علت تشریع نمازهای واجب

درباره این مطلب که چرا خواندن نماز بر مردم واجب شده است ؟ محمد بن سنان گوید: در آنچه حضرت امام رضا الله برای او در جواب مسائلش مرقوم داشته اند این است که :

علت تشریع نماز و وجوب آن اقرار به ربوبیت خداوند تبارک و تعالی و رها کردن همتایان و حضور در پیشگاه خداوند مقتدر با اظهار ذلت و بیچارگی و درخواست گذشت از گناهان گذشته و نهادن چهره بر خاک هر روز به عنوان بزرگداشت خداوند عزیز والا مقام است و اینکه همواره به یاد او باشد ، نسبت به او فراموشی و سرکشی نداشته، فروتن و مشتاق و خواهان زیادتی در دین و دنیا باشد ، با آنچه در آن از مقرر نمودن و مداومت بر یاد خدا در شب و روز است تا آنکه بنده سرور و مدبر و آفریننده خویش را فراموش نکند که در نتیجه دچار سرکشی و طغیان گردد و یاد پروردگار و حضور در پیشگاه او بازدارنده او از نافرمانی ها و مانع او از انواع فسادها و تباهی ها است .  ( وسائل الشيعة : ۴٫۳.)

و نیز درباره تشریع نماز به فضل بن شاذان فرمودند:

همانا بندگان خدا به نماز مأمور شده اند؛ زیرا در آن ، اقرار به ربوبیت پروردگار است و آن درستی حال عموم مردم است، چون در آن رها کردن همتایان و حضور در پیشگاه خداوند مقتدر است . (وسائل الشيعة : ۵٫۳)

علت تشریع تعداد رکعت های نمازهای واجب

فضل بن شاذان از حضرت امام رضا روایت کرده است که فرمود:

اصل نماز دو رکعت قرار داده شده بر بعضی از نمازها یک رکعت و بر برخی دو رکعت و بر برخی دیگر چیزی افزوده نشده است، زیرا اصل نماز یک رکعت است ، چون اصل عدد یک است. از یک اگر چیزی کاسته گردد دیگر نماز نخواهد بود و خداوند تبارک و تعالی میدانست که بندگان ، آن یک رکعت را - که کمتر از آن نماز نیست - نمیتوانند کامل و تمام و با توجه و حضور قلب انجام دهند ، لذا رکعت دیگری را با آن همراه کرد تا کاستیهای رکعت اول با دومی برطرف گردد، از این رو اصل نماز را خداوند دو رکعت مقرر نمود.

پس از آن ، رسول خدا دانست که بندگان ، آن دو رکعت را هم به تمام آنچه به آن دستور داده شده اند و بطور کامل بجای نمی آورند ، لذا به نماز ظهر و عصر و عشاء دو رکعت افزود تا با این دو رکعت اضافی آن دو رکعت اصلی کامل گردد . سپس دانست که نماز مغرب هنگامی است که مردم بیشتر مشغولند ؛ زیرا زمان بازگشتن به شهر و دیار و منزل و هنگام خوردن و وضو ساختن و امثال آن است ؛ به نماز مغرب یک رکعت افزود تا برای آنان سبکتر و راحت تر باشد ، و مجموع رکعت های نمازها در شبانه روز فرد باشد و نماز صبح را به حال خود رها کرد چون هنگام صبح اشتغال مردم بیشتر و شتافتن و پرداختن به نیازها و خواسته ها در آن وقت فراگیرتر است و به خاطر اینکه دلها در آن زمان فارغ از مکر و اندیشه است؛ زیرا داد و ستد مردم در شب و گرفتن و پرداختن آنان اندک است در نتیجه انسان در نماز صبح توجه بیشتری دارد و نسبت به نمازهای دیگر حضور قلبش افزونتر است؛ چون در شب به استراحت پرداخته و کار نکرده تا در مورد آن فکر و اندیشه نماید.

و همانا نمازهای مستحبی سی و چهار رکعت قرار داده شد؛ زیرا نمازهای واجب هفده رکعت است، نمازهای مستحبی یعنی نافله دو برابر آن گردید تا نمازهای واجب را کامل گرداند.

و همانا نمازهای نافله در زمانهای مختلف قرار داده شده نه در یک زمان زیرا بهترین اوقات سه وقت است هنگام زوال خورشید یعنی ظهر ، و بعد از مغرب و سحرگاهان ، لذا خداوند دوست دارد که در این زمانهای سه گانه برای او نماز بخوانند و برای اینکه اگر نمازهای نافله در اوقات پراکنده تقسیم شود انجام آن راحت تر و آسانتر است از اینکه بخواهند همه آنها را در یک زمان انجام دهند . (وسائل الشيعة : ۳۸٫۳)

علت تشريع تعداد تکبیر در اول نمازهای واجب

فضل بن شاذان از حضرت امام رضا روایت کرده است که فرمود

تکبیرها در ابتدای نماز هفت تا گردیده است؛ زیرا اصل نماز دو رکعت است و هفت تکبیر دارد : تكبيرة الإحرام که نماز با آن شروع میشود ، تکبیر برای رکوع ، دو تکبیر برای دو سجده ، تکبیر برای رکوع رکعت دوم و دو تکبیر برای دو سجده رکعت دوم که مجموعاً هفت تکبیر میشود و چون انسان در ابتدای نماز هفت تکبیر بگوید ، سپس از روی سهو و یا فراموشی آن تکبیرها را نگفت نقص و کمبودی در نماز ایجاد نمی شود . (. وسائل الشيعة : ۷۲۲٫۴.)

