سيره امام رضا (عليه السلام) > سيره تربيتی ‌ اخلاقی > سخنان اخلاقی امام > شکر
معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > اعتقادات > توحيد > نعمت ‌ نعمتهای الهی

حضرت فرمودند: «الحمد لله» يعنی خداوند بعضی از نعمت‌های خود را به بندگانش شناسانده است، زيرا آن‌ها نمی‌توانند همه نعمت‌های او را به تفصيل بشناسند، زيرا نعمت‌های الهی بيشتر از آن است که شناخته و يا شماره شود. خداوند به آن‌ها می‌فرمايد: بگوييد شکر برای خداوند است به خاطر نعمت هايی که پروردگار جهانيان به ما داده است.

علی بن محمد بن سيار از پدرش و ايشان نيز از امام عسکری عليه السّلام و ايشان از پدرانشان عليهم السّلام نقل فرمودند که علی بن ابی طالب عليه السّلام از جدشان نقل کردند: مردی خدمت امام رضا عليه السّلام آمد و گفت: يابن رسول الله! «الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمِينَ» را برای من تفسير کنيد. حضرت رضا عليه السّلام فرمودند: پدرم از جدّم از حضرت باقر از امام سجاد از پدر بزرگوارش عليهم السّلام نقل فرمودند: مردی خدمت اميرالمؤمنين عليه السّلام آمد و گفت: «الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمِينَ» را برايم تفسير کنيد: حضرت فرمودند: «الحمد لله» يعنی خداوند بعضی از نعمت‌های خود را به بندگانش شناسانده است، زيرا آن‌ها نمی‌توانند همه نعمت‌های او را به تفصيل بشناسند، زيرا نعمت‌های الهی بيشتر از آن است که شناخته و يا شماره شود. خداوند به آن‌ها می‌فرمايد: بگوييد شکر برای خداوند است به خاطر نعمت هايی که پروردگار جهانيان به ما داده است. و «عالمين» يعنی جماعاتی از هر مخلوقی از جماد و حيوان. حيوانات را در قدرت خود زير و رو می‌کند و از رزق و روزی خود، آن‌ها را تغذيه می‌نمايد و در حمايت خود آن‌ها را حفظ می‌کند و هر يک را از روی مصلحت خود راهنمايی می‌نمايد. جمادات را با قدرت خود نگاه می‌دارد و آن هايی را که به يک ديگر متّصلند، از گسيختن حفظ می‌کند، و به جز اجازه او آسمان بر زمين نمی‌افتد و آن را حفظ می‌کند و زمين را از فرو رفتن حفظ می‌کند مگر با فرمان خودش، زيرا او نسبت به بندگانش رؤوف و مهربان است. سپس حضرت فرمودند: «ربّ العالمين» يعنی مالک و خالق آن ها، کسی که روزی آن‌ها را از راهی که خود می‌دانند و متوجّه نمی‌شوند به سوی آن‌ها می‌فرستد، رزق و روزی قسمت شده است و به سراغ انسان خواهد آمد و فرقی نمی‌کند که انسان در زندگی چه روشی داشته باشد. نه تقوای افراد پرهيزگار روزی آن‌ها را زياد می‌کند و نه ظلم و ستم افراد ستمکار موجب کمیِ روزی آن‌ها می‌گردد. بين انسان و روزی او پرده ای است و او به دنبال روزی خود است. اگر کسی از رزق خود فرار کند، رزق و روزی به دنبال او خواهد آمد، همان طور که مرگ به دنبال او خواهد آمد، و خداوند می‌فرمايد: بگوييد «الحمدلله» به خاطر نعمت هايی که به ما داده و در کتب گذشتگان قبل از اينکه ما بوجود آييم ما را به نيکی ياد نموده است، پس بر محمّد و آل محمّد صلّی الله عليه و آله و بر شيعيانشان واجب می‌کند که به خاطر فضيلت هايی که خداوند به آن‌ها داده است، خدا را شکر کنند. و اين فضيلت‌ها را پيامبر اکرم صلّی الله عليه و آله اين طور بيان فرمودند: وقتی خداوند عزّوجلّ موسی بن عمران را به پيامبری برگزيد و او را برای مناجات با خود انتخاب فرمود و دريا را برايش شکافت و بنی اسرائيل را نجات داد و به او تورات و الواح را عطا فرمود، منزلت خود را در نزد پروردگارش دريافت و گفت: پروردگارا! مرا طوری گرامی داشتی که هيچ کس قبل از من را آن گونه گرامی نداشتی، خداوند جلّ جلاله فرمود: ای موسی! آيا نمی‌دانی که محمّد نزد من از همه ملائکه و همه مخلوقات برتر است؟ موسی عليه السّلام گفت: پروردگارا! حال که محمّد در نزد تو از همه مخلوقات گرامی تر است، آيا در بين خاندان پيامبران، از خاندان من گرامی تر هست؟ خداوند جلّ جلاله فرمود: آيا نمی‌دانی برتری آل محمّد بر همه خاندان پيامبران مانند برتری محمّد بر همه فرستادگان است؟ موسی عليه السّلام گفت: پروردگارا! حال که خاندان محمّد اين طور هستند آيا در امت‌های پيامبران در نزد تو امّتی برتر از امّت من هست که ابر را سايه بان آنان قرار دادی، منّ و سلوی (يک نوع غذا) برايشان فرستادی، دريا را برايشان شکافتی! خداوند فرمود: ای موسی! آيا نمی‌دانی که فضيلت امّت محمّد بر همّه امّت‌های پيامبران مانند برتری محمّد بر همه آفريدگان من است؟ موسی عليه السّلام گفت: پروردگارا! ای کاش آنان را می‌ديدم. خداوند به او وحی فرمود: آنان را نخواهی ديد و اکنون ظهور نمی‌کنند، ولی آنان را در بهشت، بهشت جاودانه، در حضور محمّد، خواهی ديد که از نعمت‌های بهشتی استفاده می‌کنند و در خوبی‌های آن هميشگی هستند، آيا می‌خواهی کلام آنان را به گوش تو برسانم؟ گفت: بله ای پروردگار من. خداوند جلّ جلاله فرمود: در مقابل من مانند بنده ای ذليل در مقابل پادشاهی با عظمت بايست و کمرت را محکم کن. و موسی عليه السّلام چنين کرد، آنگاه پروردگار ندا داد: ای امّت محمّد! همه آن‌ها در صلب‌های پدران و رحم‌های مادران جواب دادند:«بله پروردگار! بله، بله تو شريک نداری، حمد و سپاس و نعمت و پادشاهی برای توست، شريک نداری.» حضرت موسی عليه السّلام فرمود: و خداوند اين پاسخ را شعار حجّاج قرار داد، سپس پروردگار ما ندا داد: ای امّت محمّد! حکم من بر شما چنين است که رحمتم از غضبم پيشی گرفته است و عفو من پيش از عقابم است. قبل از اينکه مرا بخوانيد دعای شما را اجابت کرده‌ام و پيش از اينکه از من چيزی بخواهيد به شما عطا کرده ام، هر کس مرا ملاقات کند در حالی که شهادت می‌دهد: «معبودی جز الله نيست و شريکی ندارد و محمّد بنده و پيامبر اوست و در گفتارش صادق است و اعمال او به حق است، و اينکه علی بن ابی طالب برادر و جانشين رسول خدا بعد از او، و سرپرست امّت او است، و همان طور که اطاعت محمّد صلّی الله عليه و آله لازم است، اطاعت از او نيز لازم است و اوليای برگزيده پاک و مطهّر او که بعد از آن دو عجائب آيات خدا را خبر می‌دهند و حجّت‌های خدا را بيان می‌کنند، سرپرستان او هستند»، او را به بهشت خويش داخل می‌کنم، هر چند گناهانش به اندازه کف روی آب درياها باشد. حضرت موسی عليه السّلام گفت: و زمانی که خداوند عزّوجلّ پيامبر ما محمّد صلّی الله عليه و آله را به پيامبری مبعوث کرد، فرمود: ای محمّد! (آن زمان که در کنار کوه طور ندا کرديم، آنجا نبودی)؛ (سوره مبارکه قصص، آيه 46) يعنی امّت تو را به اين کرامت ندا کرديم، سپس خداوند عزّوجلّ به محمّد صلّی الله عليه و آله فرمود: بگو: پروردگار جهانيان را سپاس می‌گويم، به خاطر اين فضيلت که به من اختصاص داد. و به امّتش فرمود: شما نيز بگوييد: سپاس می‌گويم خداوند جهانيان را به خاطر اين فضايل که به ما اختصاص داد.