با زیر دستان خود متواضع باشید

مردی از اهل بلخ میگفت امام رضا به خراسان مسافرت میکردند و در این سفر من همراه ایشان بودم یک روز وقت خوردن غذا شد. سفره را پهن کرده و غذا را آوردند. حضرت دستور داد تمام خدمتکاران و همراهان ایشان از سفید و سیاه چهره بر سر سفره بنشینند.

من گفتم آقا! اگر سفره طعام ایشان را جدا بیندازیم بهتر نیست.

حضرت با شنیدن این جمله چهره در هم کشید و در پاسخ من فرمود

ساکت باش بدان که پروردگار ما یکی است و پدر و مادر ما هم یکی می باشد و ثواب و پاداش هم به کردار و اعمال نیک است. (2) . بحار، ج ۴۹ ، ص ۱۰۱؛ روضه کافی، ح ۲۹۹ ؛ مسند الرضاء ، ج ۱، ص ۴۶ ؛ مقدمه، منتهى الامال. )

آری هیچ کس از دیگری برتر و نزد خداوند مقام و مرتبه اش والاتر نیست مگر پاک، متقی و پرهیزکار باشد؛ چنان که خداوند فرموده است

«إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ.»

بزرگوارترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است. »(1) ۱ سوره حجرات، آیه ۱۳ . )

با زیر دستان خود مهربان باشید

یاسر خادم درباره محبت و تواضع فروتنی و توجه امام رضا نسبت به زیردستان و اطرافیان خود میگوید

وقتی امام رضا از کارهای روزانه فارغ میشد و منزل را خلوت می دید تمام خدمتکاران و اطرافیان خود از کوچک و بزرگ را به دور خود جمع میکرد و با ایشان با تبسم و خوش رویی گفت و گو میکرد و محبت می نمود و انس میگرفت - به قول معروف با ایشان مأنوس میشد و می گفت و میخندید ..

هم چنین هرگاه میخواست غذا بخورد وقتی سفره را پهن میکردند و غذا آماده میشد تا همه خدمتکاران را بر سر سفره و کنار خود جمع نمی کرد مشغول خوردن غذا نمی شد. (2) بحار، ج ۴۹ ، ص ۱۰۲ و ۱۹۴ ، عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۵۹ ؛ مسند الرضا ال ، ج ۱، ص ۸۴ ؛ فروع کافی، ج ۶ ، ص ۲۹۸ ؛ اعلام الوری، شیخ طبرسی؛ منتهى الامال، شیخ عباس قمی. )

پیرامون این سیره عملی و منش نیک امام روایات بسیاری نقل شده است. از جمله یاسر خادم و نادر خادم میگویند امام رضا همیشه به ما میفرمود: در موقعی که غذا میخورید اگر نزد شما آمدم و بالای سر شما ایستادم به احترام من از جای خود برنخیزید و حرکت نکنید تا از خوردن غذا فارغ شوید. (3) بحار، ج ۴۹، ص ۱۰۲ ؛ بحار، ج ۷۱ ، ص ۱۴۱ ؛ فروع کافی، ج ۶، ص ۲۹۸ ؛ مسند الرضاء ، ج ۲، ص ۳۴۸ . )

به همین خاطر هر وقت میدید ما مشغول خوردن غذا هستیم از ما کاری نمیخواست تا غذایمان تمام شود. (1) ۱ و ۳ و ۴ بحار، ج ۴۹ ، ص ۱۰۲ ؛ بحار، ج ۷۱ ، ص ۱۴۱ ؛ فروع کافی، ج ۶، ص ۲۹۸ ؛ مسند الرضا ء ، ج ۲، ص ۳۴۸ .)

