زاهد منشا نه لذات فانی دنیا را سرکوب کنید

یک روز جماعتی از متصوفه - صوفی گران زاهد نما - در خراسان نزد امام رضا آمدند و گفتند: مأمون عباسی در امر خلافتی که در دست اوست فکر کرد و شما اهل بیت را به این که پیشوای مردم باشید سزاوارتر دانست؛ به همین جهت تو را بهترین فرد از اهل بیت یافت و امر ولیعهدی را به تو واگذار کرد ولی مقام امامت شایسته کسی است که غذای ساده بخورد و لباسهای معمولی و خشن بپوشد بر الاغ سوار شود و به عیادت بیماران برود.

امام رضا در مقابل سخنان بی مورد ایشان فرمود

اگر چه ما این مواردی را که شما گفتید رعایت میکنیم اما - برای دریافت حق مطلب و حقیقت موضوع بدانید - حضرت یوسف با آن که پیغمبر بود - بر حسب شرایط زمان خود - لباسهای فاخر و زیبا می پوشید بر تخت آل فرعون مینشست و در میان مردم حکم می داد و قضاوت می نمود.

چیزی که مردم از امام خود میخواهند قسط و عدالت است. او باید وقتی سخن میگوید راست بگوید و چون قضاوت میکند به عدالت حکم نماید و هنگامی که وعده میدهد به وعده و عهد و پیمان خود وفا کند.

بدانید که خداوند این لباسها و پوششهای نفیس و غذاهای لذیذ را حرام نکرده است؛ چنان که در قرآن کریم فرموده

«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ» (1) 1. سوره اعراف، آیه ۳۲ . )

بگو به کسانی که بی مورد ایراد میگیرند چه کسی زینتهایی را که خداوند برای بندگان خود آفریده حرام نموده و از مصرف روزی حلال و پاکیزه منع کرده است؟! (1) 1. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج ۱۱ ، ص ۲۵ ، خطبه ۲۰۲ ، كشف الغمه، ج ۳ ، ص ۱۴۷ ؛ مسند الرضا الله ، ج ۱، ص ۳۰۳ ؛ بحار، ج ۷۵ ، ص ۳۵۴؛ نظیر آن در، فروع کافی، ج ۶، ص ۴۵۳؛ مستدرك الوسائل، ج ۱، ص ۲۰۸ ، چاپ جدید، ج ۳، ص ۲۴۲؛ مسند الرضا، ج ۲، ص ۳۰۳؛ بحار، ج ۷۵، ص ۳۵۴؛ مکارم الاخلاق، آداب لباس؛ تفسير عیاشی، ج ۲، ص ۱۹ . )

یک روز دیگر یکی از همین صوفیان امام رضا را دید که لباسی از خز پوشیده بود به عنوان اعتراض به آن حضرت گفت:

ای پسر رسول خدا! اگر لباس ساده تری می پوشیدی بهتر بود.

امام رضا به او اشاره کرد و گفت دستت را نزدیک بیاور

او دست خود را جلو آورد. امام دست او را گرفت و در آستین خود برد. صوفی دید حضرت در زیر لباس خز جامه زبری پوشیده است. بعد حضرت به او فرمود:

این لباس زبر و خشن برای رضایت و خشنودی خدا و سرکوب کردن نفس است و این لباس نرم و لطیف ظاهری برای حفظ ظاهر در انظار مردم است». (2) . مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۸۹؛ مسند الرضاء ، ج ۱، ص ۴۸ .)

محمد بن خلاد گفت یک روز از حضرت رضا شنیدم که میگفت:

به پروردگار سوگند اگر خلافت در دستم قرار میگرفت غذاهای بسیار ساده میخوردم و لباسهای معمولی میپوشیدم و خود را بعد از راحتی به سختی و زحمت می انداختم. (3) مكارم الاخلاق، طبرسی آداب لباسی؛ مسند الرضاء ، ج ٢ ، ص ٣٦٢ . )

باز معمر بن خلاد میگوید که امام رضا به او فرمود:

ای معمر به خدا سوگند من - در زندگی دنیوی خود - نیازی به هیچ چیز ندارم به جز توشه و توبره ای سر بسته که در آن مشتی آرد و مقداری نان باشد. (1) . بحار، ج ۷۵، ص ۳۳۹ ؛ تحف العقول، مواعظ آن حضرت.)

