افسار زبان خود را به دست شیاطین ندهید

یک روز در مجلسی مردی به حضور امام رضا آمد و گفت:

ای پسر رسول خدا به من سفارشی فرموده و نصیحت فرمایید.

حضرت به عنوان ارشاد و راهنمایی به او فرمود:

احْفَظْ لِسَانَكَ تَعِزَّ، وَ لا تُمَكِنَّ النَّاسَ مِنْ قِيَادِكَ فَتَذِلَّ رَقَبَتَكَ»:

زبانت را از گفتار بد نگهدار تا عزیز و ارجمند باشی و افسار (زبان) خود را به دست مردم نده و به تحریک و تشویق مردم به وسیله زبانت از دیگران با ،فحش تهمت غیبت سخن چینی عیب جویی... بد گویی نکن که در نزد خدا و خلق خدا خوار و ذلیل میشوی. (1) ۱ اصول کافی، ج ۳، ص ۱۷۵ ؛ محجة البيضاء، ج ۳، ص ۴۰۱. )

طبق مدرک دیگر حضرت فرمود

احْفَظْ لِسَانَكَ تَعِزَّ وَ لَا تُمِكَنَّ الشَّيْطَانَ مِنْ قِيَادِكَ فَتَذِلَّ»:

از زبانت محافظت کن و مراقب آن باش تا عزیز و ارجمند باشی در غیر این صورت اگر زبانت را به حال خود رها کنی شیطان بر تو چیره شده تو را به سوی خود میکشاند و خوار و ذلیلت میکند. (2) ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۰۳ . )

درباره سخن نیک و گفتار پسندیده و آفات زبان از جمله دروغ غیبت، سخن چینی تهمت عیب جویی فحش و....(3) برای آشنایی مراجعه شود به کتاب آفات زبان در دو جلد (از مؤلف) از علی بن موسی الرضا جملاتی نقل شده است

أفوا هُكُمْ طُرُقُ مِنْ طُرِقِ رَبِّكُمْ فَتَظْفُوهَا».

دهان شما راهی است از راههای - تقرب و نزدیکی به - پروردگار؛ پس آن را - از آفات زبان - پاکیزه نمایید؛ ذکر و با دعا و استغفار تطهیرش کنید.(1) ۱. به معنای دیگر با مسواک زدن دهان خود را پاک کنید تا نام خدا با دهان خوش بو ذکر شود. (به فصل ۸ آداب وضو مراجعه شود؛ صحيفة الرضا ا ، ح ۶۴ ؛ مدرک ساقط شده بود چاپ شود.)

از خداوند پروا کنید و سخن نیک و کلام صحیح و استوار بیان کنید تا به این وسیله اعمالتان اصلاح شده داخل بهشتی شوید که دارای نهرهای جاری و منزلهای عالی است. »(2) ۲. بحار، ج ۷۵، ص ۳۴۷ ؛ فقه الرضا الله ، باب ۸۹ )

از فحش و ناسزا و لعن و نفرین دوری کنید

حسین بن خالد گفت به امام رضا ال عرض کردم عده ای عقیده دارند که رسول خدا فرمود: «إِنَّ الله خَلَقَ آدَمَ عَلَى صُورَتِه» (خداوند آدم را به صورت خودش آفرید )

آیا این حدیث صحیح است؟

اما هشتم الله فرمود : قَاتَلَهُمُ الله... خداوند این افراد را بکشد که اول حدیث را حذف کرده اند یک قسمت را گرفته و قسمت دیگر را نادیده می گیرند و بر این اساس که یک نوع التقاط است رأی میدهند.

اصل موضوع این است یک روز رسول خدا ﷺ از کنار دو نفر عبور میکرد و آن دو همدیگر را فحش میدادند حضرت شنید یکی از آنها به دیگری می گوید: «قَبَحَ اللهُ وَجْهَكَ وَ وَجْهَ مَنْ يُشْبِهُكَ».

خداوند صورت تو و صورت آن کس را که شبیه تو است زشت گرداند. رسول خدا ﷺه به او فرمود ای بنده خدا به برادر مسلمانت این سخن را مگو؛ زیرا

«فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ».

«خداوند حضرت آدم را به صورت او - همین شخصی که به او فحش میدهی - آفریده است. »(1) ا. عيون الاخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۱۹ ؛ مسند الرضا ال ، ج ١ ، ص ٢٦ ؛ احتجاج طبرسی، ج ۲، ص ۱۲۵ ؛ دو جلدی، ص ۴۱۰، بیروت. )

در نتیجه فحش و ناسزای تو فحش دادن به حضرت آدم است.

قَالَ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: «وَاجْتَنَبَ الْفُحْشِ مِنَ الْكَلَامِ».

حضرت رضا فرمود: از فحش و کلمات زشت و رکیک اجتناب کن». (2) ۲ و ۳. فقه الرضا الله ، باب ۸۹ و ۳۰ ، بحار، ج ۷۵، ص ۳۴۷ . )

قَالَ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلامُ: وَلَا تَحَاشَمُوا، فَإِنَّهُ الْمُحْتَشِي وَالْمُحْتَشِمِ فِي النَّارِ».

