین حالی که سلامت و آرامش درونی و بیرونی (بردباری را صرف نظر از شرایط حفظ می کند. (فرامرزی، سالار «بررسی رابطه هوش معنوی و ..... مطالعات اسلام و روان شناسی، ش ۵ ص ۱۰.) تحقق این هوش با رعایت مهارتهای لازم است. یکی از مهارت های آن مفاهیم دینی است مقصود آن است که اگر فرد اعتقاد به مفاهیم اساسی دینی مانند یگانگی آفریدگار روح معاد و غیره داشته باشد، هوش معنوی خود را تقویت میکند در این قسمت زیارت شناخت مفاهیم خاصی مانند - علم الهی به عالم غیب، تدبیر خالق بر همه موجودات، خلقت موجودات توسط خدا خدا بهترین معبود برای پرستش و برترین موجود برای فریاد رسی - بینش عمیق و جامعی برای فرد ایجاد میکند و نگاه فرد از دنیای مادی فراتر میرود زیرا علم را در شناخت مخلوق منحصر نمی داند و تدبیر امور را مختص به خود نمی یابد.

به عبارت دیگر، فردی که خود را عالم به همه چیز و مدبر کارهای زندگی می داند، بینش صحیح و جامعی از خود و زندگی نخواهد داشت و این بینش غلط سبب رفتارهای نادرست میگردد، اما اگر فرد علم بیاموزد و تدبیر امور خود را به عهده بگیرد خدا را نیز عالم و مدبر واقعی بداند رفتارهای عقلانی، منطقی و واقع بینانه در زندگی به کار می برد که ثمره آن در ارتباط وی با دیگران ظاهر میگردد فردی که چنین بینشی یافت ارتباطش با دیگران ارتباطی انسانی و اعتقادی خواهد بود و نگرش مثبت به خلق و خالق و خود پیدا خواهد کرد. البته شایان یادآوری است که رعایت امور دیگری مانند مشورت برنامه ریزی هدفداری و غیره به همراه مهارت های دیگر هوش معنوی لازم است.

صحن اندیشه

ای زائر کوی یار حال که توفیق دیدار معشوق خود را یافتی از بوستان نیایش، الگوی معرفت بگیر و این گونه در مورد گناهان خود بگو:

مهر آفرینا! اگر برای عذر در بیزاری از گناه بهتر از اعتراف می یافتم انجام می دادم. اگر برای رسیدن به خواهش بهتر از فروتنی به درگاهت می شناختم در آن پای می نهادم بنابراین گناهانم را به اعترافم پاک گردان و با رد درخواستم، روسیا هم نگردان

کریما! به خاطر مخالفت با فرمان تو گناه نکردم؛ هوای نفس مغلوبم کرد. یاری ام کن تا رهایی یابم

عزیزا من غیر تو را ندارم که مورد بخشش قرار گیرم، اما تو غیر مرا داری که عذاب کنی پس از من در گذر

خطا بخشا گناهان من به تو زیان نمی رساند و بخشش تو بر من چیزی از تو نمی کاهد پس آنچه را به تو زیان نمی رساند بر من عطا کن و آنچه از تو نمی کاهد بر من روا دار

بنده نواز با بخشش بی کرانت گناهان بی پایانم را ببخشا، زیرا گناهان بزرگ را جز خدای بزرگ نمی بخشاید.

خدایا! گناهان مرا به دوزخ میکشاند اما امید به رحمتت ، مرا از دوزخ می رهاند.

بخشایشگرا! با ابر رحمتت عیوبم را بپوشان و با باران مهرت، بر گناهانم بیاران

ناز آفرینا! تو را آن گونه خواندم که خود آموختی. بنابراین، محرومم مکن از پاداشی که برایم اندوختی

در ادامه دعای پس از نماز زیارت بگو: «وَ اغْفِرْ لِي يَا خَيْرَ الْغَافِرِينَ رَبِّ إِنِّي اسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ حَياءِ وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ رَجاءِ وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِنابَةِ وَ واسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ رَغْبَةٍ وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ رَهْبَةِ وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ طَاعَةِ وَ اسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِيمَانِ وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ اقْرارِ وَ اسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ اخلاص وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ تَقْوى وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ تَوَكُل وَاسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ ذِلَّةٍ وَ اسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ عَامِل لَكَ هَارِبِ مِنْكَ إِلَيْكَ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَ تُبْ عَلَى وَعَلَى وَالِدَيَّ بِمَا تُبْتَ وَتَتُوبُ عَلى جَميعِ خَلْقِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ يا مَنْ يَسَمَى بِالْغَفُورِ الرَّحِيمِ يا مَنْ يسمّى بِالْغَفُورِ الرَّحِيمِ يَا مَنْ يَسَمَى بِالْغَفُورِ الرَّحِيمِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْبَلْ تَوْبَتِي وَزَكِ عَمَلي وَاشْكُرْ سَعْيِي وَ ارْحَمْ ضَراعتي وَلا تَحْجُبْ صَوْتِى وَلا تُخَيَبْ مَسْئَلَتِي يَا غَوْثَ الْمُسْتَغِيثِينَ وَ ابْلِغْ أَئِمَّتِی سَلامى وَ دُعائى وَشَفَعْهُمْ فى جَميع مَا سَئَلْتُكَ وَأَوْصِلْ هَدِيَتِي إِلَيْهِمْ كَما ينبغى لَهُمْ وَ زِدْهُمْ مِنْ ذلِكَ ما ينبغى لَكَ بِأَضْعاف لا يحصيها غَيْرُكَ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِي الْعَظيمِ وَصَلَّى اللهُ عَلَى أَطِيبِ الْمُرْسَلِينَ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينَ

مفاهیم

ای بنده نواز بی نیاز ای بهترین آمرزنده گناهانم را بیامرز پروردگارا! با حیا و شرمساری از تو آمرزش میطلبم با رجا و امیدواری از تو آمرزش می طلبم با توبه و انابه از تو آمرزش میطلبم با حال شوق و رغبت، از تو آمرزش میطلبم با حال خوف و ترس از تو آمرزش می طلبم. با طاعت و بندگی از تو آمرزش میطلبم با ایمان از تو آمرزش می طلبم. با حال اقرار و اعتراف از تو آمرزش میطلبم با اخلاص و صافی از تو آمرزش می طلبم از روی تقوا و پارسایی از تو آمرزش میطلبم از روی توکل و اعتماد به تو آمرزش میطلبم از روی خواری و ذلت، از تو آمرزش میطلبم.

