معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > قرآن > تفسير آيات و سُوَر > تفسير سوره حمد

و فرمود: از اميرالمؤمنين عليه السّلام سؤال شد: ای اميرالمؤمنين! آيا «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحِيمِ» از فاتحه الکتاب است؟ حضرت عليه السّلام فرمود: بله، رسول اکرم صلّی الله عليه و آله آن را می‌خواند و آن را جزء آن سوره بحساب می‌آورد و می‌فرمود: فاتحه الکتاب، هفت آيه است.

علی بن محمد بن سیّار از پدرانش نقل می‌کند: امام حسن عسکری عليه السّلام از پدران بزرگوارشان عليهم السّلام از اميرالمؤمنين عليه السّلام چنين نقل کردند: رسول اکرم صلّی الله عليه و آله فرمودند: خداوند عزّوجلّ می‌فرمايد: فاتحه الکتاب را بين خود و بنده‌ام تقسيم کردم، نصف آن برای من و نصف ديگرش برای بنده‌ام است، و آن چه را که بنده‌ام طلب کند بدست خواهد آورد، وقتی بنده می‌گويد: (به نام خداوند بخشنده مهربان) خداوند جلّ جلاله می‌فرمايد: بنده‌ام با نام من آغاز کرد و بر من واجب است که امورش را به انجام برسانم و احوالش را مبارک گردانم، و وقتی می‌گويد: (حمد و ستايش مخصوص پروردگار جهانيان است) خداوند جلّ جلاله می‌فرمايد: بنده‌ام مرا سپاس گفت و می‌داند که نعمت هايی که در اختيار اوست، از جانب من است و بلاهايی که از او دور شده است به قدرت من بوده است، شما را شاهد می‌گيرم که من نعمت‌های اخروی را به نعمت‌های دنيوی او اضافه می‌کنم، و همان طور که بلاهای دنيا را از او دفع کردم، بلاهای آخرت را از او دور خواهم کرد؛ و وقتی بگويد: (خداوند بخشنده و مهربان است) خداوند جلّ جلاله می‌فرمايد: بنده‌ام شهادت داد که من مهربان و بخشنده هستم، رحمت خود را بر او بيشتر می‌کنم، و عطا و بخشش من نسبت به او بيشتر می‌شود، و وقتی بگويد: (صاحب اختيار روز قيامت است)، خداوند جلّ جلاله می‌گويد: شاهد باشيد، همان طور که اعتراف کرد که من مالک روز قيامت هستم، روز قيامت حسابش را آسان خواهم گرفت، و بدی هايش را می‌بخشم؛ و وقتی می‌گويد: (تنها تو را می‌پرستيم) خداوند عزّوجلّ می‌فرمايد: بنده‌ام راست می‌گويد، فقط مرا می‌پرستد، شاهد باشيد به خاطر اين عبادتش به او ثوابی خواهم داد که هر کس به خاطر اين عبادت با او مخالف بوده، به او غبطه بخورد، و وقتی بگويد: (تنها از تو کمک می‌خواهيم) خداوند عزّوجلّ می‌فرمايد: بنده‌ام از من کمک می‌خواهد و به من پناه آورده است، شاهد باشيد که او در کارش کمک خواهم کرد و در سختی‌ها به فريادش خواهم رسيد و در روز سختی، دستش را خواهم گرفت؛ و وقتی می‌گويد: (ما را به راه راست هدايت کن)- تا آخر سوره، خداوند می‌گويد: اين خواسته‌اش را اجابت می‌کنم و آن چه بنده‌ام درخواست کند، خواهد داشت. دعاهای بنده‌ام را مستجاب کردم و آنچه را آرزو داشته به او عطا نمودم و او را از آنچه باعث ترس است، در امان داشتم. و فرمود: از اميرالمؤمنين عليه السّلام سؤال شد: ای اميرالمؤمنين! آيا «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحِيمِ» از فاتحه الکتاب است؟ حضرت عليه السّلام فرمود: بله، رسول اکرم صلّی الله عليه و آله آن را می‌خواند و آن را جزء آن سوره بحساب می‌آورد و می‌فرمود: فاتحه الکتاب، هفت آيه است.