علت تشریع حمد و سوره و تسبیحات اربعه در نمازهای واجب

حضرت امام رضا فرموده است :

در دو رکعت اول نماز، قرائت حمد و سوره و در دو رکعت دوم، تسبیحات واجب گشته است تا فرق باشد بین آنچه خداوند واجب کرده و آنچه رسول خدا و واجب نموده است . (وسائل الشيعة : ۷۳۳٫۴)

علت تشریع ذکر رکوع و سجود

فضل بن شاذان از حضرت امام رضا روایت کرده است که فرمود:

همانا در رکوع و سجده ذکر تسبیح قرار داده شده به خاطر عللی که عبارتند از : بنده با خضوع و خشوع و تعبد و پارسائی و اظهار بینوائی و ذلت و فروتنی و تقربی که به سوی پروردگارش دارد تقدیس کننده و تمجید کننده و تسبیح کننده و بزرگ دارنده و شکرگزار آفریننده و روزی دهنده خویش باشد ، و تسبیح و تحمید را بکار یزد همان طور که تکبیر و تهلیل بکار برده میشود و قلب و ذهن خود را به ذکر و یاد خدا مشغول بدارد و فکر و اندیشه و آرزوها او را به غیر خدا متوجه نسازد و منحرف نکند . (وسائل الشيعة : ٩٢٢٫٢)

علت تشریع تعداد رکوع و سجود

شیخ صدوق به سند خود از فضل بن شاذان روایت کرده است که گفت : حضرت امام رضا درباره نماز خورشیدگرفتگی فرمود:

علت تشريع تعداد تكبير در همانا در آن سجده قرار داده شده زیرا نمازی نیست که در آن رکوع باشد مگر اینکه در آن سجده نیز هست و همانا چهار سجده در آن معین گشته است. زیرا هر نمازی که سجده های آن از چهار سجده کمتر باشد نماز نیست ، چون کمترین مقدار واجب از سجود در هر نماز ، چهار سجده است .

 و همانا در هر رکعت نماز یک رکوع و دو سجده قرار داده شده زیرا رکوع از کارهای در حال قیام است و سجده از کارهای در حال قعود ، و نماز نشسته نیم نماز ایستاده است یعنی دو رکعت آن یک رکعت حساب میشود ، لذا سجده دو چندان شده تا با رکوع برابر گردد و میان آندو تفاوتی نباشد ، چون نماز بدون تردید رکوع و سجده است .(وسائل الشيعة : ۹۴۶٫۴)

علت تشريع تعداد تکبیر در نماز میت

حسن بن نضر گوید: به حضرت امام رضا عرض کردم: علت اینکه در نماز میت پنج تکبیر میگویند چیست؟

حضرت فرمود:

روایت کرده اند که آن را از پنج نماز یومیه برگرفته اند ، ولی این ظاهر قضیه است باطنش این است که خداوند تبارک و تعالی پنج چیز بر بندگانش واجب فرموده که نماز، زکات ، روزه، حج و ولایت میباشد از هر کدام از این واجبات برای میت یک تکبیر قرار دارد.

لذا هر کس ولایت را پذیرفته باشد بر جنازه او پنج تکبیر و آنکه نپذیرفته باشد بر او چهار تکبیر گفته میشود و به همین خاطر شما شیعیان پنج تکبیر و مخالفین شما چهار تکبیر میگویند . (عيون اخبار الرضا : ۸۱٫۲)

علت تشریع نمازهای واجب و نافله

حضرت امام رضا فرمود:

برای نمازگزار سه ویژگی است.

۱ - خیر و خوبی بر او از آسمان تا فرق سرش پاشیده گردد .

۲ - فرشتگان از جایگاه قدمش تاکرانه آسمان او را احاطه کنند.

3- منادی فریاد برآورد اگر نمازگزار بداند چه فضیلت و کرامتی برای او است.

هرگز از نماز دست برندارد . هنگامی که بنده در نمازش تکبیرة الاحرام گفت ، خداوند به لطف خویش بر او روی می آورد و فرشته ای را بر او گمارد تا قرآن را از دهان او بازگیرد ، پس اگر این شخص روی گردانید خداوند از او روی میگرداند و او را به فرشته واگذار میکند ؛ اگر با تمام وجود به نمازش توجه داشته و حضور قلب او کامل باشد ، نمازش به طور کامل بالا برده میشود ولی اگر به خود مشغول شود و در آن غفلت ورزد از نماز او به همان اندازه که بی توجهی کرده و غفلت ورزیده کاسته میگردد و آن مقداری که حضور قلب داشته بالا برده میشود و خدا به قلب غافل چیزی عطا نمی کند و همانا نافله قرار داده شده تا به وسیله آن ، فریضه کامل گردد . (بحار الأنوار : ۲۲۳٫۸۴)