فصل ۳

منش حسنه

اخلاق عملی

سه سنت و سیره موجب کمال ایمان است

در دوره زندگی حضرت علی بن موسی الرضا ، گاهی جلساتی برای ارشاد و راهنمایی مردم با حضور حضرت تشکیل میشد و اکثر مردم به ویژه شیعیان و پیروان امام در این جلسات شرکت میکردند.

یک روز امام علی بن موسی الرضا در یکی از این جلسات خطاب به عموم پیروان خود فرمود: شخص مؤمن و با دیانت، ایمانش کامل نمی شود مگر این که سه خصلت و سه روش و منش در او باشد.

از حضرت سؤال شد این سه روش چیست؟

امام فرمود:

 ۱ - «سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ» «روشی از خداوند متعال»

۲- « وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ» «روشی از نبی اکرم ﷺ

3- وَسُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ» روشی از ولی خدا، امام معصوم»

اما روشی که باید از خداوند متعال بیاموزد این است که اسرار مردم را فاش نکند و عیوب دیگران را بپوشاند چنانچه خداوند در قرآن کریم می فرماید:

عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَداً، إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ»

پروردگار یکتا دانای به غیب و عالم و آگاه به اسرار مردم است و هیچ کس جز او بر عالم غیب آگاه نیست مگر رسول و پیامبری که خود برگزیده است». (1) ۱ سوره جن آیه ۲۷ . )

اما روشی که باید از نبی اکرم الله بیاموزد این است که با مدارا و اخلاقی نیکو با مردم معاشرت و خوش رفتاری نماید.

چنانچه خداوند در قرآن کریم میفرماید: «خُذا لَعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ».

ای رسول طریقه عفو و بخشش پیش گیر و به خوش رفتاری و نیکوکاری امر کن و عمل نما و از مردم جاهل و نادان روی گردان. (2) ۲ سوره اعراف، آیه ۱۹۹ . )

و اما روشی که باید از امام معصوم بیاموزد این است که در برابر شداید و سختیها و رفتارهای ناروای مردم صبور و بردبار باشد. چنانچه خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ الصَّابِرِينَ فِي الْبَاسَاءِ وَالضَّرَّاءِ». (3) سوره بقره آیه ۱۷۷ . )

در شداید و سختیها صابر و شکیبا باشید و به وقت رنج و مشقت صبر و بردباری پیشه کنید. (4) عيوه الاخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۵۶؛ مسند الرضا، ج ۱، ص ۲۵۸ ؛ اصول کافی، ج ۳، ص ۳۳۹ ، معانی الاخبار، ص ۱۸۴ ؛ خصال، ج ۱، ص ۸۲؛ امالی صدوق، مجلس ۵۳؛ روضة الواعظين، ص ۴۶۴؛ بحار، ج ۷۲ ، ص ۹۸ ؛ بحار، ج ۷۵، ص ۳۳۴ ؛ تحف العقول، مواعظ آن حضرت؛ مشكاة الانوار، ص ۹۰. )

در تکمیل موضوع ایمان ابوالصلت هروی :گفت من از امام رضا درباره «ایمان» سؤال کردم. حضرت فرمود

«أَلَا بِمَانُ، عَقْدُ بِالْقَلْبِ، وَلَفْظُ بِاللَّسَانِ، وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ».

ایمان عقیده و معرفت به قلب و اقرار به زبان و عمل با اعضای بدن است». (1) 1. عيون الاخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۲۷ ، مسند الرضا الله ، ج ۱، ص ۲۵۹ ؛ معانی الاخبار، ص ١٨٦ ؛ خصال، ج ۱، ص ۱۷۸)

ابوالصلت هروی در جایی دیگر میگوید حضرت رضا فرمود:

أَلا يمَانُ قَوْلٌ مَقُولُ، وَعَمْلٌ مَعْمُولٌ، وَ عِرْفَانُ الْعُقُولِ».

ایمان گفتاری است که بر زبان جاری میشود شهادتین و اقرار به ولایت امامان معصوم ) و عملی است که با اعضای بدن انجام می گیرد و معرفت و شناخت عقل و خرد است تا به وسیله آن حق و حقیقت را دریابند. (2) ۲ امالی شیخ مفید مجلس ۳۳ ، ح ۲ ؛ نظیر آن در خصال، ج ۱، ص ۵۳ ، باب اثنين، ح ٦٨ . )

نشانه ها و خصایص یک مسلمان مؤمن

مجلسی تشکیل شده بود عده ای از پیروان امام علی بن موسی الرضاء ، گرد وجود مبارک آن حضرت جمع شده بودند. یکی از حاضرین از امام پرسید بهترین افراد از مردم چه کسانی هستند؟

امام در پاسخ فرمود:

«إِذَا أَحْسَنُوا اسْتَبْشَرُوا، وَإِذَا أَسَاؤُا اسْتَغْفِرُوا، وَإِذَا أُعْطُوا شَكَرُوا وَإِذَا ابْتُلُوا صَبَرُوا، وَإِذَا غَضِبُوا عَفَوْا».

۱ - کسانی که وقتی کار نیکی انجام میدهند خوش حال میشوند.

۲ - اگر مرتکب گناه و معصیتی میشوند از خداوند طلب آمرزش نموده، فوری استغفار - و توبه - میکنند.

3- وقتی به آنها چیزی عطا شود، شاکر و سپاس گزارند.

۴ - هنگامی که گرفتار میشوند صبر و بردباری میکنند.

5- هرگاه خشمگین و عصبانی میشوند عفو و گذشت نشان می دهند. (1) ۱. بحار، ج ۷۵، ص ۳۳۸ ؛ مسند الرضا ل ، ج ۱، ص ۲۸۴ ؛ نخف العقول. )

امام علی بن موسى الرضا در جملات دیگری درباره صفات و نشانه های شخص مؤمن میفرماید

مؤمن واقعی کسی است که هرگاه کار خوبی انجام داد شادمان می شود و هرگاه مرتکب کار زشتی شد استغفار میکند. »(2) . عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۴ ؛ مسند الرضا الله ، ج ١ ، ص ٢٦٥؛ وسائل، ج ۸، ص ۴۸۸ .)

و فرمود: شخص مؤمن اصلاح نمیشود و به حقیقت ایمان نمیرسد مگر به واسطه سه خصلت

۱ - فهم درک و آگاهی در مبانی دینی به این که دین خود را عمیق و آگاه بشناسد.

۲ - میانه روی در امر معاش و تنظیم برنامه زندگی با بهترین روش به این که در تأمین و مصرف هزینه زندگی خود برنامه ریزی منظم داشته باشد.

3- صبر و بردباری در مقابل مصایب و گرفتاریها به این که در برابر مشکلات و ناملایمات زندگی شکیبا باشد. (1) 1. تحف العقول؛ بحار، ج ۷۵، ص ۳۳۹ ؛ فقه الرضا ال ، باب ۱۰۲ (مجموعه سه مدرک)