حد توقع و تواضع با مردم و توکل به خدا

حسن بن جهم :گفت یک روز از امام علی بن موسى الرضا پرسیدم حد تواضع چیست؟

حضرت فرمود: در مراعات حقوق و اخلاق و آداب معاشرت با مردم چنان رفتار نمایی که دوست داری آن طور با تو رفتار نمایند.

به معنای دیگر به مردم همان گونه احترام بگذاری که انتظار داری با تو محترمانه رفتار کنند.

به روایت دیگر حضرت فرمود

تواضع درجاتی دارد بعضی از آن درجات این است

انسان قدر و منزلت خود را بشناسد و با دلی سالم و قلبی سلیم خود را در جایگاه حقیقی خویش قرار دهد و با مردم همان گونه رفتار کند که دوست دارد با او رفتار نمایند و هر چه را برای خود دوست می دارد، همان را برای دیگران دوست داشته باشد. اگر بدی دید آن را با نیکی جواب دهد. خشم خود را فرونشاند و از مردم بگذرد و دیگران را عفو نماید؛ زیرا خداوند

نیکوکاران را دوست دارد.

حضرت رضا در جمله ای می فرماید

أَنْ يَأْتِي إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ».

از مردم به همان اندازه توقع داشته باشید که دیگران از شما انتظار دارند». (1) ۱. بحار، ج ۷۵، ص ۳۵۶؛ مسند الرضا الله ، ج ۱، ص ۳۰۵؛ آثار الصادقين، ج ٢٦ ، ص ۱۵۷ . )

حسن بن جهم :گفت به ایشان عرض کردم جانم به فدای شما باد دوست دارم بدانم من در نظر شما چگونه ام؟

حضرت فرمود به قلب و درون خود بنگر که من نزد تو چگونه هستم.

یعنی هر چه قدر مقام و موقعیت من در نزد تو بالا باشد، جایگاه تو نیز نزد من بالا است و هر چه قدر تو خواهان و دوستدار من باشی من نیز دوستدار تو هستم؛ زیرا به قول معروف دل به دل راه دارد.

دوباره از امام پرسیدم حد توکل چیست؟

حضرت فرمود: «أَنْ لَا تَخَافُ مَعَ اللَّهِ أَحَداً».

این که همواره با اتکا بر خداوند از هیچ کس و هیچ چیز بیم و ترس نداشته باشی. (2) ۲. مسند الرضا ، ج ۱، ص ۳۰۵ و ۲۷۴ و ۲۸۴ و ۲۷۳ ، امالی شیخ صدوق، مجلس ۴۲؛ روضة الواعظين، ص ۴۱۸ و ۴۶۶ ؛ بحار، ج ۷۲ ، ص ۱۱۸ ، وج ۷۵، ص ۳۵۵ و ٣٥٦ ؛ عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۵۰ ؛ اصول کافی، ج ۳، ص ۱۸۹ ؛ محجة البيضاء ، ج ۶ ، ص ۲۲۵ ؛ مشكاة الانوار، ص ۲۲ و ۲۳۰ . )

به معنای دیگر با وجود ترس از خداوند از هیچ کس نترسی؛ پس جز از خدا از هیچ کس و هیچ چیز نترس

امام علی بن موسی الرضا درباره تواضع و توکل می فرماید

«مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْيَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ»

«هر کس میخواهد قویترین مردم باشد بر خداوند تعالی توکل کند». (1) ۱ و 2. فقه الرضا الله ، باب ۹۶ و ۱۰۲ . )

«إِنَّ مَلَكَيْنِ مُوَكَّلَانِ بِالْعِبَادِ، فَمَنْ تَوَاضَعَ رَفَعَاهُ، وَ مَنْ تَكَبَّرَ وَضَعَاهُ».

همانا دو فرشته بر بندگان الهی گماشته شده اند. هر یک از بندگان خدا تواضع و فروتنی کنند او را بالا میبرند و هر یک تکبر کنند او را پایین آورده به درجه ای از پستی میکشانند. (2) ۱ و 2. فقه الرضا الله ، باب ۹۶ و ۱۰۲ . )