خدمت به مردم

خدمت رسانی به مردم از مهمترین نشانه های مردان الهی و انسانهای کامل است. اساساً خدمت به دیگران از بهترین راه های رسیدن به کمال واهداف والای انسانی بوده و از منظر عقل و دین به این امتیاز ویژه انسانی توجه خاص شده است.

مصادیق بارز خدمت رسانی در متون دینی ما به ویژه قرآن کریم و سیره اهل بیت (ع) در قالب واژه هایی همچون امداد، انفاق حمایت از محرومان و مظلومان قضای حوائج نیازمندان دیده میشود. از منظر حضرت رضا (ع) خدمت به نیازمندان آثار و برکات ارزشمندی دارد. هشتمین امام شیعیان جهان در یک گفتاری روشنگر می فرماید

 خداوند متعال در روی زمین بندگانی دارد که در رفع حوائج نیازمندان تلاش میکنند و در عرصه خدمت رسانی از هیچ کوششی فروگذار نیستند آنان در روز قیامت از سختی ها و گرفتاریها در امان خواهند بود. در ادامه حضرت اضافه کرد هر کس دل مومنی را شاد گرداند خداوند دلش را در روز قیامت مسرور و خوشحال خواهد کرد. (۱. وسائل الشيعه، ج ۱۶، ص ۳۶۶)

به گواهی تجربه و تاریخ کسانی که با پذیرش مسئولیتهای اجتماعی و با اعتقاد به ضرورت خدمت رسانی در این میدان گام نهاده اند و تا حد امکان در این راستا کوشیده اند شایسته ترین افراد برای تصدی ریاست و رهبری مردم بوده اند هنر توفیق تمام رهبران اجتماعی به ویژه پیامبران الهی در مردم دوستی و خدمت به آنان بوده است. رسول گرامی اسلام در همین راستا جمله معروفی فرموده اند که

سَيِّدِ الْقَوْمِ خَادِمُهُمْ (۲. من لا يحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۲۶)

رهبر و آقای مردم خدمتگزار حقیقی آنان است.

علی (ع) نیز در توضیح این سخن پیامبر (ص) فرموده است:

السيد مَنْ تَحَمَّلَ اثْقَالَ إِخْوَانِهِ (۳. غرر الحکم، حکمت ۹۶۲۱) ؛

سروری و آقائی مردم شایسته کسی است که بار مشکلات برادران دینی خود را به دوش بکشد.

امام رضا (ع) نه تنها در مورد دوستان واهل ایمان خدمت و احسان را توصیه میکرد بلکه آن حضرت طبق بینش قرآنی خویش بر این نکته تاکید می ورزید که با خدمت و احسان دشمنان خود را به دوست تبدیل کنید و این شیوه را از رسول گرامی اسلام در جذب افراد به سوی دین اسلام به ارث برده بود امام رضا (ع) راز توفیق در مدیریت را رام کردن مخالفان از طریق خدمت و احسان به آنان میدانست و این اشعار را قرائت میکرد که

وَ ذِي غِيلَةٍ سَأَلَمْتُهُ فَقَهَرْتُهُ

فَأَوْقَرْتُهُ مِنِّي لِعَفُو التَّجَمُّلِ

چه بسا با صاحبان اندیشه و خدعه و مکر صلح و مدارا کرده و بر آنها غالب آمده ام و با عفو و بخشش و خدمت آنان را وادار به حیا کرده و از خود شرمنده ساخته ام

 وَ مَنْ لَمْ يُدافِعُ سَيِّئَاتِ عَدُوِّهِ

بإِحْسَانِهِ لَمْ يَأْخُذِ الطُّولَ مِنْ عَلُ

و کسی که اعمال بد و کردار ناشایست دشمن خود را با احسان و برخورد نیکو دفع نمیکند از بزرگان شیوه نیکوی زندگی را نیاموخته است.

و لَم أَرَ فِي الْأَشْيَاءِ أَسْرَعَ مَهْلَكَاً

لِغَمرٍ قديم مِنْ وِدَادٍ مُعَجَّل (۱. بحار الانوار ، ج ۴۹، ص ۱۰۸، المناقب، ج ۴، ص ۳۷۲)

من برای از میان بردن پرده های کینه و عداوت دیرینه شیوه ای بهتر از شتاب در برقرار کردن رشته های دوستی و محبت سراغ ندارم.

مضامین این اشعار امام هشتم (ع) برگرفته از آیات وحیانی قرآن است که به پیامبر (ص) می فرماید

وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيَئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِى حَمِيمٌ وَ مَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الذَّينَ صَبَرُوا وَ مَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ

عظیم (۲. فصلت ۳۴ و ۳۵) ؛ هرگز نیکی و بدی یکسان نیست رفتارهای بد را با آنچه که بهتر است دفع کن در آن صورت خواهی دید که همان کسی که بین تو و او دشمنی است بهترین دوست تو خواهد شد اما جز کسانی که بردباری دارند به این مقام نمیرسند و همچنین به این مقام والا دست نمی یابند جز کسانی که سهم بیشتری از ایمان دارند. آن حضرت پیوسته این سخن را به یارانش می آموخت که

نیکی و خدمت کردن را به اهل و نااهل انجام دهید زیرا اگر طرف اهل نیکی باشد که چه زیباست و اگر اهل نیکی نباشد شما که اهل آن هستید. (۱. عيون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۶۸)

با سیری کوتاه در سیره و تاریخ رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) میتوان راز موفقیت آن گرامیان را در نفوذ اجتماعی و محبوبیت عمومی دریافت آنان با عمل به این رهنمود قرآنی نه تنها به جذب انسانهای مستعد می پرداختند بلکه دشمنان قسم خورده شان را نیز به دوستان صمیمی تبدیل میکردند.

ص46