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْأَسْتَرْآبَادِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَلِیِّ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِيهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِيهِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ قَسَمْتُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَبْدِی فَنِصْفُهَا لِی وَ نِصْفُهَا لِعَبْدِی وَ لِعَبْدِی مَا سَأَلَ إِذَا قَالَ الْعَبْدُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ بَدَأَ عَبْدِی بِاسْمِی وَ حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أُتَمِّمَ لَهُ أُمُورَهُ وَ أُبَارِکَ لَهُ فِی أَحْوَالِهِ فَإِذَا قَالَ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ حَمِدَنِی عَبْدِی وَ عَلِمَ أَنَّ النِّعَمَ الَّتِی لَهُ مِنْ عِنْدِی وَ أَنَّ الْبَلَایَا الَّتِی دَفَعْتُ عَنْهُ فَبِطَوْلِی أُشْهِدُکُمْ أَنِّی أُضِيفُ لَهُ إِلَی نِعَمِ الدُّنْیَا نِعَمَ الْآخِرَةِ وَ أَدْفَعُ عَنْهُ بَلَایَا الْآخِرَةِ کَمَا دَفَعْتُ عَنْهُ بَلَایَا الدُّنْیَا فَإِذَا قَالَ‏ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ شَهِدَ لِی عَبْدِی أَنِّی الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ أُشْهِدُکُمْ لَأُوَفِّرَنَّ مِنْ رَحْمَتِی حَظَّهُ وَ لَأُجْزِلَنَّ مِنْ عَطَائِی نَصِيبَهُ فَإِذَا قَالَ‏ مالِکِ یَوْمِ الدِّينِ‏ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ أُشْهِدُکُمْ کَمَا اعْتَرَفَ أَنِّی أَنَا مَالِکُ یَوْمِ الدِّينِ لَأُسَهِّلَنَّ یَوْمَ الْحِسَابِ حِسَابَهُ وَ لَأَتَجَاوَزَنَّ عَنْ سَیِّئَاتِهِ فَإِذَا قَالَ‏ إِیَّاکَ نَعْبُدُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقَ عَبْدِی إِیَّایَ یَعْبُدُ أُشْهِدُکُمْ لَأُثِيبَنَّهُ عَلَی عِبَادَتِهِ ثَوَاباً یَغْبِطُهُ کُلُّ مَنْ خَالَفَهُ فِی عِبَادَتِهِ لِی فَإِذَا قَالَ‏ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِينُ‏ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِیَ اسْتَعَانَ عَبْدِی وَ الْتَجَأَ إِلَیَّ أُشْهِدُکُمْ لَأُعِينَنَّهُ عَلَی أَمْرِهِ وَ لَأُغِيثَنَّهُ فِی شَدَائِدِهِ وَ لَآخُذَنَّ بِیَدِهِ یَوْمَ نَوَائِبِهِ فَإِذَا قَالَ‏ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‏ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذَا لِعَبْدِی وَ لِعَبْدِی مَا سَأَلَ فَقَدِ اسْتَجَبْتُ لِعَبْدِی وَ أَعْطَیْتُهُ مَا أَمَّلَ وَ آمَنْتُهُ مِمَّا مِنْهُ وَجِلَ قَالَ وَ قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع یَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَخْبِرْنَا عَنْ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ أَ هِیَ مِنْ فَاتِحَةِ الْکِتَابِ فَقَالَ نَعَمْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقْرَؤُهَا وَ یَعُدُّهَا آیَةً مِنْهَا وَ یَقُولُ فَاتِحَةُ الْکِتَابِ هِیَ السَّبْعُ الْمَثَانِی‏

جوان ، میانسال ، کارشناسان و صاحبنظران

کتاب معارفی