توبه فرعون

ابراهیم بن محمد همدانی خدمت امام رضا شرفیاب شد و از ایشان پرسید به چه علت خداوند عالم «فرعون» را در دریا غرق کرد؛ در حالی که فرعون در لحظات آخر عمر خود ایمان آورد و به وحدانیت خداوند اقرار نمود؟

حضرت فرمود: فرعون در آن دقایق آخر عمر خود دید گرفتار عذاب الهی شده و همان لحظه ایمان آورد در صورتی که وقت نزول عذاب، توبه فایده ای ندارد و پذیرفته نمیشود؛ به همین دلیل او در دریا غرق شد و به عذاب الهی هلاک گردید. این همان حکم الهی است که در قرآن کریم فرموده:

«فَلَمَّا رَأَوْا بَاسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهَ وَكَفْرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ، فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَاسَنَا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْكَافِرُونَ».

«هنگامی که شدت قهر و عذاب ما را به چشم دیدند پشیمان شده و گفتند ما به خدای یکتا ایمان آوردیم و به همه معبودها و بتهایی که شریک خدا قرار دادیم کافر شدیم و انکار نمودیم؛ اما این ایمانشان پس از دیدن مرگ و مشاهده عذاب و بلا به حالشان سودی نداشت و این سنت الهی در مورد بندگان پیشین اوست و کافران در آن وقت زیانکار شدند. »(1) ۱ سوره غافر (مؤمن)، آیه ۸۴. )

و در جای دیگر می فرماید

يَوْمَ يَاتِي بَعْضُ أَيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ أَمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا»

روزی که بعضی از آیات و نشانه های قهر و غضب خداوند تحقق پذیرد، ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند و یا عمل نیکی انجام نداده اند و کسب خیر و سعادت نکرده باشند سودی به حالشان نخواهد داشت. (2) ۲ سوره انعام، آیه ۱۵۸ )

فرعون این چنین بود؛ زیرا وقتی دید گرفتار بلا شده و در دریا غرق می شود، گفت:

أمَنْتَ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا الَّذِي أَمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرَائِيلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ».

اکنون من ایمان آوردم و شهادت میدهم که حقاً جز آن کسی که بنی اسرائیل به او ایمان دارند خدایی نیست و من هم تسلیم فرمان او هستم». (3) سوره یونس، آیه ۹۰ )

در پاسخ به او گفته شد

الْآنَ وَ قَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَ كُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ، فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ ببدنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةٍ»

الان ایمان می آوری؟ در صورتی که قبل از این عمری را به عصیان کفر و نافرمانی سپری کردی و از مفسدین و مردم بدکار بودی؟! ولی امروز ما تو را غرق دریای هلاک و نابودی کرده جسدت را برای عبرت آیندگان و بازماندگانت به ساحل می رسانیم. »(1) ۱ سوره یونس آیه ۹۱ و ۹۲ )

حضرت فرمود اما غرق شدن فرعون به فرمان الهی علت دیگری هم داشت چون فرعون دید در خطر غرق شدن گرفتار شده است به جای این که به خدا پناه ببرد و به درگاه حق تعالی استغاثه کرده و از او کمک بخواهد به حضرت موسی استغاثه کرد و از او کمک خواست؛ ولی استغاثه او اجابت نشد و هلاک گردید.

وقتی فرعون غرق شد خداوند به حضرت موسی وحی کرد و گفت: ای موسی چرا به فریاد فرعون نرسیدی؟ میدانم چرا و علتش روشن است. چون تو او را نیافریده و خلق نکرده بودی نتوانستی او را نجات بدهی در صورتی که اگر به درگاه من استغاثه کرده و از من کمک خواسته بود به فریادش میرسیدم. (2) عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۱۱ ، على الشرايع، ج ۱، ص ٧٦ ؛ مسند الرضا ، ج ۱، ص ۳۴۱.)

یک روز مأمون در نامه ای به امام رضا نوشت: مرا پندی بده.

حضرت در پاسخ او اشعاری را نوشت یک بیت از آن اشعار این است

تُعَجَّلُ الذَّنْبَ بِمَا تَشْتَهِي، وَ تَأْمُلُ التَّوْبَةَ مِنْ قَابِلِ

در گناه کردن به خاطر آن چه دوست داری شتاب میکنی؛ ولی توبه را برای آینده آرزو میکنی و عقب میاندازی زمانی به خود می آیی که دیر شده است. )(1) 1. عيون الاخبار الرضا علي ، ج ۲، ص ١٧٦ . )