گاهی بعضی از ما را صدا میزد به ایشان میگفتیم فلانی دارد غذا می خورد حضرت میفرمود بگذارید غذایش تمام شود. (2) ۱ و ۳ و ۴ بحار، ج ۴۹ ، ص ۱۰۲ ؛ بحار، ج ۷۱ ، ص ۱۴۱ ؛ فروع کافی، ج ۶، ص ۲۹۸ ؛ مسند الرضا ء ، ج ۲، ص ۳۴۸ .)

در روایت دیگر نادر خادم میگفت بسیاری از اوقات امام رضا دو شیرینی گردویی را بر هم می نهاد و به من می داد. (3) ۱ و ۳ و ۴ بحار، ج ۴۹ ، ص ۱۰۲ ؛ بحار، ج ۷۱ ، ص ۱۴۱ ؛ فروع کافی، ج ۶، ص ۲۹۸ ؛ مسند الرضا ء ، ج ۲، ص ۳۴۸ . )

درباره مهربانی به دیگران امام رضا می فرماید

«التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ».

مهرورزی با مردم - و اظهار محبت و دوستی به دیگران - نیمی از عقل و خرد است». (4) ۴. بحار، ج ۷۵، ص ۳۳۵ ؛ مسند الرضا ، ج ۱، ص ۲۸۵ ؛ نخف العقول. )

جُبِلَتِ الْقُلُوبُ عَلَى حَبِّ مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهَا وَ بُغْضٍ مَنْ أَسَاءَ إِلَيْهَا».

دل ها این گونه آفریده شده اند که چون کسی به آنها خوبی کند او را دوست میدارند و اگر به آنها بدی کند از وی متنفرند».(5) 5. من لا يحضر الفقه، ح ۵۹۱۷ ؛ مواعظ شیخ صدوق. )

اهمیت دادن و مهرورزی از این بیشتر؟

پیرامون لطف و مهربانی و توجه و اهمیت دادن امام رضا نسبت به خدمتکاران و اطرافیان خود حتی در ساعات آخر عمر شریفشان، یاسر خادم میگوید هنگامی که آن حضرت را به زهر جفا مسموم کردند و زهر کاملاً در اندامش اثر کرد و ضعف بر او غالب شد، نماز ظهرش را خواند و فرمود:

یاسر آیا خدمتکاران غذا خورده اند؟

عرض کردم جانم به فدای شما باد در این شرایطی که شما قرار گرفته اید کسی به خوردن و آشامیدن میل و رغبت ندارد.

حضرت آن سرچشمه لطف و مهربانی با نهایت ناتوانی برای رعایت حال خدمتکاران خود فرمود

سفره را پهن کنید.

وقتی سفره را انداختند تمام خدمتکاران را صدا کرد و بر سر سفره احسان خود نشاند و بعد از یک یک ایشان دل جویی کرده به آنان مهربانی نمود و آنها را نوازش کرد.

چون غذا خوردند، فرمود برای زنان و فرزندان خود غذا ببرید.

وقتی همه غذا خوردند و سفره را جمع کردند ناگهان ضعف بر بدن مبارک آن حضرت عارض و از خود بیخود شد.

صدای شیون و غوغا از خانه بلند شد زنان و کنیزان مأمون با پای برهنه وحشت زده به خانه امام دویدند در این موقع خروش از همه مردم بلند شد و صدای گریه به فلک رسید. (1) . بحار، ج ۴۹ ، ص ۲۹۹ ؛ عیون الاخبار، ج ۲، ص ۲۴۱ ؛ مسند الرضاء ، ج ۱، ص ۱۳۰ ، مقدمه. )

درباره حسن رفتار با زیردستان و اطرافیان خود امام علی بن موسی الرضا می فرماید:

وَ ارْفَقَ بِمَا مِلْكَتُ يَمِينِكَ».

با زیر دستان خود با نرمی و مدارا و با مهر و محبت - رفتار کن». (2) ٢. فقه الرضا الله ، باب ۱۱۱۵ ص ۴۰۱ ، بحار، ج ۷۳، ص ۱۹۷ . )