مناظره حضرت رضا (ع) با جاثلیق پیشوای مسیحیان
مأمون مجلسی را ترتیب داد و بسیاری از دانشمندان و علمای ادیان مختلف دعوت بعمل آورد تا با حضرت رضا (ع) به مباحثه و مذاکره بپردازند در میان مدعوین جاثلیق پیشوای مسیحیان و رأس الجالوت رئيس يهوديان و هرمز بزرگ زردشتیان و عمران صابی پیشوای ستاره پرستان و سلیمان مروزی متکلم مشهور خراسان بودند که هر یک در کشور خود نابغه ی فن بشمار می رفتند علماء حاضر شدند و به آنها گفته شد مشکل ترین مسائل را از حضرت سئوال کنید جاثلیق نصرانی از حضرت رضا (ع) پرسید درباره نبوت حضرت عیسی و کتاب انجیل چه می فرمائید. امام رضا (ع) من نبوت عیسی و کتاب او و نویدهایی که به پیدایش یک نفر پیغمبر پس از خود داد. گواهی میدهم و به پیغمبری مسیحی که اقرار به نبوت حضرت محمد صلى الله علیه و آله و کتاب او ندهد اعتراف نمی کنم جاثلیق مگر برای اثبات خبری دو گواه نمی خواهد؟
امام رضا آری
جاثلیق پس دو گواه غیر اهل ملت خود بر نبوت محمد صل الله علیه و آله بیاورید که مورد قبول نصاری باشد و از غیر ملت ما هم همین سئوال را بکنید.
امام رضا (ع) اکنون انصاف داری آیا گواه کسی را که نزد مسیح عادل باشد نمی پذیری؟
جاثلیق آن شخص کیست؟
امام رضا (ع) در خصوص یوحنای دیلمی چه میگوئی؟
جاثلیق آفرین یوحنا را مسیح بیشتر دوست میداشت.
امام رضا (ع) آیا در انجیل نوشته نیست اینکه یوحنا :گفت مسیح مرا خبر داد به دین محمد عربی صلی الله علیه وآله به ظهور او و حواریون نیز بشارت دادند؟
جائلیق چرا مسیح به نبوت کسی بشارت داد ولی وقت ظهورش را تعیین نکرد.
امام رضا (ع) اگر کسی که انجیل را میداند بیاید و عین عبارت را بخواند تصدیق میکنی؟
جاثلیق: بلی
امام رضا (ع) رو به نسطاس رومی کرده فرمود: آیا کتاب سوم انجیل را حفظ داری؟ گفت نه بعد از رأس الجالوت پرسید گفت حفظ دارم فرمود کتاب انجیل سوم را آوردند فرمود اگر آنچه من ادعا دارم درست باشد شاهد باشید.
امام رضا (ع) کتاب انجیل را خواند تا اینکه بنام پیغمبر اسلام رسیدند پس ایستادند فرمودند ای جاثلیق تو را بحق مسیح و مریم آیا من به انجیل داناترم یا تو؟
جاثلیق بلی شما
حضرت رضا (ع) اسم محمد را خواند بعد فرمود اگر تو انجیل را تکذیب نمائی مانند اینست که موسی و عیسی را تکذیب کرده باشی و چون انکار پیغمبران کنی قتل تو واجبست زیرا بخدا و پیغمبر عصیان ورزیدی
جائليق من انجیل را انکار ندارم
امام رضا (ع) رو به حضار به اقرارش شهادت دهید.
جاثلیق عده ی حواریین چند نفر بودند و علمای انجیل چند تن بودند؟ امام رضا (ع) عده ی حواریین ۱۲ نفر بودند و افضل ایشان لوقا بود و علمای نصرانی سه نفر بودند، یوحنای اکبر که ساکن درآج بود یوحنای دوم متوطن در قرقیسا یوحنای سوم دیلمی و آنکس بوده که نصاری و بنی اسرائیل را به ظهور آنحضرت بشارت داده و ما به عیسائی که تصدیق نبوت محمد صلى الله عليه وآله کرده باشد عقیده داریم ولی چیزی که از مسیح شما به ناپسند آمده ضعف او و کمی نماز و روزه او بود. جائلیق افسوس که علم شما ضایع شد و خود را سبک ساختید زیرا من شما را از دانشمندترین مسلمانان میدانستم امام رضا (ع) به چه جهت؟ جانلیق برای همین سخنی که گفتید زیرا که عیسی (ع) هیچ روزه اش را افطار نکرد و هیچ شبی خواب نرفت و عبادت میکرد امام رضا (ع) ای جاثلیق از تو پرسشهایی دارم
جاثلیق بپرسید اگر بدانم پاسخ میدهم.