(بخشایشگرا) طلب آمرزش میکنم؛ آمرزش کسی که به خاطر تو کار کرده و از عذاب تو به سوی رحمتت گریخته خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و توبه من و پدر و مادرم را بپذیر؛ همان طور که توبه همه را می پذیری ای مهربان ترین مهربانان ای آنکه به نام غفور و رحیم نامیده می شوی! رحم کن و صدای دعایم را از سمع قبول خود دور مکن و در خواستم را پاسخ ده ای پناه بخش فریاد خواهان سلام و دعایم را به امامانم برسان و در جمیع آنچه از تو خواستم آنان را شفیع من ساز، و هدیه مرا طلب رحمت دعا و سلام به آن بزرگواران آنگونه که لایق آن هاست، برسان و بر آن هدیه آنگونه که سزاوار کرم تو است، چند برابر بیفزا، به گونه ای که جز تو کسی توان شمارش آن را نداشته باشد که هیچ قدرت و نیرویی جز بواسطه خدای بلند مرتبه بزرگ نخواهد بود. خدایا بر نیکوترین پیامبران یعنی محمد و خاندان پاکش درود فرست.

شفا

۱۶-۲ - توبه

توبه یا اقرار به گناهان سبب میشود که فرد، حتی در بحرانی ترین وضعیت روحی به نجات روان خود بشتابد و با استفاده از این اصل در خویش به صورت عملی ، تحول اساسی به وجود آورد؛ چرا که احساس گناه سبب میشود احساس کمبود و اضطراب در انسان به وجود آید و این حالت، سلامت او را به خطر می اندازد.

یونگ، روان شناس معروف در مورد اعتراف می گوید: «من معتقدم که اعتقادات و مناسک دینی دست کم از لحاظ بهداشت روانی، اهمیت خارق العاده ای دارند. اگر بیمار در چنین وضعی قرار داشته باشد، من بدون استثنا به او توصیه میکنم که آیین اعتراف به گناه را اجرا کند.( به نقل از میرشاه جعفری ابراهیم اصول بهداشت روانی از منظر صحیفه سجادیه»، مطالعات اسلام و روان شناسی، ش ۳، ص ۸۳)

بنابراین توبه یک الگوی دینی است که در ادیان الهی وجود دارد که تأثیر آن در حوزه بهداشت روانی تأیید شده همچنان که جیمز معتقد است: «توبه و بخشایش و مناسک اعتراف به گناه در شکل معتدلش موجب بهداشت روانی و احساس طراوت و آسودگی میشود زیرا به نظروی نخستین علت اساسی همه انواع بیماری ها و ضعف یا افسردگی، جدایی انسان از قدرت الهی است.( به نقل از آذربایجانی مسعود روان شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، ص ۲۶۸) و توبه، ارتباط قطع شده را وصل میکند.

تدبر در مضامین این قسمت زیارت جامعیت توبه از دیدگاه شیعه اثنی عشر را نشان میدهد. وجود توبه نشانگر آن است که مسلمان باید احساس گناه داشته باشد زیرا عدم احساس گناه، یعنی مسئولیت پذیر نبودن و بی توجهی به کردارهای بد خود برخی مانند فروید، احساس گناه را بیماری زا می دانند ولی برخی دیگر مانند ویلیام جیمز احساس گناه و توبه و آمرزش و طلب عفو را سلامت بخش ارزیابی میکنند.

در این بخش زیارت انواع آمرزش طلبی آمده که عبارت اند از:

مرزش طلبی از روی حیا و شرمساری آمرزش طلبی با رجا و امید واری آمرزش طلبی از روی شوق و رغبت آمرزش طلبی به همراه طاعت و بندگی و ایمان و اعتراف و اخلاص و صافی، آمرزش طلبی به همراه تقوا و پارسایی

تکرار واژه آمرزش و انواع آن سبب تثبیت این نگرش و تقویت گستره آمرزش خداست. همچنین به زائر می آموزد که همراه آمرزش طلبی باید طاعت و بندگی، اخلاص و صافی تقوا و پارسایی و نوع دوستی برای پدر و مادر را فراموش نکند.

آنگاه در مضامین دعا، امیدواری و پناه جویی خالق را یادآور می گردد که توصیف این عبارت ها، مجال دیگری را میخواهد. بنابراین، زیارت به زائر یاد می دهد که باید احساس گناه داشته و از سوی دیگر، امید به خالق کریم رحیم غفور و مهربان داشته باشد و هر خطایی که انجام داده، با آمرزش طلبی از خالق و پناه جستن از درگاه وی از آن بازگردد. شایان یادآوری است که نحوه توبه و اقرار به گناه در دین اسلام با دینهای دیگر متفاوت است. الگوی توبه در اسلام، جامعیت و برتری ویژه ای دارد که آن را از دین های دیگر متمایز میکند که ذکر آن در این مجال نمی گنجد.