حضرت رضا الله فرمود: به یکدیگر سخن زشت و ناروا نگویید؛ زیرا دو نفر که با هم چنین کنند اهل آتش هستند. (3) ۲ و ۳. فقه الرضا الله ، باب ۸۹ و ۳۰ ، بحار، ج ۷۵، ص ۳۴۷ . )

خنده و شوخی به دور از کلمات زشت و رکیک

معمر بن خلاد گفت یک روز به حضرت رضا عرض کردم ای پسر رسول خدا جانم به فدای شما باد شخصی با عده ای زندگی میکند در معاشرت و نشست و برخاست با یکدیگر گاهی میانشان سخنانی رد و بدل می شود که با گفتن آن سخنان تفریح و خنده میکنند. آیا این کار اشکالی دارد؟

حضرت در پاسخ من فرمود مانعی ندارد تا جایی که حرامی در کار نباشد.

از این کلام حضرت فهمیدم که امام رضا الله مقصودش این است تا وقتی که گفت وگو و خنده و شوخی (شما به فحش و ناسزا و کلمات زشت و رکیک کشیده نشده احترام شخصیت و حرمت همدیگر را خدشه دار نکنند. (1) 1. مسند الرضا ، ج ۱، ص ۳۰۰؛ اصول کافی، ج ۴، ص ۴۸۵؛ وسائل، ج ۸، ص ۴۷۷ )

على بن موسى الرضا به نقل از پیامبر اکرم فرمود

وَ الْمِزَاحُ فِي غَيْرِ مَعَاصِي اللَّهِ تَعَالَى»

حد و مرز شوخی به اندازه ای است که با الفاظ رکیک و سخنان زشت به گناه و معصیت الهی منتهی نشود. (2) صحيفه الرضا ا ، ح ۴۷؛ عیون الاخبار، ج ۲، ص ۲۷ ، ح ۱۳؛ خصال، باب سته، ح.)

همدیگر را با القاب و نامهای زشت صدا نزنید

محمد بن یحیی بن ابی عباد از عموی خود نقل میکند

امام رضا با این که شعر کم میخواند یک روز این اشعار را بیان نمود:

كُلُّنَا تَأْمُلُ مَراً فِي الْأَجَلِ *** وَالْمَنَا يَا هِن آفَاتَ الْأَمَل

لا يَغُرَّنَّكَ أَبا طِيلِ الْمُنى *** وَ الْزَمِ الْقَصْدِ وَدَعْ عَنْكَ الْعِلَلِ

إِنَّمَا الدُّنْيَا كَثْلٍ زَائِلٍ *** حَلَّ فِيهِ رَاكِبٌ ثُمَّ رَحَل

ما آرزو داریم مهلتی در اجل حاصل شود حال آن که مرگها آفت آرزوها هستند. مبادا آرزوهای باطل تو را فریب دهند؛ بلکه به فکر مرگ باش و مرگ را فراموش نکن از طرفی ناخوشیها و نیتهای فاسد روزگار را رها کن

همانا دنیا مانند سایه زودگذری است که مسافری در زیر آن لختی بیاساید و دوباره رهسپار شود.

آری دنیا دار بقا نیست. هر کس در این دار دنیا آمد به زودی باید برود و به هنگام رفتن چنان است که تازه به دنیا آمده باشد.

من با شنیدن این اشعار پرسیدم این اشعار از کیست؟

حضرت فرمود: شخصی از اهل عراق این شعر را گفته است.

گفتم: مقصود شما «ابوالعتاهیه» * (*عتاهيه - كم عقل ناقص العقل، احمق، مرد گمراه و بی عقل ) میباشد.

حضرت با شنیدن این کلمه ناراحت شد و فرمود او را به اسمش بخوان و این روش را ترک کن که کسی را به لقب زشت خطاب کنی؛ زیرا حق تعالی فرموده

«وَ لَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ». (1) ۱ سوره حجرات، آیه ۱۱ . )

هرگز به نام و لقبهای زشت همدیگر را صدا نزنید. شاید کسی را که با لقب زشت خطاب میکنی خوشش نیاید و ناراحت شود. (2) . عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۷۷ ، بحار، ج ۷۲ ، ص ۱۴۳ و ۲۵۴ .)

امام رضا در جمله ای فرمود:

«إِذَا كَانَ الرَّجُلُ حَاضِراً فَكَلِّهِ وَإِذَا كَانَ غَائِباً فَسَمِّهِ».

هرگاه با کسی خواستی سخن بگویی او را با لقب و کنیه (نیک) صدا بزن و هرگاه خواستی از کسی که غایب است سخن بگویی او را با نامش که نیک باشد عنوان کن. »(3) اصول کافی، ج ۴، ص ۴۹۶ ؛ مسند الرضا الله ، ج ۱، ص ۳۸؛ مشكاة الانوار، ص ۳۲۹ ، ۲۲۱ و ۱۹۴ . )