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْأَسْتَرْآبَادِیُّ الْمُفَسِّرُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ‏ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی الرِّضَا ع فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ مَا تَفْسِيرُهُ فَقَالَ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِينَ عَنْ أَبِيهِ ع أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ مَا تَفْسِيرُهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ هُوَ أَنْ عَرَّفَ عِبَادَهُ بَعْضَ نِعَمِهِ عَلَیْهِمْ جُمَلًا إِذْ لَا یَقْدِرُونَ عَلَی مَعْرِفَةِ جَمِيعِهَا بِالتَّفْصِيلِ لِأَنَّهَا أَکْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَی أَوْ تُعْرَفَ فَقَالَ لَهُمْ قُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْنَا رَبُّ الْعَالَمِينَ وَ هُمُ الْجَمَاعَاتُ مِنْ کُلِّ مَخْلُوقٍ مِنَ الْجَمَادَاتِ وَ الْحَیَوَانَاتِ وَ أَمَّا الْحَیَوَانَاتُ فَهُوَ یَقْلِبُهَا فِی قُدْرَتِهِ وَ یَغْذُوهَا مِنْ رِزْقِهِ وَ یُحَوِّطُهَا بِکَنَفِهِ وَ یُدَبِّرُ کُلًّا مِنْهَا بِمَصْلَحَتِهِ وَ أَمَّا الْجَمَادَاتُ فَهُوَ یُمْسِکُهَا بِقُدْرَتِهِ وَ یُمْسِکُ الْمُتَّصِلَ مِنْهَا أَنْ یَتَهَافَتَ وَ یُمْسِکُ الْمُتَهَافِتَ مِنْهَا أَنْ یَتَلَاصَقَ وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ‏ وَ یُمْسِکُ الْأَرْضَ أَنْ تَنْخَسِفَ إِلَّا بِأَمْرِهِ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ‏ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ‏ وَ قَالَ ع رَبُّ الْعَالَمِينَ مَالِکُهُمْ وَ خَالِقُهُمْ وَ سَائِقُ أَرْزَاقِهِمْ إِلَیْهِمْ مِنْ حَیْثُ یَعْلَمُونَ وَ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ فَالرِّزْقُ مَقْسُومٌ وَ هُوَ یَأْتِی ابْنَ آدَمَ عَلَی أَیِّ سِيرَةٍ سَارَهَا مِنَ الدُّنْیَا لَیْسَ تَقْوَی مُتَّقٍ بِزَائِدِهِ وَ لَا فُجُورُ فَاجِرٍ بِنَاقِصِهِ وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ سِتْرٌ وَ هُوَ طَالِبُهُ فَلَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ یَفِرُّ مِنْ رِزْقِهِ لَطَلَبَهُ رِزْقُهُ کَمَا یَطْلُبُهُ الْمَوْتُ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ قُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْنَا وَ ذَکَّرَنَا بِهِ مِنْ خَیْرٍ فِی کُتُبِ الْأَوَّلِينَ قَبْلَ أَنْ نَکُونَ فَفِی هَذَا إِيجَابٌ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ص وَ عَلَی شِيعَتِهِمْ أَنْ یَشْکُرُوهُ بِمَا فَضَّلَهُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ ع وَ اصْطَفَاهُ نَجِیّاً وَ فَلَقَ لَهُ الْبَحْرَ وَ نَجَّی بَنِی إِسْرَائِيلَ وَ أَعْطَاهُ التَّوْرَاةَ وَ الْأَلْوَاحَ رَأَی مَکَانَهُ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ یَا رَبِّ لَقَدْ أَکْرَمْتَنِی بِکَرَامَةٍ لَمْ تُکْرِمْ بِهَا أَحَداً قَبْلِی فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ یَا مُوسَی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مُحَمَّداً عِنْدِی أَفْضَلُ مِنْ جَمِيعِ مَلَائِکَتِی وَ جَمِيعِ خَلْقِی قَالَ مُوسَی ع یَا رَبِّ فَإِنْ کَانَ مُحَمَّدٌ ص أَکْرَمَ عِنْدَکَ مِنْ جَمِيعِ خَلْقِکَ فَهَلْ فِی آلِ الْأَنْبِیَاءِ أَکْرَمُ مِنْ آلِی قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ یَا مُوسَی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ فَضْلَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَی جَمِيعِ آلِ النَّبِیِّينَ کَفَضْلِ مُحَمَّدٍ عَلَی جَمِيعِ الْمُرْسَلِينَ فَقَالَ مُوسَی یَا رَبِّ فَإِنْ کَانَ آلُ مُحَمَّدٍ کَذَلِکَ فَهَلْ فِی أُمَمِ الْأَنْبِیَاءِ أَفْضَلُ عِنْدَکَ مِنْ أُمَّتِی ظَلَّلْتَ‏ عَلَیْهِمُ الْغَمامَ‏ وَ أَنْزَلْتَ‏ عَلَیْهِمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی‏ وَ فَلَقْتَ لَهُمُ الْبَحْرَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ یَا مُوسَی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ فَضْلَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ عَلَی جَمِيعِ الْأُمَمِ کَفَضْلِهِ عَلَی جَمِيعِ خَلْقِی فَقَالَ مُوسَی ع یَا رَبِّ لَیْتَنِی کُنْتُ أَرَاهُمْ‏ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا مُوسَی إِنَّکَ لَنْ تَرَاهُمْ وَ لَیْسَ هَذَا أَوَانَ ظُهُورِهِمْ وَ لَکِنْ سَوْفَ تَرَاهُمْ فِی الْجَنَّاتِ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ الْفِرْدَوْسِ بِحَضْرَةِ مُحَمَّدٍ فِی نَعِيمِهَا یَتَقَلَّبُونَ وَ فِی خَیْرَاتِهَا یَتَبَحْبَحُونَ أَ فَتُحِبُّ أَنْ أُسْمِعَکَ کَلَامَهُمْ فَقَالَ نَعَمْ إِلَهِی قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ قُمْ بَیْنَ یَدَیَّ وَ اشْدُدْ مِئْزَرَکَ قِیَامَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَلِيلِ فَفَعَلَ ذَلِکَ مُوسَی ع فَنَادَی رَبُّنَا عَزَّ وَ جَلَّ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ فَأَجَابُوهُ کُلُّهُمْ وَ هُمْ فِی أَصْلَابِ آبَائِهِمْ وَ أَرْحَامِ أُمَّهَاتِهِمْ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لَا شَرِيکَ لَکَ لَبَّیْکَ إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ وَ الْمُلْکَ لَکَ لَا شَرِيکَ لَکَ قَالَ فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْکَ الْإِجَابَةَ شِعَارَ الْحَاجِّ ثُمَّ نَادَی رَبُّنَا عَزَّ وَ جَلَّ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ إِنَّ قَضَائِی عَلَیْکُمْ أَنَّ رَحْمَتِی سَبَقَتْ غَضَبَی وَ عَفْوِی قَبْلَ عِقَابِی فَقَدِ اسْتَجَبْتُ لَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَدْعُوَنِی وَ أَعْطَیْتُکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَسْأَلُونِی مَنْ لَقِیَنِی مِنْکُمْ بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَادِقٌ فِی أَقْوَالِهِ مُحِقٌّ فِی أَفْعَالِهِ وَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخُوهُ وَ وَصِیُّهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَلِیُّهُ وَ یُلْتَزَمُ طَاعَتُهُ کَمَا یُلْتَزَمُ طَاعَةُ مُحَمَّدٍ وَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ الْمُصْطَفَیْنَ الطَّاهِرِينَ الْمُطَهَّرِينَ الْمُنْبِئِينَ بِعَجَائِبِ آیَاتِ اللَّهِ وَ دَلَائِلِ حُجَجِ اللَّهِ مِنْ بَعْدِهِمَا أَوْلِیَاؤُهُ أَدْخَلْتُهُ جَنَّتِی وَ إِنْ کَانَتْ ذُنُوبُهُ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ قَالَ ع فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیَّنَا مُحَمَّداً ص قَالَ یَا مُحَمَّدُ وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ إِذْ نادَیْنا أُمَّتَکَ بِهَذِهِ الْکَرَامَةِ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُحَمَّدٍ ص قُلِ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ عَلَی مَا اخْتَصَّنِی بِهِ مِنْ هَذِهِ الْفَضِيلَةِ وَ قَالَ لِأُمَّتِهِ قُولُوا أَنْتُمْ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ عَلَی مَا اخْتَصَّنَا بِهِ مِنْ هَذِهِ الْفَضَائِلِ‏

نوجوان ، جوان ، میانسال ، کارشناسان و صاحبنظران

سخنرانی ، کارگاه آموزشی ، کتاب معارفی