امام رضا (ع) آیا قبول نداری که عیسی با اراده ی خدا مردگان را زنده میکرد. جاثلیق از این جهت انکار ندارم که اگر کسی این گونه کارهای عجیب از او سر بزند سزاورار پرستش است و او خداست.
حضرت رضا (ع) الیسع نیز مانند مسیح مردگان را زنده میکرد و روی آب راه می رفت کسی او را خدا نمی دانست ای جاثلیق آیا در انجیل خوانده ای که مسیح میگوید من به سوی خدا میروم و پس از من پارگلیط می آید و او گواهی به پیغمبری من بدهد.
جاثلیق بله خوانده ام.
حضرت رضا (ع) پارگلیط حضرت محمد (ص) است سپس به رأس الجالوت رو کرده فرمود آیا در تورات خوانده ای که موسی (ع) گفته هنگامی که امت بازپسین آینده پیروان آن کسی باشند که سوار شتر شوند و پیوسته ستایش و تسبیح خدا کنند.
رأس الجالوت: بلی خوانده ام.
حضرت رضا (ع) رو به جاثلیق فرمود
آیا از کتاب شعیا یاد داری؟
جائلیق: بلی
حضرت رضا (ع) آیا در کتاب شعیا خوانده ای که شعیا میگوید گویا میبینیم کسی می آید که سوار خر است و جامه نور او را پوشانده و میبینم کسی را که بر شتر سوار شود و نور او مانند ماه جهان را فرا می گیرد.
جاثلیق: بلی خوانده ام
حضرت رضا (ع) نخستین مسیح و دومین حضرت محمد صلى الله علیه وآله است و حضرت مسیح ۳۵۰۰۰ مرده در مدت ۶۰ سال زنده کرد باز خطاب به راس الجالوت کرده فرمود: آیا در میان بنی اسرائیل در تورات چنین چیزی دیده ای
رأس الجالوت هر چه فرمودی اعتراف میکنم که دیده و در تورات خوانده ام.
حضرت رضا (ع) برای جاثلیق اوضاع نصرانیت و ملت مسیح را تشریح کرده و از تورات و انجیل برای او استدلال فرمود تا آنجائیکه جاثلیق گفت تو راست میگوئی اشهد أن لا إله إلا الله امام رضا (ع) رو به رأس الجالوت کرده او را از نبوت خاتم الانبیاء در تورات خبر داد و از اخبار شعیا در نبوت پیغمبر صلى الله علیه وآله و از حیقوق عارف یهود و اقرار او به نبوت محمد صلى الله عليه وآله و قول داود درباره ی خاتم الانبیاء سخن گفت و اقامه حجج در نبوت جميع انبیاء فرمود و اینکه خاتم النبین محمد بن عبدالله است و چنان برهان مستدل و منطقی و مستند به کتب آسمانی و تاریخ گذشته فرمود که گوئی با تمام ادوار تاریخ زنده و معاصر بوده همه را رأس الجالوت اعتراف و اقرار و تصدیق کرد. پس از امتناع و اعتراف از جاثلیق و رأس الجالوت درباره ی نبوت رو به هرمز یا هریز اکبر کرده فرمود: دلیل تو به نبوت زردشت چیست؟
هرمز چیزهایی آورد که پیش از او سابقه نداشت و همچنین تواریخ برای ما نقل کرده اند.
امام رضا (ع) شما از راه نقل تواریخ به او گرویده اید؟
هرمز آری امام رضا (ع) ملل دیگر جهان نیز در خصوص انبیاء و دین خود به تواریخ نوشته های گذشتگان خود استناد می جویند پس با چه دلیل میتوانید دیگران را متقاعد نمائید.
هرمز خاموش شد و پاسخی نداد.
حضرت رضا (ع) در میان آن مجلس صدا زد اگر کسی در میان شما مخالف با اسلام است بدون بیم و ترس و رعایت احتشام مجلس از من بپرسد هیچ کس از ترس جوابی نداد نبض همه از حرکت ایستاد. آنگاه برای آنها اثبات نبوت محمد صلى الله علیه و آله و خاتمیت آن را بیان فرمود.
