۱ - از ناحیه امام رضا (ع)

شیعه از ابتدای پیدایش خود تا امروز تاریخی خونبار دارد و رهبران آن، بخصوص امامان ما همیشه در تاریخ زندگی خود با نیروهای سلطه گر که با زر و زور و تزویر در جامعه اسلامی به قدرت می رسیدند؛ و به اسم اسلام و جانشین پیامبر خدا بر مسلمانان حکومت می کردند، سر ستیز داشتند.

گاهی در عملکرد امامان شیعه اختلافی به چشم می خورد که این در اثر تغییر شرایط این ستیزه جویی میباشد بر این اساس گاهی این ستیزه جویی و برخورد علنی می شد مثل جنگهای حضرت علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و گاهی چنین شرایطی به وجود نمی آمد . ولی آنچه که مسلم است این است که رهبران شیعه هرگز با نیروهایی که به ناحق بر جامعه حاکم می شدند سر سازش نداشتند.

از جمله این رهبران که سر سازش با حاکمان زمان خود را نداشتند، امام رضا (ع) است.

ولی در یک دوران کوتاه از زندگی سیاسی ایشان چنین حادثه ای رخ می دهد که به عنوان ولى عهد مأمون منصوب می شود که اوج این نهضت کلامی در این عصر است و با این مسأله ارتباط مستقیم دارد. بر این اساس این تحقیق ضرورت دارد که چرا حضرت به این مقام منصوب شد؟ و چرا این تهاجم فرهنگی علیه مکتبی که او رهبری آن را به عهده داشت، شروع شد؟

۲- از ناحیه مأمون

حکومت عباسی، بخصوص شخص مأمون یکی از عوامل مهم این نهضت کلامی یا تهاجم فرهنگی بودند اهمیت این تحقیق در این است که آیا علم دوستی مأمون، چنین اقتضا می کرد که این برخورد بین مکتبهای مختلف فکری را به وجود آورد یا این که او ، اهداف سیاسی دیگری را تعقیب می کرد؟

۳-از ناحیه فرقه های کلامی

تحقیق درباره این مسأله ضروری است که فرقه های غیر مسلمان چقدر در دربار عباسی نفوذ داشتند؟ و همچنین چه نیروهایی از آنان حمایت می کردند که جرأت می کردند در داخل کاخ حکومت عباسی برای محکوم کردن و هتک حیثیت شخصی که به عنوان ولی عهد همان حکومت

منصوب شده است؛ مسابقه بگذارند!

۴- از ناحیه خود

تهاجم فرهنگی علیه اسلام همیشه وجود داشته و خواهد داشت و تنها با تغییر شرایط شدت و ضعف پیدا میکند برای ما که خود را مسلمان و پیرو مکتب تشیع می دانیم، شناخت این مسأله ضروری است که برخورد امام رضا (ع) با این تهاجم فرهنگی چگونه بود؟ و چگونه توانست این تهاجم را دفع و برتری دین اسلام را به عنوان دین خاتم اثبات کند؟ از جهت دیگری نیز مسأله دارای اهمیت است که اعتقاد ما بر این است که مفسران واقعی دین پیامبر (ص) جانشینان برحق او می باشند و در این مناظرات پرتوی از علم حضرت رضا (ع) نسبت به اعتقادات اسلامی تجلی کرده است که برای ما دارای اهمیت می باشد.

هدفهای تحقیق

۱- علل پیدایش فرقه های کلامی در اسلام

پیدایش علم کلام در اسلام نیاز به تحقیق ندارد چون با توجه به تعریفی که برای علم کلام خواهد شد؛ پیدایش این علم در اسلام یک امر طبیعی به نظر میرسد ولی پیدایش فرقه های کلامی در حدی که بعضی از این فرقه ها دیگری را کافر و خارج از اسلام بداند، نیاز به تحقیق دارد که از چه زمانی شروع شد و چه عوامل داخلی و خارجی به پیدایش این فرقه ها کمک کرد. بخصوص «فرقه واقفه» که در عصر امام رضا (ع) به وجود آمد .

۲ -شناخت فرقه های شرکت کننده در مناظرات

الف - مسلمانان در اسلام مکتبهای کلامی بسیاری به وجود آمده است، بعضی از این مکاتب هنوز هم در بین مسلمانان حضور فرهنگی دارند و بعضی از آنها از صفحه روزگار محو شده اند. برای این که بتوانیم اهمیت این مناظرات را به دست آوریم باید فرقه های کلامی را که در

این مناظرات شرکت می کردند بشناسیم.

 ب - غیر مسلمانان شناخت فرقه های کلامی غیر مسلمان که در این مناظرات شرکت می کردند، از این جهت دارای اهمیت است که نفوذ این عقاید خارج از حوزه اسلامی، در بین مسلمانان و نفوذ این فرقه ها در دربار عباسیان روشن شود تا اهمیت این مناظرات روشن گردد.

۳-هدفهای برگزار کنندگان کنفرانسها

این کنفرانسها سه جانبه بود

الف - مأمون عباسی به نمایندگی از حکومت بنی عباس در بعضی از کنفرانسها به عنوان ناظر و در بعضی به عنوان عضو شرکت میکرد. طبیعی است که مأمون و دربار عباسیان از برگزاری این مناظرات اهدافی را تعقیب می کردند. ب - مخالفان امام رضا (ع) که آن حضرت در مقابل هر دو جناح قرار داشت، نیز در این مناظرات اهدافی را تعقیب می کردند.

۴- مناظرات و پیامدهای آن

قبل از برگزاری این کنفرانسها هر یک از این سه جناح برگزاری آن را به سود خود می دانست و چنین تصور میکرد که او به اهداف خود خواهد رسید ولی با بررسی این مناظرات و پیامدهای آن روشن خواهد شد که چه کسی به اهدافش رسید و چه کسانی شکست خوردند!