امام علی بن موسى الرضا در تابستان روی حصیر و در زمستان روی گلیم مینشست و لباس زبر و خشن میپوشید مگر در پیش چشم مردم و یا وقتی که میخواست از منزل بیرون برود ظاهر خود را زینت داده مرتب میکرد و لباس نو و تمیز می پوشید. (2) بحار، ج ۴۹ ، ص ۸۹ ؛ محجة البيضاء، ج ۴، ص ۲۸۲ ؛ مسند الرضا، ج ۱، ص ٣٩؛ عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۷۸ ؛ کشف الغمه، ج ۳، ص ۵۷ ؛ اعلام الوری، طبرسی. )

سیره عملی ائمه طاهرین این گونه بود که طبق شرایط زمان به طور متعارف و معمول از نظر ظاهر خوراک و پوشاک خود را مراعات میکردند؛ اما در باطن و پنهان به دور از لذات و ظواهر دنیایی زاهدانه زندگی می کردند.

نظیر آنچه در باره امام رضا الله بیان شد به عنوان نمونه درباره امام صادق و امام حسن عسگری نقل شده است که از نظر ظاهر بر ایشان اشکال و ایراد میگرفتند که چرا در میان مردم لباس خوب و تمیز پوشند. ایشان در پاسخ همان آیه شریفه - اعراف، ۳۲ - را تلاوت کرده می فرمودند چون وضع زندگی امروز مردم خوب و عادی است ما نیز به ظاهر از نعمتهای خداوند استفاده میکنیم

بعد زیر جامه خود را در حالی که لباس زبر و خشن و ساده ای پوشیده بودند به معترضین ظاهر نما نشان میدادند و میفرمودند: ما این لباس ظاهری را - نه برای خودنمایی بلکه برای حفظ ظاهر - در منظر مردم می پوشیم اما لباس زبر و خشن زیرین را برای خود جهت دوری نفس از لذات و ظواهر دنیوی و رضایت و خشنودی حق تعالی - می پوشیم. (1) ۱. بحار، ج ۴۷ ، ص ۴۳ ؛ بحار، ج ۷۵، ص ۳۵۴؛ وسائل، ج ۳، ص ۳۵۱ ؛ مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۲۰۸ ؛ چاپ جدید، ج ۳، ص ۲۴۴ . )

قَالَ الرِّضا عَلَيْهِ السَّلام: «إِنَّمَا الْدُنْيَا كَالْسَّم يَأْكُلُهُ مَنْ لَا يَعْرَفُهُ».

حضرت رضا : «دنیا مانند سم است. مردم آن را میخورند و نمی دانند که زهر است. (2) ٢. عيون الاخبار الرضا ال ، ج ۱، ص ۲۹۸؛ مسند الرضا الله ، ج ۱، ص ۲۸۹ (به نقل از امام علی )

درباره ذم و نکوهش دنیا جملات دیگری از حضرت رضا نقل شده که می فرماید:

«لَيْسَ فِي الدُّنْيَا نَعِيمٌ حَقِيقَى»

در دنیا نعمت حقیقی و ابدی هرگز وجود ندارد. (3) . بحار، ج ۷، ص ۲۷۲ ؛ مسند الرضاء ، ج ۱، ص ٣٨٦ ؛ عيون الاخبار، ج ۲، ص .۱۲۹ )

أَطْرُحُوا عَنْكُمْ إِسْغَالِ الدُّنْيَا وَ هَمُومها».

غم و اندوه دنیا را از خود دور کنید و از اشتغال و سرگرم شدن به آن بپرهیزید. (4) فقه الرضا الله ، باب ۱۱۷ ، ص ۴۰۷ . )

«إِنَّمَا الدُّنْيَا كَظِّلٍ رَائِلٍ، حَلَّ فِيهِ رَاكِبٍ ثُمَّ رَحَل».

همانا دنیا مانند سایه زودگذری است که مسافری در زیر آن لختی بیاساید و دوباره کوچ کند (5) 5. عیون الاخبار، ج ۲، ص ۱۷۷ : از اشعار حضرت)

لا تَغَرَّنَّكُمُ الدُّنْيَا، فَإِنَّمَا لَا تُصْلِحُ لَكُمْ، كَمَا لَمْ تُصِلِحُ لِمَنْ كَانَ قَبْلِكُمْ مِمَّن أَطْمَأَنَّ إِلَيْهَا».

مبادا، دنیا شما را فریب دهد؛ زیرا دنیا به خیر و صلاح شما رفتار نمی کند چنانچه با پیشینیانی که دل به او بسته بودند به خوبی رفتار نکرد». (1) ا. فقه الرضا الله ، باب ۸۹ ، ص ۳۳۸؛ بحار، ج ۷۵، ص ۳۴۷ . )