اخلاص و شناخت و معرفت به حق تعالی

احمد بن رزین گفت یک روز از امام علی بن موسی الرضا الله درباره یکی از فضایل اخلاقی به نام «اخلاص» سؤال کردم

حضرت در پاسخ من فرمود

«اخلاص؛ یعنی اطاعت از خداوند عزوجل». (2) اعیان الشیعه زندگانی حضرت به نقل از حلیة الاولیاء، ج ۳، ص ۱۹۲ ؛ مسند الرضا ، ج ۱، ص ۴۴ در پاورقی. )

یعنی یک فرد مسلمان به ویژه یک شیعه راستین با پیروی از سنت و سیره ناب ائمه معصومین ، به دور از ریاکاری و دغل بازی اطاعت و عبادت خدا را قربة الی الله به جا آورد؛ نه اینکه قصد و هدفش از عبادات الهی شهوات و هواهای نفسانی و منافع شخصی دنیوی و شهرت و جاه طلبی، فریب کاری و حقه بازی باشد.

اخلاص یکی از منازل سیر و سلوک ،عارفان و یکی از فضایل عظیم اخلاقی است که به وسیله آن انسان ارتقا یافته به درجات عالیه الهی می رسد و مقرب درگاه حق میشود.

اما آن چه باعث میگردد خلوص انسان ،پاک صاف و ناب تر شود، میزان شناخت و معرفت او به حق تعالی است؛ زیرا اخلاص از شناخت و معرفت به حق تعالی سرچشمه میگیرد.

بنابراین به یک معنا هر چه شناخت و معرفت انسان به خداوند عمیق تر و بیشتر باشد خلوص و اخلاصش ناب تر است.

درباره این موضوع روایاتی از امام علی بن موسی الرضا نقل شده است. از جمله می فرماید

أَوَّلُ عِبَادَةِ اللَّهِ تَعَالَى مَعْرِفَتُهُ».

آغاز عبادت و پرستش خدا شناخت و معرفت او است». (1) ۱. توحید شیخ صدوق، ص ۳۴؛ امالی شیخ مفید مجلس ٣٥؛ مسند الرضا ل ، ج ۱، ص ۴۱؛ عیون الاخبار، ج ۱، ص ۱۵۰ ؛ آثار الصادقین، ج ۲۵ ، ص ۱۳۰ . )

«إِنَّ أَوَّلُ مَا إِفْتَرَضُ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ، وَ أَوْجَبَ عَلَى خَلْقِهِ مَعْرِفَةُ الْوَحْدَانِيهِ»

«اولین فریضه واجب بر بندگان خدا و نخستین چیزی که بر همه خلایق واجب شده است شناخت و معرفت خدای یکتا و بی همتا است. (2) ٢. فقه الرضا الله ، ما قبل از باب ۱ )

حَقَّ الْمَعْرِفَةِ أَنْ يَطِيعُ وَ لَا يَعْصِي وَ يَشْكُرُ وَلَا يَكْفِرِ».

حق شناخت و معرفت به خداوند این است که از او اطاعت نموده نافرمانی اش نکنی و شکرش را به جا آورده و کفر نورزی». (3) . مدرک سابق.)

قَالَ الرِّضا ا : «وَلَا يُعْطِي اللَّهُ الْقَلْبُ الْغَافِلِ شَيْئاً».

امام رضا الله فرمود: «خداوند به صاحب قلبی که غافل از - ذکر یاد شناخت و معرفت او است چیزی - از نور هدایت گر خود را - عطا نمی کند. »(1) ۱ مدرک سابق. )

قَالَ الرَّضا : «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْإِخْلَاصُ».

امام رضا فرمود: اخلاص در عمل بالاترین عبادت است. »(2) فقه الرضا ، ص ۱۴۱ ، باب ۱۱ . )

امام رضا به نقل از امیرالمؤمنين على فرمود:

طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَا وَ لَمْ يَشْغَلْ قَلْبُهُ».

خوشا به حال کسی که دعاء مناجات و عباداتش را برای خدا خالص گرداند و دلش از غیر خدا فارغ باشد. (3) . اصول کافی، ج ۳، ص ٢٦ ؛ بحار، ج ۶۷ ، ص ۲۲۹ ؛ وسائل، ج ۱، ص ۴۳ . )

امام رضا به نقل از پیامبر اکرم ﷺ فرمود:

هر کس تا چهل روز تمام کارهای خود را برای خداوند خالص انجام دهد، سرچشمه های حکمت از قلبش بر زبان او جاری میشود. (4) . بحار، ج ۶۷ ، ص ۲۴۳ ؛ عیون الاخبار، ج ۲، ص ٦٩ ؛ مسند الرضا الله ، ج ۱، ص 29)

پرونده نیات خالص مؤمن در قیامت

علی بن ابراهیم قمی درباره آیه شریفه «قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شاكلته»(5) ۵ و ۶ سوره اسرار، آیه ۸۴ . ) «تو به مردم بگو هر کس بر حسب ذات و طبیعت خود عملی انجام خواهد داد

و این قسمت از آیه شریفه «فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدِى سَيبلا» (6) ۵ و ۶ سوره اسرار، آیه ۸۴ . )

و خدای شما بر آن که راه هدایت را یافته از همه کس آگاه تر است.»

