فصل ۴

سرشت زیبا

تقوا و پرهیزکاری

تقوا و اطاعت از خدا ملاک برتری است

یک روز شخصی به خدمت امام رضا آمد و گفت:

به خدا قسم روی زمین کسی از جهت پدر و مادر از تو شریف تر نیست.

حضرت در جواب او گفت تقوا و پرهیزکاری به ایشان شرافت بخشید و اطاعت و فرمان برداری از خداوند بزرگشان کرد. (1) ا. عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ٢٣٦ ؛ مسند الرضا ال ، ج ۱، ص ۴۶ ، بحار، ج ۴۹ ، ص ۹۵ . )

یعنی کرامت و بزرگی هر شخصی فقط به پدر و مادر آبا و اجداد و اصل و نسب او نیست؛ بلکه ملاک برتری و بزرگی ورع و تقوا عمل نیک اطاعت و فرمانبرداری از پروردگار است.

روز دیگر مردی به امام رضا عرض کرد

به خدا سوگند تو بهترین انسانها در میان مردم هستی

حضرت به او فرمود: ای مرد قسم یاد مکن بهتر از من کسی است که با تقواتر بوده و خوف و ترسش از خداوند بیشتر و مطیع پروردگار خود باشد و اطاعت خدا را بیش از من رعایت کند

حضرت در ادامه سخن خود فرمود به خدا سوگند، هنوز این آیه شریفه فراموش نشده است که میفرماید: «وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقِيَكُمْ». (1) ۱ سوره حجرات آیه ۱۳ . )

ما شما را در شعبه های بسیار و قبایل و فرق مختلف قرار دادیم تا دوری و نزدیکی نژاد و نسب یکدیگر را بشناسید و بدانید که اصل و نسب و نژاد مایه افتخار و برتری نیست؛ بلکه گرامی ترین شما نزد خدا با تقواترین شما است. (2) ۲ همان مدرک )

امام علی بن موسی الرضا در جمله ای می فرماید

«مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكُونَ أَعَزَّ النَّاسِ، فَلْيَتَّقِ اللَّهَ فِي سَرِّهِ وَعَلَانِيَّته»

«هر کس مایل است در میان مردم عزیز و ارجمند باشد - و با عزت و کرامت زندگی کند - در پنهان و آشکار از خداوند پروا داشته، متقی و پرهیز کار باشد». (3) . فقه الرضا الا ، باب ١٥٦ ، ص ٣٨١ . )

تقوا و عمل نیک ملاک برتری است نه اصل و نسب

یک روز امام رضا در میان عده ای به یکی از خدمتکاران سیاه چهره خود اشاره کرد و فرمود

«سوگند یاد میکنم و با خدای خود عهد و پیمان میبندم که اگر فقط و فقط به سبب قرابت و نزدیکی به رسول خدا ، بالاتر از این مرد باشم تمام خدمتکاران خود را در راه خدا آزاد کنم مگر این که بدانم دارای اعمال شایسته ای هستم که توسط آن اعمال نیک و شایسته از این خدمتکار بهترم». (1) 1. عيون الاخبار الرضا الله ، ج ۲، ص ۲۳۷ ؛ باب ۵۸ ، ح ۱۱ ؛ با اضافات ما بدون تصرف در اصل موضوع. )

حضرت رضا می فرماید:

لأَحَسَبَ إِلا بِالتَّواضُع، وَلَا كَرَمَ إِلَّا بِالْتَّقْوى».

هیچ شرافت و بزرگی حاصل نمیشود مگر به تواضع و فروتنی و هیچ شخصیت و کرامتی به دست نمی آید مگر به تقوا و پرهیزکاری». (2) بحار، ج ٦٧ ، ص ۲۱۱ . )

اما درباره عمل نیک :

یکی از شروط عمل صالح و نیک عملی است که از روی عقل و خرد و آگاهی و بینایی باشد؛ نه عملی که بدون شناخت و معرفت از انسان صادر شود؛ زیرا اعمالی که بیشتر مردم انجام میدهند به صورت یک عادت همیشگی به دور از دانش بینش و بصیرت است.

امام علی بن موسی الرضا در این باره می فرماید

وَ اعْلَمْ أَنَّ الْعَمَلِ الدَائِمَ الْقَبِلَ عَلَى الْيَقِينِ وَ الْبَصِيرَةِ، أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْعَمَلِ الْكَثِيرِ عَلَى غَيْرِ الْيَقِينِ وَالجَهْلِ»

بدان و آگاه باش عمل خوب و دایم و اندک که بر اساس یقین، بصیرت و آگاهی باشد در پیشگاه خداوند برتر از عمل زیادی است که بدون یقین و از روی نادانی و ناآگاهی انجام گیرد. (3) . فقه الرضا ل ، باب ۹۵ ، ص ۳۵۶ . )

قَالَ الرَّضا : «فَعَلَيْكُم بِتَقْوَى اللهِ، وَلَا تَغُرَّنَّكُمْ - الْحَيَاةُ - الدُّنْيَا، وَ تَغْتَرُّوا بِمَنْ فَذَأُ مُهِلَ لَهُ.

امام رضا فرمود: تقوای الهی را پیشه کنید و از خدا بترسید و مراقب باشید زندگی فانی دنیا شما را فریب ندهد و وضع و حال کسانی که مهلت یافته اند و فرصت را غنیمت دانسته اند تا در این چند روز عمر افسار گسیخته زندگی کنند شما را مغرور و فریفته خود نکند. (1) ۱. بحار، ج ۷۲ ، ص ۷۷-۷۸؛ اصول کافی، ج ۳، ص ۳۱۹ )