پس از احتجاج با هرمز آن وقت رو به عمران صابی رئیس ستاره پرستان کرد. عمران از فلسفه الهی و کیفیت آفرینش نخستین آدم از حضرت رضا (ع) سئوال کرد و پاسخهایی شنید و اسلام آورد. عمران از موجود اول و آفرینش آن بیان کنید حضرت رضا (ع) آن موجود یگانه با یکتائی خویش موجود بوده و جز او چیز دیگری نبوده برای او حدود و اعراض و اجزائی منصور نیست. آنگاه اراده کرد به ایجاد سلسله وجود و بدون نیاز به ماده و معاون سلسله ی موجودات را بوجود آورد. آفرینش او مصالح نمیخواست به کمک و ابزار و معاون و حدود و نقشه و صور احتیاج نداشت به اراده ی کامله ی الهی با امر کن تمام عوالم وجود را موجود فرمود آنگاه سلسله موجودات را از جهت اتحاد و دو رنگی و طعم و خاصیت مختلف و صور دو رنگی و طعم و خاصیت مختلف و صور گوناگون و زشت و زیبا و رسا و نارسا قرار داد بدون اینکه در ذات خود نیازی به آفرینش داشته باشد یا آفرینش برای او کاهش و افزونی بیاورد.
عمران آیا خدا در خلق است یا خلق در او؟ امام رضا (ع) خدا بزرگتر است از اینکه درباره اش چنین گفته شود نه او در خلق است و نه خلق در او من سئوال میکنم که در آن جواب تو نهفته است. ای عمران آیا آینه را دیده ای تو در آینه ای یا آینه در توست؟ اگر مطالب اینست هیچ یک از شما در دیگری نیستید و حق هم چنین است تو به چه وسیله ای خود را در آیینه می بینی؟
عمران بوسیله ی آن فروغ و پرتوی که میان من و آئینه است. امام رضا (ع) آیا از این پرتو آنقدر که در آیینه می بینی بیشتر از آنقدر است که در چشم خود می بینی
عمران بلی
امام رضا (ع) بسیار خوب به ما هم نشان بده تا ما هم ببینیم آن اضافه کجاست عمران حیران ماند و سر به زیر انداخت و جواب نتوانست بگوید امام رضا (ع) تو جواب نگفتی من آنچه حقیقت امر است برای تو میگویم نور راهی چنین میبینم و جز این نیست که نور بی آنکه در تو و صدور و آفرینش موجودات از حق مانند صدور عکس از عاکس است و صدور آفرینش اشراقیت نه از او کسر میشود و نه حلول میکند نه مانند نطفه است و نه کسر شی بلکه افاضه ی اشراقیه است و از مباحث فلسفی است پس از عمران یوحنا آمد پرسید شما چه میگوئید در خصوص گروهی که به دعوی خود از ملل دیگر نیز گواه بیاورند؟
حضرت رضا (ع) دعوی برای آنانست یوحنا اگر گروهی دعوی کنند و گواه از دیگران پیدا نکنند؟
امام رضا (ع) چه چیزی برای آنها نیست.
یوحنا ما میگوئیم مسیح روح و کلمه ی خداست و مسلمانان نیز بر ما موافقند و مسلمانان میگویند محمد صلى الله عليه وآله فرستاده ی خداست ولی ما قبول نداریم پس موضوع اتفاقی بهتر از موضوع اختلافی است. امام رضا (ع) ای یوحنا ما به مسیحی که به محمد ایمان داشته باشد و بشارت به بعثت و ظهور او بدهد و به بندگی خویش اقرار نماید تصدیق میکنیم و اگر مقصود تو غیر از این است ما از پیغمبری او بیزار هستیم پس یگانگی و اتفاق در میان ما نیست یوحنا مجاب شد و پاسخی نداشت پس از آن با سلیمان متکلم مروزی درباره ی توحید احتجاج و مناظره فرمود و اثبات وحدانیت خدا را کرد و اقوال یهود و نصاری و مجوس و صائبین را درباره ی توحید و صفات رد کرد و حقیقت توحید و یگانگی و صفات ثبوتیه و سلبیه را بیان فرمود و آن همین عقیده ای شیعه ی امامیه است.