برخورد امام با برادر خود زید النار

زمانی که ابوالحسن على بن موسى الرضا از طرف مأمون به خراسان احضار شده و اجباراً با شرایط خاصی ولایت عهدی مأمون را پذیرفته بود «زید النار»* (1) ا. عيون الاخبار، ج ۲، ص ۲۳۳، مسند الرضا ، ج ۱، ص ۵۱ و ۲۳۰ ؛ بحار، ج ۴۸، ص ۳۱۵. )(*طبق مدارک دیگر چون زید بن موسی برادر امام رضا در سال ۱۹۹ هجری در بصره قیام کرد و خانه های بنی عباس را سوزانده و عده ای را با شمشیر به قتل رساند، به جهت این عمل او را زیدالنار نامیدند.)برادر امام نیز در خراسان بود. زید به واسطه داعیه ای که داشت و قیامی که در مدینه بر پا کرده بود مورد خشم و غضب مأمون قرار گرفت. اما مأمون که آن ایام سیاستش اقتضا میکرد حرمت و حشمت امام رضا را حفظ کند به خاطر امام از قتل یا حبس برادرش زید صرف نظر کرد. *(1) ۱. عیون الاخبار، ج ۱، ص ۲۴۸ - ۲۴۹ ؛ مسند الرضا ل ، ج ۲، ص ۵۰۵-۵۰۴ .)(*یک روز مأمون به امام رضا گفت: اگر برادرت قیام کرد و مرتکب آن همه اعمال و افعال شد قبل از او هم زید بن علی - فرزند امام سجاد الله - قیام کرد و کشته شد، و اگر به خاطر شما نبود، من «زید» را در برابر آن کارهایی که انجام داد می کشتم.

حضرت فرمود: برادرم زید را با زید بن علی قیاس نکنید؛ زیرا زید بن علی یکی از علمای بزرگ آل محمد ه بود که برای جلوگیری از فساد و ترویج حق قیام کرد و با دشمنان خداوند جنگ و جهاد کرد تا کشته شده به شهادت رسید.

پدرم موسی بن جعفر از پدرش امام صادق الله نقل می کرد که حضرت فرمود: خداوند عمویم - زید بن علی - را رحمت کند او مردم را به طرف ولایت و حکومت آل محمد دعوت می کرد و اگر پیروز میشد به عهد و پیمان خود وفا می کرد. )

روزی در یک مجلس عام عده زیادی شرکت داشتند و امام رضا برای آنها صحبت میکرد. از آن سو زید عده ای از اهل مجلس را متوجه خود کرده بود و برای آنها در فضیلت سادات و اولاد پیغمبر اکرم و این که آنان وضع استثنایی دارند سخنرانی میکرد و مرتب می گفت: «ما خانواده چنین و چنان هستیم

امام متوجه گفتار زید شد. ناگهان با نگاه تند و صدای بلند فریاد زد ، ای زید !

زید و همه اهل مجلس متوجه امام شدند. حضرت فرمود

ای زید! سخن بقالهای کوفه باورت شده و آن را مرتب تحویل مردم می دهی این چه حرفهایی است که به مردم میگویی؟ این که شنیده ای خداوند فرزندان فاطمه را از آتش جهنم مصون داشته است، مقصود امام حسن و امام حسین و دیگر امامان معصوم ) می باشند که اهل نجات و سعادتند. اگر به نظر خودت مطلب همان طوری است که میگویی پس تو نزد خدا از پدرت موسی بن جعفر گرامی تری؛ زیرا او در دنیا امر خدا را اطاعت کرد؛ شبها نماز میخواند و روزها روزه میگرفت ولی تو امر خدا را عصیان و نافرمانی میکنی به قول تو هر دو مثل هم اهل نجات و سعادت هستید پس پیروزی و برد با تو است؛ زیرا موسی بن جعفر زحمت کشید و عمل کرد و سعادتمند شد تو عمل نکرده و رنج نبرده گنج بردی و سعادتمند شدی؟ هرگز چنین نیست؛ زیرا علی بن الحسين زين العابدین می فرمود:

نیکو کار ما اهل بیت پیغمبر دو برابر اجر و پاداش دارد و بد کار ما دو برابر عذاب و عقاب خواهد داشت؛ همان طور که قرآن کریم در باره زنان پیغمبر بیان کرده است - زیرا آن کس از خاندان ما که نیکوکاری میکند در حقیقت دو کار کرده یکی این که مانند دیگران عمل نیکی انجام داده دیگر این که حیثیت و احترام پیغمبر اکرم را حفظ کرده است. آن کس هم که گناه میکند دو گناه مرتکب شده است یکی این که مانند دیگران عمل زشت و بدی را انجام داده دیگر این که آبرو و حیثیت پیغمبر اکرم را از بین برده است.

