خودشناسی

امام رضا «ع»: أفضل العقل، معرفةُ الانسانِ نَفسَه (بحار الأنوار ۳۵۲٫۷۲). بالاترین مرتبه خردمندی این است که انسان خودش را بشناسد. خودشناسی پایه و محور خداشناسی است چنانکه در سخن پیامبر بزرگوار اسلام آمده است که هر کس خود را شناخت خدا را شناخته

است (الحياة ۲۱۲٫١، گردانیده فارسی). این بدین معناست که خود واقعی و نفس انسانی گوهری ماورای مادی است و شناخت علمی و استدلالی یا دیدن و لمس آن این حقیقت ماورای مادی را اثبات میکند و نشانه بزرگی برای خداباوری می گردد. دیگر اینکه با شناخت و ارزیابی توانایی و نیروهای خود می تواند در خانواده و جامعه درست و معقول زندگی کند و در صحنه های گوناگون زندگی حسابگرانه گام نهد و به کارها و ارتباطهایی دست زند که توان آن را دارد و در محیطهایی حضور یابد که بتواند نقشی ایفا کند یا رسالتی داشته باشد. همچنین خودشناسی اگر به صورت نوعی باشد، موجب شناخت همه انسانها در جامعه است چون به صورت نوعی ما هر چه درباره خود معرفت پیدا کنیم دیگر انسانها و ویژگیهای آنان را شناخته ایم. جهت چهار می نیز در ضرورت خودشناسی هست و آن شناخت تواناییها و و نقطه های قوت و ناتوانیها و نقطه های ضعف خود است. این شناخت و ارزیابی زمینه خودسازی و رشد بخشیدن به نقطه های قوت و بر طرف کردن نقطه های ضعف و ناتوانیهاست. شرط اول برای ساختن نفس و تهذیب و تکمیل آن شناختن آن است چون تا انسان ارزشهای وجودی نفس خویش و موهبتهای عالی و استعدادهای درونی آن را نشناسد، سعی در تربیت و تقویت و فعلیت بخشیدن به آنها نمیکند و برای بهره برداری از آنها کوششی به خرج نمی دهد زیرا که کوشش شخص درباره هر چیز بسته به اندازه شناختی است که از آن چیز و ارزشهای آن دارد. چه بسیار مواهب و قدرتها و استعدادها است که در دسترس قرار نمیگیرد و از آنها سودی حاصل نمی شود بدان جهت که شناخته نشده و کشف نگشته است و در گوشه ها مجهول مانده و خرد خُرد از میان رفته است (الحياة ۳۶۲٫۱). 

امام رضا «ع»: قال ابو جعفر «ع» في حكمة آل داود: ينبغي للمسلم أن يكون مالكاً لِنَفْسِه، مُقْبلاً على شأنه، عارفاً بأهل زمانه (اصول کافی ۲۲۴٫۲). امام محمد باقر (ع) فرمود: در حکمت دستورالعملهای حکیمانه) خاندان داود (پیامبر) چنین رسیده است سزاوار است که انسان خداشناس خویشتندار باشد و به حال و کار خویش اهتمام ورزد مراقب خود باشد و وظایف خویش را به خوبی انجام دهد و مردمان زمانه خود را بشناسد و با آنان به مقتضای شناخت و تناسب رفتارکند. در این سخن امام (ع) به سه موضوع حیاتی اشاره شده است: 

۱ - خویشتنداری و کنترل میلها و خواهشها این موضوع زمینه اصلی هر تربیت و اخلاق انسانی است.

۲ - تعهد نسبت به خود که راه خودسازی و بستر مناسب رشد

استعدادهای فردی و رشد نیروهای بالقوه انسانی است. - زمان شناسی و این امکان شناخت مردمان و تحولات زمانی و آمادگی برای پیش آمدها و زیست آگاهانه و مدیریت منطقی بحرانها را فراهم می سازد. زمان بستر مناسب رشد و تکامل آدمی است و سازنده ویژگیهای نسلها و ملتها و مایه تمایز انسانهای گذشته و اکنون و آینده است. بدین جهت برای مردم شناسی و شناخت تحولات فرهنگی اقتصادی سیاسی و.... زمان شناسی و کشف ویژگیهای هر دوره ضروری است. مردمان باید در ظرف وجودی و زمانی و جغرافیایی خود شناخته شوند تا آگاهی از آنان عمیق تر باشد و زندگی با آنان نیز آسان تر و پیوندها و همگرائیها اصولی تر گردد.

صص 41-38