گفت پدرم از جعفر بن ابراهیم برایم تعریف کرد که یک روز حضرت علی بن موسی الرضا در جمع یاران خود فرمود :

در روز قیامت وقتی همه خلایق محشور شدند شخص مؤمن در پیشگاه خداوند حاضر میشود و حق تعالی خود نیز کار حساب رسی او را بر عهده می گیرد. در این موقع کارنامه اعمالش به او نشان داده میشود. وقتی مؤمن پرونده خود مینگرد میبیند تمام گناهان کوچک و بزرگ و خطاهای ریز و درشت او نوشته شده است با دیدن این قسمت از پرونده سیاه رنگ از صورتش میپرد و بدنش به لرزه می افتد و ترس و وحشت بر جسم و جانش چیره میشود.

پس از چند لحظه در قسمت دیگر از کارنامه اعمال نیک و خوبیهای خود را میبیند از مشاهده آن چشمش روشن و چهره اش باز روح و جانش مسرور و شاد میشود.

پس از آن که شخص مؤمن کارنامه اعمال نیک و بد خود را دید، خداوند به فرشتگان می فرماید: «اکنون کارنامه دیگری را بیاورید که در آن اعمالی ثبت شده که بنده مؤمن ما آنها را انجام نداده است.

شخص مؤمن وقتی پرونده اعمال ناکرده خود را میخواند و می بیند به پیشگاه خداوند عرض میکند و میگوید

پروردگارا! به عزتت سوگند تو خوب میدانی که من هیچ یک از این کارها را انجام نداده ام

خداوند در پاسخ او می فرماید

آری تو راست میگویی و هیچ یک از این کارهای نیک را انجام نداده ای اما نیت انجام آن را در دل داشتی دلت میخواست آن کار خیر را انجام دهی ولی نمیتوانستی تو اراده کرده و تصمیم میگرفتی عمل نیکی انجام دهی؛ اما موقعیت انجام عمل برایت فراهم نمی شد - به همین جهت ما نیز تمام آن کارهای نیک را برایت ثبت کردیم

پس از این گفت و گو ثواب و پاداش آن اعمالی که بر انجام آن نیت کرده بود به او داده میشود. (1) ۱. تفسیر قمی، ج ۱، ص ۴۱۶ ؛ بحار، ج ۶۷ ، ص ۲۰۴ ؛ مستدرك الوسائل، ابواب مقدمه عبادات باب ٤٦ ميزان الحكمة، ج ۱۰، ص ۲۷۱ ؛ آثار الصادقین، ج ۳۰، ۴۱۷ . )

در باب فضیلت خلوص در عمل و نیت ،پاک احادیث بسیاری نقل شده است. از جمله امام رضا الله می فرماید

«نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ».

نیت مؤمن بهتر از عمل اوست. (2) ۲، فقه الرضا ؛ باب ۱۰۵ ، ص ۳۷۸ ؛ بحار، ج ۶۷ ، ص ٢٥٩؛ مستدرك الوسائل، ابواب مقدمه عبادات باب ٦ . )

لا قَوْلَ إِلا بِعَمَلَ، وَ لا عَمَلَ إِلا بِنَيَةِ، وَلانَيَّةِ إِلَّا بِاصَابَةِ الْسُنَّةِ».

«گفتار بدون عمل، فایده ای ندارد و عمل بدون نیت - پاک - نتیجه ای ندارد نیت پاک هم باید مطابق سنت قرآن و سیره اهل بیت عصمت و طهارت باشد». (3) ۳ و ۴ مدرک سابق و مسند الرضا الله ، ج ۲، ص ۴۷۳ . )

«مَنْ حَسُنَتْ نِيَّتُهُ زَادَ اللَّهُ فِي رِزْقِهِ».

«هر کس نیتش پاک باشد خداوند رزق و روزی وی را افزایش می دهد». (4) ۳ و ۴ مدرک سابق و مسند الرضا الله ، ج ۲، ص ۴۷۳ . )