آن گاه امام رو کرد به حسن بن موسای و شاء بغدادی» که از اهل عراق بود و در آن وقت در جلسه حضور داشت و فرمود:

مردم عراق این آیه قرآن را «يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلُ غَيْرُ صالح».(1) ۱ سوره هود آیه ۴۶. ای نوح فرزند تو هرگز با تو اهلیت ندارد، زیرا او را عملی بسیار ناشایسته است. ) چگونه قرائت می کنند؟

او و گفت: ای پسر رسول خدا! بعضی طبق معمول این آیه شریفه را - با معنا و مفهوم حقیقی آن (2) یعنی این فرزند تو فرزندی است ناصالح ) - قرائت میکنند اما بعضی دیگر که باور نمیکنند خداوند پسر پیغمبری را مشمول قهر و غضب خود قرار دهد، آیه را «إِنَّهُ عَمَلُ غَيْرُ صَالِحٍ»(3) یعنی او فرزند آدم بدی است، فرزند تو نیست) قرائت می کنند و میگویند: چون او در واقع از نسل نوح نبود خداوند به او گفت ای نوح او از نسل تو نیست؛ زیرا اگر از نسل تو بود من به خاطر تو او را نجات میدادم .

حضرت فرمود: «ابداً این طور نیست. او فرزند حقیقی نوح و از نسل نوح بود. چون بدکار شد و امر خدا را عصیان و نافرمانی کرد پیوند معنویش با پدرش نوح بریده شد به همین جهت به حضرت نوح گفته شد این فرزند تو ناصالح است و نمیتواند در ردیف صالحان قرار گیرد.

موضوع ما خانواده پیغمبر اکرم له نیز چنین است. اساس کار پیوند معنوی و عمل صالح و اطاعت امر خدا است هر کس خدا را اطاعت کند از ما اهل بیت پیغمبر است؛ اگر چه هیچ گونه نسبت فامیلی و رابطه نسلی و جسمانی با ما نداشته باشد و هر کس که گناه کار باشد، از ما نیست؛ اگر چه از فرزندان حقیقی و از اصل و نسب فاطمه زهرا باشد.

همین خود تو که با ما هیچ گونه نسبتی نداری اگر نیکوکار و مطیع امر حق باشی از ما - اهل بیت پیغمبر - هستی». (4) . عیون الاخبار، ج ۲، ص ۲۳۲ ، ۲۳۴ ؛ مسند الرضا ل ، ج ۱، ص ۲۳۱ ، ۱۳۸ ، معانی الاخبار، ص ۱۰۵ ؛ بحار، ج ۴۳ ، ص ۲۳۱ ؛ داستان راستان استاد شهید مطهری؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۹۱ . )

امام رضا برادر خود زید را بسیار نصیحت و موعظه میکرد. از جمله یک روز به او فرمود

ای زید از خدا بترس و بدان فقط متقین و پرهیزکاران نزد ما ارزش و اعتبار دارند هر کس از خداوند خوف و ترس نداشته باشد و تقوا پیشه نکند و مراقب رفتار و کردار خود نباشد از ما نیست و ما از او نیستیم تو زمانی برادر من هستی که گناه و نافرمانی خدا را نکنی اگر خلاف کار شدی رشته برادری ما قطع میشود. (1) 1. عيون الاخبار، ج ۲، ص ۲۳۵ ؛ مسند الرضا، ج ۱، ص ۲۳۲ .)

بر حسب روایتی نقل شده است امام رضا وقتی دیدند موعظه و نصیحت های ایشان در زید تاثیری ندارد قسم خوردند تا زنده باشند با او صحبت نکنند. (2) ٢. تتمه المنتهى، شیخ عباس قمی، ص ٢٦٨ ، خروج ابوالسرايا. )